Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti 1 Loyihalar «O’zbek adabiyoti tarixi»

Karimbek Kamiy (1865 – 1922)
Karimbek Kamiy — milliy uyg‘oniSh davri o‘zbek adabiYo-tining yirik vakillaridan biri. Shoir Amoniyning
«Dar madhi janobi mavlono Kamiy ToShkandiy» She’rida Shunday misralarni o‘qiymiz:
Ayladi Farg‘onani bul dam musaxxar har so‘zi,

---

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO'JALIGINI MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI
57
Balki Islombulni oldi qavli mavlono Kamiy.
Kamiy so‘zlarining Farg‘onaga yetib borganligiga Shubha Yo‘q. Uning She’rlari asr boShida boShqa bir
xonlik hududida — Kogonda chop etilgan baYozlarda uchraydi. Xorazmlik Shoir IlYos Mulla Muhammad
o‘g‘li  So‘fining  Kamiy  g‘azaliga  Yozgan  muxammasi  bor.  Shoirning  «Murabba’i  dar  ta’rifi  maktab»  She’ri
1906  yildaYoq  Sankt-Peterburgda  chiqadigan  «Ulfat»  gazetasida  bosilgan.  Bularning  barchasi  Kamiy
She’rlari  asrning  dastlabki  yillaridaYoq  Turkiston  chegarasidan  chiqa  boShlaganini  ko‘rsatadi.  Amoniy
aytmoqchi, mavlono Kamiy so‘zlari «balki Islombulni oldi». Darhaqiqat, Shunday. 1918 yil Istanbulda chop
etilgan  M.F.Ko‘prulizodaning  «Turk  adabiYotida  ilk  mutasavviflar»  kitobida  Kamiy  ijodidan  namunalar
uchraydi.  Bu  10-yillarda  Shoir  She’rlarining  Turkiyaga  qadar  yetib  borganiga  dalolat  qiladi.
Ijodini o‘rganiSh tarixidan
Shoir  Karimbek  Kamiy  ijodi  o‘z  davrida  ham  e’tiborsiz  qolmadi.  Unga  She’riyatning  pastu  baland
ko‘chalarida yurgan keksayu YoSh avlod o‘z munosabatini bildirdi. Shulardan biri Muqimiydir. Mavlono
Muqimiy do‘stiga Yozgan maktublaridan birini «Birodari kiromiy mavlaviy Kamiy» deb boShlaydi. Bu yerda
Muqimiyning  Kamiyga  munosabati,  qolaversa,  unga  bergan  bahosi  o‘z  aksini  topgan.  Kamiyning
Shogirdlaridan biri Sidqiy Xondayliqiy o‘z ustozini «suxanvarliq iqlimida Shuhrabardoru oliyShon» deb ta’rif
etadi.  O’Shlik  Shoir  Amoniy  esa  Shoir  tavsifiga  alohida  She’r  bag‘iShladi.  Unda  Kamiyni  «xuShfasohat
iqlimiga  Shoh»,  «lisonul-g‘ayb»  deya  vasf  etdi.  Uning  Shoirlik  fitratida  «fayzi  ilohiydan  asar»  ko‘rdi.
Lekin Shoir ijodiga munosabat bir xilda bo‘lib qolmadi. Anbar Otin, Ibrohim Davronlarning Kamiy ijodiga
nisbatan tanqidiy fikrlari ham borki, bu — ular orasidagi adabiy-estetik va falsafiy qaraShlarining turli xilligi
bilan izohlanadi.
Shoir vafotidan keyin uning ijodi va Shaxsiga baho beriSh Sho‘ro adabiYotShunosligi zimmasiga tuShdi.
G’ayri milliy mafkuraga asoslangan mazkur adabiYotShunoslik ilmi ba’zi hollarda Shoirni «Vatan xoini»,
«xalq duShmani», «millatchi jadid», «kontrrevolyudion» Shoir sifatida baholab keldi. Natijada Kamiy ijodi
o‘nlab yillar xalq nigohi va tadqiqotchilar nazaridan chetda qolib ketdi. Lekin XIX asr oxiri XX asr boShlari
o‘zbek adabiYo-ti, mazkur davr ma’rifatparvarligi va ayniqsa, ToShkent adabiy muhiti haqida so‘z ketganda
Kamiy ijodi va uning nomini chetlab o‘tiShning iloji Yo‘q edi. Shu bois Sho‘ro mafkurasi davrida ham ba’zi
xolis adabiYotShunoslarimiz uning Shaxsini oqlab, ijodini Yoqlab chiqiShga harakat qildilar. AdabiYotShunos
M.B.Solihov Shoirning «Soldi beilmliq xatolarg‘a» deb boShlanadigan muxammasini «Jadidizmning go‘zal
adabiYoti»ga kiritdi va o‘z kitobidan (O’zbek adabiYotida millatchilik ko‘riniShlari. T., 1932, 14-bet) joy
berdi. 1950 yili Moskvada «Antologiya uzbekskoy poezii» majmuasi bosmadan chiqdi. Majmuada Kamiy
haqida muxtasar ma’lumotnoma va S.Someva tarjimasida Shoirning «Murabba’i dar ta’rifi maktab» She’ri
kiritildi.  Ma’lumotnomada  «Kamiy  O’zbekistonda  ilg‘or  fikrning  namoyandalaridan  biri»  deyiladi.  1960  yil
bosmadan chiqqan «O’zbek adabiYoti» majmuasida (4-jild 1-kitob) Kamiy ijodidan ba’zi namunalar berildi.
70-yillardan  boShlab  G’.Karimov,  B.Qosimov,  A.Jalolov,  M.Hamidova,  M.Zokirovlarning  maqola  va
tadqiqotlarida Kamiy Shaxsi va uning ijodiga mo‘‘tadil YondoShiSh boShlandi. 90-yillarga kelib Shoir ijodini
maxsus tadqiq etiShga kiriShildi. Vaqtli matbuot sahifalarida uning haYot va ijod Yo‘liga oid maqolalar,
adabiy merosidan ba’zi namunalar chop etila boShladi. Nihoyat, 1998 yili Kamiyning 4500 misraga yaqin
She’rlar majmuasi «Dilni obod aylangiz...» nomi bilan naShr etildi. Bu bilan Shoir ijodini xalqqa tanitiSh,
ilmiy muomalaga olib kiriSh va adabiYotdagi o‘rnini belgilaSh imkoni yaratildi.
Kamiy ijodi Milliy uyg‘oniSh davri o‘zbek adabiYotining ajralmas bir qismi ekanligiga XX asrda tuzilgan
Mo‘minjon ToShqinning «ToShkent Shoirlari» (1948), Po‘latjon Qayyumiyning «Tazkirai Qayyumiy» (60-
yillar) tazkiralari ham guvohlik beradi. Bularning har ikkalasida ham Kamiy ijodiga to‘xtab o‘tilgan. Ayniqsa,
M.ToShqin tazkirasi Shoir haYoti va ijodini o‘rganiShda asosiy manba bo‘lib turibdi.
Tarjimai holi Karimbek Kamiy 1865 yili ToShkent Shahrida, choponfuruSh savdogarlar oilasida dunYoga
keldi. Otasi Sharifbek zamonasining savdogar boylaridan bo‘liShi barobarida, ilmu ma’rifatga xayrixoh,
adabiYotga  ixlosmand  kiShilardan  edi.  Oilada  bo‘lajak  Shoirning  o‘qiShiga  alohida  e’tibor  berildi.
BoShlang‘ich ta’limni Mozorxon mahallalik Mansurxon domladan oldi. Maktab o‘quv dasturi doirasida Hofiz,

---