Toshkent moliya instituti iqtisodiyot fakulteti 3-kurs i-91guruh talabasi Alimov Umidning Global Iqtisodiyot fanidan

2.Jahon iqtisodiyoti globallashuvining ob‘ektiv manbalari va asosiy omillari

Globallashuv jarayoni – butunjahon tarixining qonuniy bosqichidir. U ob‘ektiv

bo’lib, inson-sub‘ekti ongiga bog’liq bo’lmagan holda ishlab chiqarish kuchlari
o’sishidagi asosga egadir.
Globallashuvga iqtisodiy yondashuv tarafdorlari bu jarayonni iqtisodiy
hayotning baynalmanallashuvining yangi bosqichi deb hisoblab, zamonaviy
mamlakatlararo xo’jalik aloqalari uzoq tarixiy davr mobaynida shakllanganligini
e‘tirof etadilar. Xo’jalik aloqalarining har bir shakli milliy iqtisodiyotlar
rivojlanishining ma‘lum bir bosqichi natijasi bo’lib, hozirgi davrda ishlab chiqarish,
savdo, moliya-kredit sohalarining birligi jahon xo’jaligi shakllanganligidan dalolat
beradi.
XX asrning so’nggi o’n yilligida baynalminallashuv va transmilliylashuv
atamalari iqtisodiy adabiyotlarda qo’llanila boshlandi. Keyinchalik esa milliy xo’jalik
aloqalarining tez rivojlanishi va xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi ularning
baynalminallashuvidan transmilliylashuvga va XX asr oxirida globallashuv
bosqichiga o’tishiga turtki bo’ldi.
Globalashuv jarayoni mamlakatlar iqtisodiyotni jahon bozoridagi
o’zgarishlarga bog’liq bo’lishini birldiradi. Yer yuzida 200 dan ziyod mamlakat
bo’lsa, ularning bir qismi integratsiyalashuv ittifoqlariga kiradi, boshqalari esa unda
ishtirok etmaydi, biroq globallashuv jarayoni ta‘sirida bo’ladi.
Globalashuv jarayoni mohiyatan iqtisodiyotning umumbashariy tus olishi,
milliy iqtisodiyotlar rivojlanishining tashqi iqtisodiy aloqalarga bog’liq bo’lib qolishi
demakdir.
Globalashuv jarayonida nafaqat tovarlar va xizmatlar, balki resurslar ham
dunyodagi talab-ehtiyojga qarab mamlakatlar o’rtasida taqsimlanadi. Ish kuchi,
kapital, xom ashyo va energiya omillari, yangi texnologiya va yangi g’oyalar dunyo
uzra tez tarqaladi. Yangiliklar umumbashariy doirada yuz beradi. Natijada dunyodagi
iqtisodiy o’sish jadallashadi.
Globallashuv jarayoni xalqaro maydonda hamkorlikni ham raqobatni
uyg’unlashuvi va kuchayishi kabi birdek o’zida namoyon etadi. Bundan tashqari,
raqobatlashayotgan guruhlar o’rtasidagi kurashda o’z mavqe‘ini mustahkamlashbunday har bir guruh doirasida hamkorlikni chuqurlashtirish va kuchlarni birlashtirishni ham talab etadi.
Ba‘zi holatlarda shunday bir vaziyatlar ham yuzaga keladiki, bunda jahon bozoridagi aynan bir sub‘ektlar bir sohada raqobatdosh bo’lsalar, boshqa bir sohada hamkorlik qiladilar. Shunday qilib, globallashuv jarayoni Yer kurrasining turli tomonlari o’rtasida
o’zaro ta‘sir hamda bog’liqliklarning o’sishini nazarda tutar ekan. Tadqiqotchilar
bunday holatlarni tarixiy taraqqiyotning turli bosqichlarida kuzatganlar.
Masalan, jahonning turli mamlakatlarida o’sha paytdagi insoniyat tarixida
Buyuk Ipak yo’li, Buyuk geografik kashfiyotlarning ahamiyati katta bo’lgan yoki
1929 yilgi ― qora seshanba‖ning ta‘siri chuqur iz qoldirgan.
Jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayonini o’zaro aloqalarni
chuqurlashtirishga qaratilgan va barcha milliy iqtisodiyotlarni olg’a qarab
rivojlanishini ta‘minlovchi bir butun jahon iqtisodiyotini shakllantirish sifatida
ko’rish mumkin.
Bundan tashqari, milliy iqtisodiyotlarni rivojlantirmay turib to’liq miqyosdagi
globallashuvga erishib ham bo’lmaydi. Bunda mamlakatni o’z manfaatlarini himoya
qilish imkoniyatidan mahrum etmaslik juda muhim, balki globallashuv jarayoni
davomida ularni amalga oshirishga imkon yaratib berishga yordam berish lozim.Jahon iqtisodiyoti globallashuvining ob‟ektiv manbalari va asosiy omillari
Globallashuv atamasi hozirgi davrda uni qaysi sohada ishlatilishiga qarab, turli
mazmunni anglatadi. Globallashuvga iqtisodiy ma‘no beruvchilar asosan XX asrda
yuz berayotgan jarayonlarni uzoq tarixiy davrning, ya‘ni milliy xo’jaliklarning
baynalminallashuvidan, uning globallashuviga o’tishi ekanligini ta‘kidlashadi. Ular
shu bilan birga globallashuvni iqtisodiy hayot baynalminallashuvi rivojlanishuvining yangi sifat bosqichi sifatida ta‘riflamoqdalar.