Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

strategiyani amalga oshirmoqda, deyiladi.  

To‘rtinchi turli xillikka keyinroq tavsiflanadigan diversifikatsion 

o‘sish strategiyasi mos keladi. 

Biznesni rivojlantirish strategiyasining keyingi guruhi diversifikat-

sion o‘sish strategiyasi bo‘lib, firmaning ushbu mahsulotning ushbu 

tarmog‘i bilan boshqa rivojlana olmaslik holatida realizatsiya qilinadi. Bu 

strategiya, agar bozorlar amalga oshirilayotgan bizneslar uchun to‘yingan 

holatda bo‘lsa yoki mahsulotning “o‘lib borishi” natijasida unga talab 

pasayib ketsa yoki monopoliyaga qarshi boshqaruv ushbu tarmoq 

doirasida biznesning kelgusi rivojlanishiga ruxsat bermasa yoki yangi 

biznes uskunalardan, butlovchilardan, xomashyodan yaxshiroq foyda-

lanish hisobiga yaxshiroq samara bera boshlasa, tanlanadi. 

---

126 

 

Diversifikatsiyalangan o‘sishning asosiy strategiyalari quyidagilar 

hisoblanadi: 

–  markazlashtirilgan diversifikatsiya strategiyasi - chiqarilayot-

gan nomenklaturalarni texnik yoki marketing nuqtayi nazaridan 

firmaning mavjud tovarlariga o‘xshash mahsulotlar bilan to‘ldirishiga 

asoslanadi; 

–  gorizontal diversifikatsiya strategiyasi – mavjud nomenklatu-

rani avvaldan chiqarib kelinayotgan mahsulotlar yoki xizmatlarga 

o‘xshamaydigan va bog‘liq bo‘lmagan, lekin mavjud mijozlarda qiziqish 

uyg‘ota oladigan mahsulotlar bilan to‘ldirishni bildiradi; 

–  konglomerativ diversifikatsiya strategiyasi shundan iboratki, 

firma o‘zi qo‘llaydigan texnologiyasiga ham, uning hozirgi tovarlari va 

bozoriga ham hech qanday aloqasi yo‘q tovarlar ishlab chiqarish 

hisobiga kengayadi. 

Marketingni boshqarish (menejment marketingi) firmaning umumiy 

strategiyasi marketing xarakteriga egaligini bildiradi va raqobatchi kuchlar, 

bozor, tovarlar, narxlar va boshqalar. dinamikasining tahlilini ko‘zda tutadi. 

Ba’zan tashkilotning umumiy strategiyasi va uning marketing strategiyasi 

orasiga aniq chegara qo‘yish qiyin. 

Firmaning umumiy strategiyasi realizatsiyasi uning har bir 

funksional darajasiga (ITTKI, ishlab chiqarish, marketing, kadrlarga, 

moliyalashtirishga oid) maqsadlar qo‘yishni ko‘zda tutadi. Bu maqsad-

larga erishish vositalari bu bo‘limlar tomonidan ishlab chiqiladigan 

funksional strategiyalar – ITTKI strategiyasi, ishlab chiqarish 

strategiyasi, marketing strategiyasi, moliyaviy strategiya va boshqalar 

hisoblanadi. 

Umumiy strategiya tashkilot va uning tashqi muhiti orasida balansni 

tutib turishga mo‘ljallangan. Undan chiqib keladigan marketing maqsadi 

firma tovari va u ishlaydigan bozor orasidagi tenglikni saqlash hisob-

lanadi. Marketingning maqsadi, masalan, shunday ko‘rinishi mumkin: 

–  yillik, yaqin uch yil davomida tovarlarni tashqi bozorlarda sotish 

hajmini 10% ga ko‘paytirish; 

–  ikki yil davomida kompaniya tovarlarini sotish hajmini 10%dan 

15% gacha ko‘paytirish. 

Marketing maqsadlariga yetish vositasi marketing strategiyasi bo‘lib 

qoladi. 

Marketing strategiyasi – marketing tadbirlarining mantiqan qurilgan 

umumiy yo‘nalishlari bo‘lib, kompaniya marketingining ma’lum 

---

127 

 

maqsadiga erishishini ta’minlaydi. Marketing strategiyasini realizatsiya 

qilish aniq marketing tadbirlarini, muddatlarini va ularni bajarish uchun 

kim javob berishini ko‘rsatgan holda, ya’ni marketing taktikasini ishlab 

chiqishni ko‘zda tutadi. Masalan, narxni pasaytirish yo‘li bilan bozor 

ulushini ko‘paytirish haqidagi qaror strategik hisoblanadi (bozorga 

chiqish strategiyasi), lekin aniq vaqtda narxni ma’lum foizga kamaytirish – 

bu taktikadr. 

Marketing strategiyasi firmaning maqsadli bozorini tanlash va 

raqobat sharoitida unga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha aniq strategiyalar 

tizimini ifodalaydi. Marketing strategiyasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 

–  raqobatli strategiyalar; 

–  bozor talablarini e’tiborga olish strategiyalari; 

–  bozorni qamrab olish strategiyalari; 

–  marketing kompleksi strategiyalari: tovar strategiyalari, narxni 

shakllantirish strategiyalari, savdo (o‘tkazish) strategiyalari va tovarni 

bozorga olib chiqish strategiyalari. 

Marketing strategiyalari bevosita maqsadli xaridorlar va raqobat-

chilar bilan bog‘liq, chunki tashkilot marketingi xaridorlar talablarini 

raqobatchilarga nisbatan yaxshiroq qondirishni ko‘zda tutadi. Shu bois, 

marketing strategiyasini ikkita asosiy yo‘nalishlari bilan ishlab chiqish 

bozor talabi va raqobat kurashi hisoblanadi. Amerikalik professor 

L.Rozenberg marketing strategiyasini talabni shakllantirish faoliyati 

bilan raqobatchilarni yengish bo‘yicha faoliyatning qo‘shilishi, deb 

belgiladi. 

Korxonaning strategik boshqaruv rejasi – bu korxona ichki resurs-

lari va bozor imkoniyatlarini bog‘lab turishni rivojlantirish va saqlab 

turish jarayonidir.