Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

6.4.  Marketing nazorati va uning turlari 

 

Marketingning murakkab masalalaridan biri nazorat hisoblanadi. 

Nazorat–marketing sohasida holatlar va jarayonlarni doimiy, muntazam, 

uzluksiz tekshirish va baholashdir. O‘z mohiyatiga ko‘ra nazorat 

me’yorlarni va haqiqiy holatni taqqoslashni bildiradi. Muhit 

sharoitlarining tez o‘zgarishi, bozor vaziyatlariga tez e’tibor berish 

zarurligi marketing nazoratini muhim ahamiyat kasb etishiga olib keldi. 

Marketing nazoratining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: 

- maqsadlarga erishish darajasini belgilash; 

- yaxshilanish imkoniyatini aniqlash; 

- korxona moslashuvchanligini talab qilingan atrof-muhit o‘zgarish-

lariga qanchalik mos kelishini aniqlash. 

Mamlakatimiz korxonalari, assotsiatsiyalarida marketing xizmat-

larini tashkil qilish marketingga tayangan boshqaruv tizimini yaratishga 

imkon beradi. 

Marketing faoliyatining nazorati mahsulotlarni sotish ustidan na-

zorat qilish, sotish imkoniyatlarini tahlil qilish, tadbirkorlik faoliyatining 

foydaliligini nazorat qilish, marketing xarajatlarini tahlil qilish, texnik va 

strategik nazorat va marketing taftishini nazarda tutadi. 

Marketingning nazorati va taftishining asosiy vazifasi korxonalar, 

assotsiatsiyalarning ishlab chiqarish, sotish va ilmiy-texnik faoliyati 

samaradorligini oshirishdan iborat. 

Qoidaga ko‘ra marketing faoliyatining nazorati o‘z ichiga 

quyidagilarni oladi: 

- sotishni amalga oshirish va uning imkoniyatlari ustidan nazorat; 

- foydalilikning nazorati va marketing xarajatlari tahlili; 

- strategik nazorat va marketingning taftishi. 

Sotish faoliyatini nazorat qilish haqiqiy sotish va ular tendensiya-

larini rejalashtirilgan ko‘rsatkichlari bilan taqqoslashda hisobga olish 

yo‘li bilan amalga oshiriladi. 

Foydalilikni nazorat qilish va marketing xarajatlarini tahlil qilish 

alohida tovarlar, ularning assortiment guruhlari, bozor segmentlari, 

---

147 

 

hududlari, savdo kanallari, reklama vositalari, savdo xodimlari va 

boshqalar bo‘yicha amalga oshiriladi. 

Marketingning strategik nazorati va tahlili korxona ishlab chiqarish, 

sotish va ilmiy-texnik faoliyati rivojlanishining asosiy muammolari va 

istiqbolini aniqlash maqsadida asosiy vazifalar, strategiyalar, marketing 

tezkor tadbirlari va marketing tashkilotlari baholarini belgilaydi. 

Marketingning taftishi qoidaga ko‘ra o‘z ichiga marketingning 

makro va mikro muhiti, marketing xizmatlarining faoliyat yuritish 

samaradorligi tahlilini hamda marketing siyosati: tovar, narx, reklama, 

xodimlarni o‘z ichiga oladi. 

Nazoratni tashkil qilish korxonaning kattaligi, xodimlarning 

malakasi, nazorat vazifalarining murakkabligiga bog‘liq bo‘ladi. 

Korxonada marketingning tashkil qilinishi o‘sishi bilan uning 

ixtisoslashuviga va marketing nazoratining alohida birligini yaratishga 

ehtiyoj ortib boradi. 

Marketingning rejasini hayotga tatbiq qilishda ko‘pgina kutilmagan 

hodisalar bo‘lishi mumkin. Firma o‘zining tadbirlarini nazorat qilishi 

shart, o‘zining maqsadlariga erishish uchun marketing nazoratini uch 

turga bo‘lish mumkin: 

1. Yillik rejalarining bajarilishi ustidan nazorat. 

2. Daromad nazorati. 

3. Strategik rejalar ustidan nazorat. 

 

Yillik rejalarning bajarilishini nazorat qilish masalasi - bu 

firmaning hamma ko‘rsatkichlarga chiqishiga ishonch hosil qilish.  

Daromad nazorati - bu har xil tovarlardan keladigan daromadlar, 

iste’molchilar bozori tahlilini o‘zida aks ettiradi.  

Strategik rejalar ustidan nazorat - bu «orqaga chekinish», firmani 

bozorga yondashtirishni tanqidiy baholash uchun kerak bo‘ladi.