Тошкент молия институти “кредит-иқтисод”факультети

 

1.2. Korporativ boshqaruv modellari va ularning tavsifi 

 

Korporativ  boshqaruvning  modellarining  qo‘yidagi  shakllari  mavjud 

hisoblanadi: 

- Unitar (investor) modeli – AQSH, Buyuk Britaniya, Avstraliya; 

- Ikki pog‘onali (manfaatdor shaxslar) modeli – Germaniya; 

- Kontinental model; 

- Tarmoq modeli – Yaponiya (keyretsu), Koreya (chaebol). 

Unitar model: 

-  Boshqaruvning  yagona  organi  –  uning  tarkibida  ijro  etuvchi  direktorlardan 

ko‘ra  mustaqil  direktorlar  ko‘proq  bo‘lgan  unitar  Direktorlar  Kengashi 

(aksiyadorlik  mulkchilikning  «Inglizsakson»  modeli:  24  -  30%  aksiya  harakatsiz, 

uzoq vaqt kichik korxonalar qo‘lida bo‘ladi va nazorat paketini shakllantiradi, 70-

80% aksiya, aksincha, harakatchan, vaqti - vaqti bilan bozorga olib chiqiladi va bir 

kishining qo‘lidan boshqasiga oson o‘tadi); 

- Aksiyadorlik kapitalning katta qismi inglizsakson udumlarida tarbiyalangan 

mayda investorlar sarmoyasidan iborat;  

-  Jismoniy  shaxslarga  qarashli  bo‘lmagan  aksiyalar  asosan  institutsional 

investorlar qo‘lida jamlangan; 

-  Qimmatli  qog‘ozlar  bozori  yuqori  samaradorligi  va  likvidligi  bilan  ajralib 

turadi; 

- Minoritar aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish yuqori darajada; 

-Jalb qilingan direktorlar ishtirokidagi kuchli korporativ boshqaruv. 

Ikki pog‘onali model (insayderlik): 

Rahbarlik va ijrochilik organi: 

- Kuzatuv kengashi (Direktorlar kengashi); 

- Ijroiya organi. 

---

17 

 

  Vazifalarning qat’iy taqsimlanishi. Kengash a’zolari ijroiya organiga a’zolik 

qilishi mumkin emas. 

Kontinental model: 

- Doimiy egalarda 70 - 80% aksiya jamlangan, 20 - 30% aksiya esa “chakana” 

sotiladi  va  xaridorlar  ularga  mablag‘larni  vaqtincha  joylashtirish  vositasi  sifatida 

qaraydilar;  

-  Aksiyadorlik  sarmoyasini  yirik  “ulgurji”  investorlar  tashkil  qilib,  bir  - 

birining aksiyasiga o‘zaro egalik qilish (kuchli qaramlik) tizimi keng rivojlangan;  

- Kuzatuv kengashida kompaniya hodimlarining salmoqli vakilligi; 

- O‘zoqni ko‘radigan investorlar; 

- Qimmatli qog‘ozlar bozori kichikroq va likvidligi kamroq.