Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Marketing haqida 34 ma’lumot 

 

1. Har yili jahonda reklama uchun 500 milliard dollardan ortiq pul 

sarflanadi. 

2. 65 yoshgacha inson o‘rtacha 2 million ta reklama roliklarini 

ko‘rishga ulguradi. 

3. 

Standart reklama taxta (shit) birinchi marta 1900–yilda 

Amerikada yaratilgan. Ana shu davrdan boshlab bilbordlarni ko‘chalar 

va magistrallar bo‘ylab navbatma-navbat o‘rnatishni o‘ylab topishgan 

edi. 

4.   Oddiy  bola  yiliga o‘rtacha 40000 ta TV reklama roliklarini 

ko‘radi. Bu kuniga 100 ta rolikdan ortiq. 

5. Bolalar tovarlari reklamasi “injiqlik omili”ga  ko‘ra  bog‘liq 

hisoblanadi. U bolalarni ma’lum tovarni sotib olishga qiziqtiradi, 

go‘yoki bu narsa bilan u o‘z tengdoshlari orasida zo‘r, taniqli va olifta 

bo‘lib ko‘rinar emish, qolgani esa ota-onalarning sabr-toqatiga bog‘liq. 

Tadqiqotlarga qaraganda, amerikalik erkatoylar ota-onalaridan, to ular 

bolaning injiqliklariga bo‘ysunib, xaridga rozi bo‘lgunga qadar reklama 

qilingan tovarlarni olib berishlarini 9 marta so‘rar ekan. 

6. Muz bo‘lakchalari reklama  syomkasi paytida erib ketmasligi 

uchun ularni akrildan tayyorlashadi. Ichimliklardagi pufakchalar uchun 

yuvish vositalaridan foydalaniladi, yorug‘lik yaxshiroq o‘tishi uchun 

esa, albatta, suv qo‘shiladi. 

7. New York Universitetining olimlari Amerika farmatseftika 

kompaniyalari reklamaga tadqiqotlarga nisbatan ikki marta ko‘p 

mablag‘ sarflashlarini aniqladilar. 

8. Kovboy Marlboro haqidagi mashhur (taniqli) reklama 1955-yilda 

chiqdi. Avvaliga bosh erkak obrazi sifatida boshqa personajlar: sportchi, 

qurol-yarog‘ ustasi va kapitandan foydalanishdi. Biroq qat’iyatli kovboy 

eng ko‘p tijorat muvaffaqiyatiga erishdi. Kovboy Marlboro rolida 

suratga tushgan aktyorlardan uchtasi keyinchalik o‘pka rakidan o‘ldi. 

Brend esa “Kovboylar qotili” (Cowboy Killer) laqabini oldi. 

9. 2013–yilda Super Boul (AQSh NFA chempioni unvonini olish 

uchun final o‘yin) translyatsiyasi paytida 30 soniyalik reklama roligining 

narxi 3 million dollarni tashkil qilgan. 

10. Ko‘pchilik tadqiqotchilar reklama - san’atning yerdagi eng 

ahamiyatli va ta’sirli shakli, deb ta’kidlaydi. 

---

382 

 

11. IKEA brendi – 1994 – yilda ikki erkak do‘konlarni aylanib, 

mebel tanlayotgani ko‘rsatilgan rolikni birinchi bo‘lib reklamada 

ko‘rsatgan deyishadi. 

12.  Har qanday qo‘l soati reklamasida soat millari soat 10 dan 10 

daqiqa o‘tganini ko‘rsatadi. Bu tabassum uyg‘otish usuli bo‘lib, 

reklamaga qaragan odamda beixtiyor yengil kayfiyat paydo qiladi. 

13.   Amerika  Psixologlar  Assotsiatsiyasi 8 yoshgacha bo‘lgan 

bolalar reklamani tanqidiy baholashga qodir emas, ular ko‘rsatilgan 

hamma ma’lumotlarni haqiqiy va obyektiv deb hisoblaydi, deya 

ta’kidlaydilar. 

14.   Shirin  gazli  ichimliklar  ishlab chiqaruvchilar 2006-yilda 

reklamaga umumiy 492 million dollar sarfladilar. Taqqoslash uchun sut 

ishlab chiqaruvchi Milk Processor Education Program “Got Milk” 

kompaniyasi tashabbuskorlari o‘sha yili reklamaga 67 million dollar 

sarflagan. 

15. 

Tadqiqot davomida so‘ralgan bolalarning yarmidan ko‘pi 

reklama qilingan tovarlarni xarid qilish o‘ziga bo‘lgan ishonchni 

orttirishini ta’kidlashgan. 

16. Birinchi pullik reklama ma’lumoti (xabari) AQShda, 1704–yilda 

Boston News Letter gazetasiga joylashtirilgan. Bu Long-Aylenddagi 

hovli (uy-joy) edi. 

17. 

Tarixdagi eng qimmatli reklama 2008-yilda reklama 

kompaniyalari tomonidan AQShdagi prezident saylovlarida, 2,6 milliard 

dollar sarflangan reklama edi. Barak Obama 310 million dollar, Jon 

Makkeyn esa 136 mln. dollar sarflashgan. 

18. Reklamada “samaradorlik shartlari” texnikasi ko‘p ishlatiladi: 

reklama qilinayotgan mahsulot, tovar va predmetlar bilan o‘raladi, bu 

esa iste’molchilarda ijobiy tuyg‘ular uyg‘otadi. Masalan, kir yuvish 

kukunlarini bolalar, gullar, quyosh yorug‘ligi va boshqalar bilan o‘rab 

olgan ma’qul. Brendni bunday muhitda bir qancha marta namoyish 

qilish iste’molchida, shuningdek, albatta, reklama berilgan tovarda ham 

ijobiy munosabat uyg‘otadi. 

19.  Odamlarni tovarni sotib olishga undash uchun qilingan reklama 

ularning psixologik ehtiyojlariga ta’sir o‘tkazadi. Reklamada eng ko‘p 

ekspluatatsiya qilinadigan tuyg‘ular – bu qo‘rquv, o‘zini qadrlash 

tuyg‘usi, o‘zini saqlab qolish tuyg‘usi, taqlid qilish va hokimiyatga 

intilishdir. 

---

383 

 

20. 

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, arang sezilarli bo‘lgan 

qo‘zg‘atuvchiga ko‘p marta ta’sir o‘tkazish, obyektni pozitiv idrok 

etishini kuchaytiruvchi “ko‘zdan kechirish” (“exposure effect”)ni yara-

tadi. Masalan, ko‘pchilik odamlarni bannerlar qiziqtirmasada, reklama 

baribir reklama qilinayotgan tovarga nisbatan ijobiy munosabatlarni 

shakllantiradi. Bundan tashqari hatto bannerning yigirma marta 

ko‘rsatilganidan keyin ham “jonga tegish” samarasi yuzaga kelmaydi. 

21. 

 

Taomning tashqi ko‘rinishi ustida reklamada fud-stilistlar 

ishlaydi. Qovurilgan jo‘jalar reklamasida, masalan, quyidagi tayyor-

garlik ko‘riladi: avvaliga fud-stilistlar jo‘janing terisini tortishadi va ip 

igna yordamida terisini mustahkamlaydi. Keyin uni ho‘llangan qog‘oz 

sochiq bilan qayta-qayta uriladi, bundan jo‘janing hajmi ortadi va 

isitilayotgan paytda “ishtaha ochuvchi” bug‘ chiqadi. Shundan keyin 

jo‘jani tashqi tomondan terisi pishib, tayyor bo‘lguncha (ichi xomligicha 

qoladi) qovuriladi. Jarayon yakunida jo‘ja oltinrang – jigarrang tusga 

kiradi. 

22.  Bolalar  uchun  reklamalarda yosh aktyorlar qoidaga ko‘ra 

maqsadli potensial auditoriyaga nisbatan biroz kattaroq bo‘ladi. 

Masalan, 8 yoshli bolalar uchun o‘yinchoqlar reklamasida reklama 

qilinayotgan tovarni o‘ynayotgan 11-12 yoshli bolalar olinadi. Bu atayin 

qilinadi. Aktyorlar rol o‘ynayotgan modellar sifatida chiqadilar, ular 

kichik bolalar uchun taqlid qilishga namuna bo‘ladilar. 

23.  Deydilarki,  go‘yo  Microsoft  Rolling Stonesda ularning “Start 

Me Up” kompozitsiyasidan Windows-95ning reklamasida foydalanish 

uchun 9 mln. dollar to‘lagan emish. Bundan tashqari istalgan yosh 

ijrochining noma’lum qo‘shig‘i, undan reklamada foydalanilganidan 

keyin bir kechada xitga aylanishi mumkin ekan.  

24.   Mars  kompaniyasi  “O‘zga sayyoralik” filmining bosh 

qahramonini shunchalik badbashara, deb hisoblaganki, filmda bu 

badburush mavjudotni aldab, “qo‘lga tushirish” uchun M&M’s 

konfetidan foydalanishga ruxsat bergan. M&M’sning o‘rniga filmni 

yaratuvchilari Reese’s Pieces konfetidan foydalanishgan va film 

ekranlarga chiqqach, bu konfetning sotilishi 65 % ga o‘sgan. 

25. 

1950–yillar oxirida Doyle Dance Bernbach agentligida 

Volkswagen reklama kompaniyasining “Think Small” reklamasi 

olamshumul hisoblanadi, sababi,  aynan uning sharofati bilan Gitlerning 

buyurtmasi bilan yaratilgan nemislarning Volks wagen Juk avtomobili 

urushdan keyingi Amerikada muvaffaqiyatli sotilish imkoni tug‘ildi. 

---

384 

 

26. Eng yangi tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, skeptik odamni biror 

narsa sotib olishga ko‘ndirish, bu reklamadagi aniq faktni bekor qilish 

(bosh tortish) va his-tuyg‘u tomoniga urg‘u berishdir. Va aksincha, 

skeptizmga moyil bo‘lmagan odamlarni reklamadagi faktorlar va 

axborotlar ko‘proq ishontirar ekan. 

27. 

1440–yilda bosma stanok kashf qilinguniga qadar reklama 

ovozli e’lon tarzida mavjud bo‘lgan. 

28.   Reklama  beruvchilarning  eng  katta guruhini oziq-ovqat mah-

sulotlari ishlab chiqaruvchilari tashkil etar ekan. 

29. Tadqiqotlarga ko‘ra ayollar jurnallarida erkaklar jurnallariga 

nisbatan vaznni kamaytirish uchun vositalarni ilgari suruvchi reklama va 

maqolalar 10,5 marta ko‘p. Ayollarning silliq, yaltiroq muqovali 

jurnallarining 75% muqovasida o‘z tanasini parhezlar, mashqlar yoki 

plastik xirurgiya yordamida qanday o‘zgartirish mumkinligi haqida 

kamida bitta maqola chiqar ekan. 

30.   Ronald  Makdonald  birinchi marta 1963–yilda reklamada 

paydo bo‘ldi. 2010–yilda esa Corporate Accountability international 

tashkilotidagi amerikalik faollar, uni 50 yildan buyon bolalarni zararli 

ovqatga “mahkum qilib”, ularni semirib ketishiga va nosog‘lom 

ovqatlanish bilan bog‘liq kasalliklar epidemiyasini tarqatishida 

ayblashgan. 

31. «Dove»ning  «Go‘zallik  evolyutsiyasi» («Evolution of Beauty») 

reklamasi bir kechada virusli reklama bo‘lib qoldi: milliondan ortiq 

odam You Tubeda ushbu qiziqarli rolikni ko‘rgan edi. 

32. 

 Embient kutilmagan joylarda (zinalar, jamoat hojatxonalari, 

ustunlar va boshqalar) reklama-qonuniymi, qonunsizmi yoki kutilmagan 

joylarda (ko‘chalar, savdo markazlari) ularni o‘tkazish shunchalik 

muvaffaqiyatlimi, deya o‘rganishdi, chunki reklamachilar yangidan 

yangi reklama tashuvchilarni o‘zlashtira boshlagan edilar. Biroq 

tadqiqotchilar reklamaning bunday ko‘rinishi iste’molchilarda 

ishonchsizlik va begonasirash tuyg‘ularini uyg‘otishini, odamlar shubha-

lanuvchan bo‘lib qolishini va har bir inson o‘zaro munosabatda reklama 

ta’siri hamda reklamadagidek rejalashtirilgan harakatlarni bajarishayot-

ganini ko‘rishlarini aniqlashdi. 

33. 1938-yilda radioda berilgan reklamalardagi daromad matbuot 

nashrlaridagi reklamalardan keladigan daromaddan oshib ketdi. 

---

385 

 

34.  2000-yilda  AQShning  internet  reklamalarga qilgan xarajati 8,1 

milliard dollardan oshdi. 2013-yil uchun bu miqdor 42 mlrd. dollarga 

chiqdi.