Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

 

11.3- rasm. Sotuv kontrollingi (nazorat) strukturasi va xarakteristikasi 

 

Portfel tahlili orqali faoliyatning afzallik tomonlari, raqobatchilarga 

nisbatan kuchli va kuchsiz tomonlari, tavakkalchilik va xavflarning 

oldini olish, istiqbolli bozor segmentlarini topish mumkin. 

---

324 

 

Samarali sotuv tizimi faoliyati afzalliklari strategik tahlili 

amaliyotida real holatga asoslanadi. Firmani mijozlar bilan o‘zaro 

munosabatlari, raqobatchilar bilan o‘zaro ta’siri (kurashi) kabi omillar 

strategik tahlilning afzalliklarida yoritiladi. 

Korxonaning hozirgi holati tahlili tovar assortimentini, tovar 

guruhini tahlil qilishdan, mijozlarga xizmat qilish va raqobatni 

o‘rganishdan boshlanadi. 

Raqobat sharoitida bozorning jozibadorligi va firmaning pozitsiyasi 

har doim ham bir-biriga mos kelmaydi, amalda qaysi tovar qanday 

pozitsiyani egallaganligini aniqlash qiyin. O‘tkazilgan bunday tahlillar 

ko‘pincha aniq holatni ko‘rsatmaydi. Raqobatli bozor sharoitida korxona 

faoliyatini kuchli va kuchsiz tomonlarini tahlil qilishda quyidagilarga 

e’tibor berish kerak: 

•  ma’lum tovar yoki xizmat turi texnologiyasiga monopoliyaning 

mavjudligi; 

•  tovar sifatining yuqoriligi; 

•  tovar sotilganda va undan keyin yuqori servis xizmati ko‘rsatish; 

•  mijozlar talabiga moyilligi; 

•  buyurtmalar yetkazib berishda tezkorlik; 

•  ma’lum hajmdagi tovarni o‘rnatilgan vaqtda yetkazib berish; 

•  mijozlar bilan aloqada bo‘ladigan xodim (malakasi); 

•  doimoy mijozlar bilan aloqalarni mustahkam o‘rnatish. 

Bundan tashqari har bir alohida vaziyatda muammodan kelib chiq-

qan holda savolnomalar (anketalar) tuzish, mijozlar fikrini o‘rganish, 

bozor kommunikatsiyasini tahlil etish mumkin. 

Firma mahsulotlarining bozordagi istiqboli xaridorlar hamda firma 

ulgurji mijozlari segmentlari va bozor tokchasi tahlili asosida aniqlanadi. 

Firma bozorda yangi iste’molchilar segmenti, yoki bozor segmenti 

uchun qanday narxlarda mahsulot ishlab chiqaradi. Yangi yo‘nalashlarda 

o‘z ishlab chiqarishini segmentlashtiradimi, tovar assortimenti va 

nomenklaturasini kengaytiradimi? Bu savolga firma o‘zining SWOT 

tahlili asosida javob topishi va keyingi xatti–harakati haqida qaror qabul 

qilishi kerak. Tovarlarni yetkazib berishda servis darajasining yuqoriligi, 

tarqatish kanallarining darajalari juda muhim. Ishlab chiqaruvchi 

quvvatlarini yo‘lga qo‘yishi va tovar yetkazib berishida servis va sifatga 

alohida e’tibor berishi lozim. 

Ishlab chiqaruvchi quvvatini oshirish keng assortimentdagi va ko‘p 

nomenklaturadagi tovarlarni ishlab chiqarishga imkoniyat yaratib, yangi 

bozor va mijozlar izlashga imkon yaratadi. 

 

---

325 

 

Takliflar  

muvaffaqiyati 

  Sotuv iqtisodiy samarasini 

aniqlash 

Berilgan buyurtmalar 

Olingan summa 

Buyurtmalar 

kelishi 

  Kommivoyajerlar ulushiga mos 

keluvchi buyurtma qismi 

Kommivoyajerlar ulushiga 

to‘g‘ri keladigan 

summa/umumiy buyurtma 

 

Rejali buyurtma bo‘yicha 

portfel buyurtma 

Oy oxiriga 

buyurtmalar portfeli/joriy 

oydagi hajm 

Buyurtmalar 

portfeli 

 

 

 

tovarlar aylanmasi rentabelligi 

Foyda 

Tovar aylanmasi