Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Savdo kommunikatsiyasini tashkil qilish 

 

Funksiya  

Vazifalarning tavsifi 

Sotuv 

•  Mijozlarni izlash 

•  Uchrashuv o‘tkazish 

•  Uchrashuvlarni tashkil etish 

•  Grafik asosida suhbatlar 

•  Buyurtmachilar bilan hamkorlik 

•  Taqdimot o‘tkazish 

•  To‘siqlarni yengish 

Buyurtmalar bilan 

ishlash 

•  Takroriy buyurtmalarning muammolarini yechish 

Buyurtmalarga 

xizmat ko‘rsatish 

•  Buyurtmachilarning muammolarini hal etish 

•  Texnik jihozlarni o‘rnatish 

•  Kerakli apparatlarni buyurtirish 

•  Namoyish va o‘qitish 

•  Mayda texnik xizmat ko‘rsatish 

•  Buyurtmachi raqobatchi haqida axborot berish 

•  Buyurtmachiga firma imkoniytlarini tanishtirish 

Distribyutorlar 

bilan ishlash 

 

Chakana savdoga 

xizmat ko‘rsatish 

•  Vitrinalarni tashkil etish 

•  Tovar zaxiralarini ta’minlash 

Ma’muriyat 

ishlari 

•  Hisob - kitoblarni yuritish 

•  Sotuv bo‘yisha menejer bilan uchrashuv 

•  Tezkor aloqani o‘rnatish 

•  Sarf – xarajatlarga hisobot 

Konferensiya va 

uchrashuvlar 

•  Savdo masalalari bo‘yicha majlis 

•  Savdo yarmarka va ko‘rgazmalarda ishtirok etish 

Kadrlarni tanlash 

va o‘qitish 

•  Stajirovkaga borish 

•  Sotuv xarajatlarini rejalash 

•  Maxsus semenarlarda o‘qish 

•  Video ko‘rsatuvni tinglash 

•  Tovardan foydalanish instruksiyasini o‘rganish 

Madaniy tadbirlar

•  Buyurtmachilar bilan uchrashuv, banketlar 

o‘tkazish 

Xizmat safarlari 

•  Faoliyatga tegishli funksional va nazorat safarlari 

---

318 

 

Savdo kommunikatsiyasini tashkil qilish, mavjud buyurtmachilar 

bilan aloqani mustahkamlash, yangi buyurtmachilarning yirik kanallarini 

izlash, savdo vositachilarini rag‘batlanirish va tovar harakati samarasini 

oshirish uchun turli marketing tadbirlari o‘tkazish kerak. Hozirgi 

zamonaviy bozor iqtisodiyotida «Public Relationss» (PR) (omma bilan 

aloqa o‘rnatish), multimedia texnologiyalari orqali tovar haqida ma’lu-

motlarni iste’molchilarga yetkazish juda muhim. 

Savdo korxonasining jalb etuvchanligi xaridorlarni bu do‘konga 

kelish uchun ketadigan vaqti bilan ham aniqlanadi. Umumiy savdo 

maydonining kattaligi, keng tovarlar assortimentiga egaligi, servis 

darajasi to‘lovning qulay shaklining mavjudligi kabi omillar iste’molchi 

uchun juda jozibali hisoblanadi. 

 Sotuv  xizmatlarini  muvofiqlashtirish, ichki sotuv bo‘limlari va 

tashqi savdo tashkilotlarini birgalikdagi faoliyati sotuv tizimining 

samaradorligini ta’minlaydi.

 

 

 

Tijorat direktori 

Tashqi bozorlarda 

sotuvni boshqaruvchi 

Mahalliy bozorda 

sotuvni  

boshqaruvchi 

Reklama va sotuvni 

rag‘batlantiruvchi 

boshqaruvchi 

Sotuv sohasini 

mudiri 

Sotuv bo‘limi 

 mudiri 

Taqsimot bo‘yicha 

mudir 

Mintaqaviy 

boshqaruvchi 

Savdo vakillari 

 

 

 

11.2-rasm. Sotuv xizmatining funksional tashkiliy strukturasi 

---

319 

 

Savdo firmalari yoki kompaniyalarning savdo bo‘limlari marketing 

tizimida quyidagi funksiyalarni bajaradi: 

- ishlab chiqarilgan mahsulotlarni taqsimlash yoki sotish; 

- ishlab chiqarish jarayoni uchun talab qilinadigan xomashyo va 

materiallarni sotib olish; 

- iste’molchilar bilan bevosita aloqalar o‘rnatish, muzokaralar 

o‘tkazish; 

- oldi-sotdi shartnomalarini tayyorlash va tuzish, ularning sifatli ijro 

etilishini nazorat qilish; 

- tovarni narxi kamaytirib sotilishi, iste’molchiga yetkazishning 

reklama tadbirlarida, ko‘rgazma ishlarida rag‘batlantirish siyosatini 

amalga oshirish; 

- tovar assortimentini rejalashtirishda ishtirok etish va yordam-

lashish; 

- tovarni aniq bozor iste’molchilari talablarining ma’lum 

darajasigacha yetkazish; 

- texnik qo‘llab-quvvatlash va servis xizmat ko‘rsatishni amalga 

oshirish; 

- savdo vositasini (kanalini) moliyalashtirish. 

Sotuvchilar bajaradigan ushbu keng qamrovli funksiyalari savdo 

operatsiyalarining juda katta samaradorligini ta’minlaydi. Vositachilar-

ning yirik ko‘lami, yuqori kasb mahorati, universal hamda 

ixtisoslashgan operatsiyalari hisobiga savdo va tijorat sohalarida 

xarajatlarning qoplanishi va mablag‘larning aylanishi tezlashadi, 

yakuniy xaridorlar uchun qulaylik yaratadi, mablag‘ va vaqtni kam sonli 

ishchanlik munosabatlarida tejaydi. Hatto ishlab chiqaruvchi firma 

xususiy savdo tarmog‘ini yaratish uchun yetarlicha mablag‘ga ega bo‘lsa 

ham ko‘p hollarda u mustaqil vositachilar xizmatidan foydalanishni 

ma’qul ko‘radi, o‘z mablag‘ini esa ko‘proq foyda keltiradigan asosiy 

biznesiga qo‘yadi, deb hisoblanadi. Masalan, agar ishlab chiqarish foyda 

normasini 20 % ga ta’minlasa, chakana savdo tashkiloti esa, bashorat-

larga muvofiq 10% berishi mumkin. Boshqa tomondan, vositachilar 

orqali ishlay borib, ishlab chiqaruvchi qandaydir ma’noda tovarni kimga 

va qanday sotayotgani va marketing bo‘yicha mutaxassislar qanday 

belgilayotgani bo‘yicha nazoratni yo‘qotadi, savdo firmalari tomonidan 

hamisha ham bozordagi ahvol haqida yetarlicha axborot olmaydi. 

Bundan tashqari savdo (sotish) yo‘li qancha uzun bo‘lsa, tovarni 

realizatsiya qilish uchun shunchalik ko‘p xarajat ketadi, tovar qanchalik 

qimmat bo‘lsa, hamma vaqt ham iste’molchilar uning narxi tufayli sotib 

olish imkoniga ega bo‘lmaydilar. 

---

320 

 

Strategik vazifalar sotishning tashkiliy funksiyasi tijorat foydasi 

bilan bog‘liq bo‘lib, uni tanlanishi va sotuv kanallarini tashkilla-

shtirishga ham bog‘liqdir. 

Strategik vazifalarga quyidagilar kiradi: 

•   Istiqbolli potensial sotuv kanallarini topish va rejalashtirish. 

•   Ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga tovarni yetkazishda 

bevosita va bilvosita bo‘g‘inlar orqali yetkazishni asosli holda bajarish. 

•   Bevosita (to‘gridan to‘g‘ri) yetkazib berish ishlab chiqaruvchi 

firma, ulgurji va chakana savdo korxonalari orqali amalga oshiriladi. 

Sotuv xizmatini funksional tashkil qilishda kichik va o‘rta firma-

lardan foydalaniladi, chunki ular bir turdagi (nomenklatura) nomdagi 

tovarlarni ishlab chiqaradi.Tijorat bo‘yicha direktor savdo operatsiya-

larini mahalliy va tashqi bozorlarda muvofiqlashtiradi, reklama 

faoliyatini yo‘lga qo‘yib, sotuvni rag‘batlantiradi. Boshqaruvchi odatda 

mahalliy bozordagi sotuvni o‘zining uch yordamchi boshqaruvchilari 

bilan tovarlarni omborxonalarga taxlash, transportirovka qilish, tovarni 

yetkazib berishini nazorat qiladi. Funksional tashkiliy strukturaning 

ayrim kamchiligi shundaki, agar tovar nomenklaturasi ko‘paysa, unday 

tovarlarni saqlash, transportirovka qilish uchun sarf-xarajatlar ortadi. 

Sotuvni mintaqaviy tashkil etish ko‘proq bir turdagi mahsulotlar 

ishlab chiqaruvchi firma va kompaniyalar tomonidan qo‘llaniladi. Ular 

keng tarqalgan savdo shaxobchalari orqali mahsulotini tez realizatsiya 

qiladi. Bunday strukturali tashkilotlar savdo operatsiyalarini tarqoq 

joylarda amalga oshirishi har bir tumanda korxonalar konsetratsiya-

lashganda, xaridor talabi va xohishida farqlar bo‘lganda samarali 

hisoblanadi. Strukturadagi oraliq bo‘limlar reklama, marketing tadqiqot-

lari o‘tkazish, assortimentni rejalashtirish kabi faoliyatlar bilan 

shug‘ullanadi. 

Keng nomenklaturadagi va assortimentdagi tovarlar realizatsiyasini 

optimal tashkil etish uchun sotuvning tovarga yo‘naltirilgan tashkiliy 

tizimi tuziladi. Bu vazifalarning strategiyasi uchun alohida tovar 

guruhlari bo‘yicha javobgarlik ma’lum boshqaruvchi zimmasiga 

yuklatiladi. 

Boshqaruvchi sotuv strategiyasi, narx siyosati, qadoqlar shakli, 

formasi, reklama, raqobatchilarni o‘rganish kabi faoliyatlarni tashkil 

etadi va nazorat olib boradi. Bunday tashkiliy struktura ko‘p 

afzalliklarga ega. Yirik firmalar, katta tovar aylanmasiga ega bo‘lgan, 

keng assortimentdagi tovarlarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun 

juda qulay struktura. Tovar nomenklaturasi kengaygan sari xodimlar 

---

321 

 

sonini ham ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi, natijada ish haqi xarajatlari 

ham ko‘payadi. 

Sotuvning tashkiliy tarmoqli tizimi kompaniyalarni bir turdagi 

mahsulotini iste’molchiga yetkazib berish uchun qo‘llaniladi 

(mashinasozlik, energetika, kimyo, tekstil sanoati mahsulotlari). Bu 

ishlab chiqarish, texnik jihozlar va xomashyolarni realizatsiya qilishda 

qo‘llaniladi.  

Sotish jarayoni-marketingning ajralmas qismi bo‘lib, iste’molchi 

uchun kerakli tovarni yetkazib berishdan iborat. Ishlab chiqaruvchining 

minimal sarf-xarajatlar bilan mahsulotni iste’molchiga yetkazib berishi 

eng asosiy maqsad hisoblanadi. Sotuv tizimi juda ko‘p tashqi omillar-

ning ta’siri ostida faoliyat ko‘rsatadi. Kutilmagan salbiy ta’sirlarning 

vujudga kelishi, ob-havo, transportirovka muammolarining vujudga 

kelishi, elektr energiyani vaqtincha bo‘lmasligi, raqobat kabilar salbiy 

omillar hisoblanadi.