Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Tovar va xizmatlarni taqsimlash jarayoni – bu ma’lum bir 

bosqichlar ketma-ketligini, harakat va usullar majmuasini, iste’molchini 

tanlash va ularni jalb qilish, shartnoma shartlariga ko‘ra yetkazib 

berishning ratsional yo‘llarini tanlash, tovarlarni saqlash va taxlash kabi 

vazifalarni o‘z ichiga oladi. Ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga tovar 

va xizmatlarni yetkazib berish, bu borada barcha qarorlarni qabul qilish 

bilan bog‘liq.  

Tovarlar harakatlanishi (marketining logistikasi) ni tashkil 

etish. 

Savdo (o‘tkazish, sotish) siyosati tovarlarning harakatlanishi bo‘yi-

cha qarorlar qabul qilishni ko‘zda tutadi. 

Ishlab chiqarish jarayonida mahsulotning yuk sifatida iste’molchiga 

yetib kelishigacha - tashish, saqlash va qo‘shimcha (qadoqlash, o‘rash, 

tamg‘alash kabi) ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan jarayon tovar 

harakati, deyiladi. 

Tovarlar harakatlanishi (marketing–logistikasi) – iste’molchilar 

ehtiyojlarini qondirish uchun foyda ko‘rish maqsadida materiallarni va 

---

306 

 

tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarilgan joylaridan iste’mol joyiga 

yetkazish faoliyatini rejalashtirish, hayotga tatbiq etish va jismoniy 

joylashtirilish ustidan nazorat qilish faoliyatidir. 

Tovarlar harakatining maqsadi — minimal imkoniyatli xarajat bilan 

zarur tovarlarni zarur joyga yetkazib berish hisoblanadi.  

Tovarlarni harakatlantirishning asosiy chiqimlari tovarlarni 

transportlarga yuklash – tushirish, omborlarga joylashtirish, tovar – 

moddiy zaxiralarni saqlash, tovarlarni olish, tushirish, qadoqlash, 

ma’muriy xarajatlar va buyurtmachilar bilan ishlash bo‘yicha 

xarajatlardan yig‘iladi. 

Tovarlar harakati – bu nafaqat xarajatlar manbasi, shuningdek, 

talabni yaratishning potensial ko‘rinishi ham. Tovarlar harakati tizimini 

mukammallashtirish hisobiga qo‘shimcha mijozlarni jalb etish, yaxshi 

xizmat ko‘rsatish va narxlarni tushirishni taklif qilish mumkin. 

Tovarlar harakati tizimlaridan birortasi ham bir vaqtning o‘zida 

mijozlar uchun maksimal servis bilan bir vaqtda tovarlarni taqsimlash 

sarfini minimumga tushirishga qodir emas. Mijozlar uchun maksimal 

servis katta tovar–moddiy zaxiralarining saqlashni, nuqsonsiz 

transportirovka xizmatini va ko‘plab omborlar bo‘lishini ko‘zda tutadi, 

bu esa xarajatlar ortishiga olib keladi. 

Sotuv tizimi raqobatdoshligini aniqlovchi omillardan biri 

marketing–logistikasi bo‘lib, marketing kommunikatsiyasi samaradorligi 

vositasi hisoblanadi. 

Logistika fani sohasi bozor sharoitida tovar hamda xizmat oqimini 

optimallashtirish bo‘yicha uslublar, nazariyalar majmuasi bo‘lib, 

iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va kommunikativ jarayonda tovar oqimini 

tashkil etish, aylantirish, iste’molni samarali tashkil etish bilan shug‘ul-

lanadi. 

1970-yillarda logistika sanoat tarmoqlariga kirib kelib, kompleks 

ta’minot, ishlab chiqarish omborxonalarida saqlash, iste’molchilarga 

yetkazib berishni nazarda tutdi. 

1980-yillarga kelib logistikaning ahamiyati shunchalik ortdiki, 

ishlab chiqarish korxonalarida logistika bo‘limi tashkil etildi. AQSh va 

Yevropa oliygohlari logistika bo‘yicha mutaxasislar tayyorlay boshladi. 

1990-yillarda xalqaro iqtisodiy munosabatlarda logistika jarayonlari 

qo‘llanib, savdo-sotiq, iqtisodiy erkin savdo zonalarida logistika xizmat-

lari joriy etildi. 

Ketma-ket bajariladigan jarayonning samarali bajarilishi logistika-

ning asosiy maqsadidir. 

---

307 

 

Logistika obyekti bo‘lib – tovarlar, shaxslar, axborotlar, texnolo-

giyalar, energiya, moliyaviy resurslar hisoblanadi. Tarmoqlar oziq– 

ovqat sanoati, metall ishlab chiqarish va qayta ishlash, kimyo sanoati, 

qog‘oz-selluloza sanoati, qog‘oz ishlab chiqarish, elektron sanoat, tekstil 

sanoati, mashinasozlik bo‘yicha xarajatlar ulushi turlicha. 

 

 

Logistika 

Ta’minot 

Ishlab 

chiqarish 

Sotish 

Savdoni 

tashkil 

etish 

Taqsimlash 

 

 

11.5-rasm. Ishlab chiqarish jarayonida logistika integratsiyasi 

 

1991-yilda Butunittifoq logistika Assotsiatsiyasi tashkil etilgan 

bo‘lib, u 1993-yil “Logistika ishlanmalar Fondi”ga o‘zgartirildi. 

Yevropa va AQShda Logistik injenerlar jamiyati va assotsatsiyasi mav-

jud. 

11.3-jadval