Toshkent moliya instituti magistratura bo’limi

Bank kapitalining boshqarishni asosiy ob’ektlari 

---

50 
Bunda asosiy e’tibor tijorat banklarining kapitalini shakllantirishning 
barqaror manbalariga qaratiladi. Tijorat banklari kapitali tarkibida barqaror 
manbalar sifatida ularning ustav kapitali va o’tgan yillarning taqsimlanmagan 
foydasini keltirish mumkin. Chunki ustav kapitali tijorat banklarining faoliyatini 
dastlabki davridayoq shakllantirilib bank faoliyati tugatilgunga qadar hisobda 
turadi. Shu bilan birga, ushbu mablag’ real moliyaviy mablag’lar hisobidan 
shakllantiriladi. Xalqaro bank amaliyotida ustav kapitali asosiy va barqaror 
element hisoblanadi. Respublikamiz banklarida ham ustav kapitaliga nisbatan ana 
shunday sifat beriladi. 
Tijorat banklari o’tgan yillarning taqsimlanmagan foydasi ham real 
qiymatga ega bo’lgan mablag’lar hisobidan shakllantirilib bank aksiyadorlari 
yig’ilishining qarori asosida ma’lum maqsadlarga yo’naltirilishi mumkin. 
Tijorat banklarining kapitalini boshqarishning ikkinchi asosiy jihati sifatida 
ularning jami kapitalining yetarlirliligini ta’minlash masalasi hisoblanadi. Jami 
kapitalning yetarlirliligini ta’minlash tijorat banklarining faoliyatini normal 
ravishda harakat qilishga imkon berish bilan birga, ularning moliyaviy 
mustahkamligini ta’minlashga ham xizmat qiladi. 
Banklarning asosiy kapitalining yetarlirliligini ta’minlash orqali bank 
kapitalini boshqarish muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Uning asosiy 
ko’rsatkichlaridan biri bank faoliyatining samaradorlik darajasini past yoki yuqori 
ekanligi bilan izohlanadi. Chunki, tijorat banklari ma’lum darajadagi risk asosida 
bank kapitalidan kredit resurslari sifatida foydalanishi ham mumkin. Kredit 
resursi sifatida berilgan kapital qarzdorlar tomonidan samarali foydalanishi 
natijasida daromad keltirsa bankning moliyaviy jihatdan baqquvvat bo’lishiga 
xizmat qiladi. Agar ushbu holatning aksi bo’lsa banklar moliyaviy jihatdan ikki 
tomonlama ko’radilar.
Ya’ni, birinchidan, berilgan kreditlar o’z vaqtida qaytarilmaydi va ushbu
kreditdan mo’ljaldagi foizli daromadlarni ololmaydi. Ikkinchidan, kredit
resurslarining belgilangan muddatda qaytmasligi bankni moliyaviy jihatdan zaif 

---

51 
qilib qo’yadi. Demak, ushbu jarayonda kredit riskini oqilona baholash orqali 
bank kapitalini boshqarishdagi muhim masalalardan biri hisoblandi. 
Tijorat banklari kapitalini boshqarishning ob’ektiv asoslaridan kelib chiqqan 
holda, unga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni quyidagi chizmada keltirilgan tartibda 
guruhlab tahlil qilish maqsadga muvofiq.