Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod


-jadval  Suv resusrlaridan foydalanganlik uchun soliq stavkasi


Download 1.41 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/7
Sana08.06.2020
Hajmi1.41 Mb.
#116081
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida davlat budjeti daromadlarini shakllantirishning hozirgi davr muammolari


4-jadval 

Suv resusrlaridan foydalanganlik uchun soliq stavkasi

47

 

 

Ko’rsatkichlar 



Suv resurslarining yer 

usti manbalari 

Suv resurslarining yer 

osti manbalari 

2014 yil 

2015 yil 

2014 yil 

2015 yil 

Iqtisodiyotning barcha 



sohalaridagi korxonalar,(2-  4 

punktlardan tashqari), dehqon 

xo’jaliklari(yuridik va jismoniy 

shaxslar),tadbirkorlik faoliyatida 

suv resusrlaridan foydalanuvchi 

jismoniy shaxslar

 

51,6 



61,9 

65,5 


78,6 

Elektrostantsiyalari 



14,9 

17,9 


22,2 

26,6 


Kommunal xizmat ko’rsatish 

korxonalari 

28,3 


34,0 

36,6 


43,9 

Alkagolsiz ichimliklar ishlab 



chiqaruvchi korxonalar uchun: 

 

 



 

 

4.1 



Alkagolsiz ichiliklar ishlab 

chiqarish uchun 

 

10000 


 

10000 


4.2 

Boshqa maqsadlarda 

 

61,9 


 

78,6 


                                                           

47

 



O’zbekiston Respublikasi  Prezidentining , PQ № 2099, 2270 Qarorlari asosida tayyorlandi

 

 



48 

 

Alkagolsiz  ichimliklar  ishlab  chiqaruvchi  korxonalar    qanday  tartibda  soltq 



to’lashidan qat’iy nazar ushub soliqni to’laydilar. 

2014 yilda yagona yer solig’ini to’lamaydigan qishloq xo’jaligi mahsulotlari 

ishlab  chiqaruvchi  korxonalar,  dehqon  xo’jaliklari  (yuridik  va  jismoniy 

shaxslar),tadbirkorlik faoliyatida suv resusrlaridan foydalanuvchi jismoniy shaxslar 

har kub metr suv uchun 2,8 va 3,1  so’m miqdorida soliq to’lagan. 

Yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni to’lovchilar quyidagilardir: 

 

yer  qa’ridan  foydali  qazilmalarni  kavlab  olayotgan,  mineral  xom 



ashyodan  va  (yoki)  texnogen  mineral  hosilalardan  foydali  komponentlarni  ajratib 

olayotgan er qa’ridan foydalanuvchilar; 

 

foydali  qazilmalardan  foydali  komponentlarni  ajratib  olgan  holda 



ularni qayta ishlashni amalga oshirayotgan er qa’ridan foydalanuvchilar. 

Byudjet  daromadlari  tarkibida  alohida  satrda  ko’rsatiladigan  soliq  

qo’shimcha foyda solig’i deb nomlanadi va uning stavkalari 5-jadvalda keltirilgan. 

5-jadval 

Qo’shimcha foyda solig’i

 stavkalari

48

 

 

Ko’rsatkichlar 



2014 yil 

2015 yil 



Katod 



mis,1 

tonnasi uchun 

4350 

AQSh 


dollaridan ortsa, so’m 

ekvivalentida 

4600 

AQSh 


dollaridan  ortsa,  so’m 

ekvivalentida 

5

50 


Tabiiy  gaz,  1000 

kub metr uchun 

 160  AQSh  dollaridan 

ortsa, so’m ekvivalentida 

160 AQSh dollaridan 

ortsa, 

so’m 


ekvivalentida 

3  Polietilin 

granulalari,1 

uchun 



1325  000  so’mdan 

ortsa 


1 700  000  so’mdan 

ortsa  


4  Tsement, 1 t uchun 

105  000  so’mdan 

ortsa 

125 


000 

so’mdan 


ortsa 

5  Klinker,  1  tonnasi 

uchun 

80000 so’mdan ortsa 



95000 so’mdan ortsa 

                                                           

48

 

O’zbekiston Respublikasi  Prezidentining , PQ № 2099, 2270 Qarorlari asosida tayyorlandi



 

 


49 

 

     Ushbu soliqni  quyidagilardir: 



  ayrim  foydali  qazilmalarni  (foydali  komponentlarni)  kavlab  olishni 

(ajratib olishni) amalga oshiruvchi yer qa’ridan foydalanuvchilar; 

  foydali 



qazilmalardan 

ishlab 


chiqariladigan 

ayrim 


turdagi 

mahsulotlarni ishlab chiqarishni amalga oshiruvchi yuridik shaxslar. 

Realizatsiya  qilishdan  olingan  sof  tushum  bilan  qonun  hujjatlarida 

belgilangan hisob-kitob bahosi o’rtasidagi farq sifatida aniqlanadigan daromadning 

bir qismi (qo’shimcha foyda) qo’shimcha foyda solig’ini solish obyektidir 

Ayrim turdagi mahsulotlar bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 

qaroriga binoan   soliq kodekssida  ko’rsatilmagan boshqa shaxslar ham  qo’shimcha 

foyda solig’i to’lovchisi etib belgilanishi mumkin. 

Mahsulot  taqsimotiga  oid  bitim  bo’yicha  faoliyatni  amalga  oshiruvchi  yer 

qa’ridan foydalanuvchilar qo’shimcha foyda solig’ini to’lovchilar bo’lmaydi. 

Qo’shimcha foyda summasi bilan qo’shimcha foyda qismiga to’g’ri keladigan 

sof  tushumdan  hisoblab  chiqarilgan  soliq  va  boshqa  majburiy  to’lovlar  summasi 

o’rtasidagi farq sifatida aniqlanadigan sof qo’shimcha foyda soliq solinadigan bazadir. 

Qo’shimcha  foyda  solig’i  solinadigan  foydali  qazilmalar  va  mahsulot  turlari 

ro’yxati,  shuningdek  soliqni  hisoblab  chiqarish  hamda  to’lash  tartibi  qonun 

hujjatlarida belgilanadi. 

 

2.3. Davlat byudjeti daromadlari tarkibida  egri soliqlarning ahamiyati 

va   tahlili 

 

Iqtisodiyotni  liberallashtirish  va  mamlakatni  modernizatsiyalash  sharoitida 

egri  soliqlarni  milliy  iqtisodiyot  tarmoqlarida  faoliyat  yuritayotgan  xo’jalik 

yurituvchi sub’ektlar faoliyatiga ta’siri, ular faoliyatini rag’batlantirishdagi o’rni va 

pirovard 

natijada 

xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlarning  ishlab  chiqarish 

samaradorligiga  ta’sir  darajalarini  baholash  soliq  tizimi    oldida  turgan  dolzarb 

masalalaridan  biridir.  Demak,  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.  Karimov 

ta’kidlaganidek,  «...soliq  yukini  engillashtirish,  soliqqa  tortish  tizimini 



50 

 

soddalashtirish  va  unifikatsiya  qilish  bo’yicha  xo’jalik  tuzilmalarini  qo’llab  - 



quvvatlash»

49

 muhim masalalardan sanaladi. 



Har  qanday  soliq  tizimining  ajralmas  qismi,  qolaversa,  eng  murakkab 

jihatlarini  namoyon  etuvchi  holat,  bu  soliq  yukki  hisoblanadi.  Soliq  turlari 

bo’yicha  soliq  yukini  muntazam  ravishda  o’rganib  borish  muhim  ahamiyat  kasb 

etadi. Chunonchi: 

  soliq  yukini  tahlil  etish  va  uni  to’g’ri  aniqlash  soliqqa  tortishning 

adolatlilik tamoyili yuzaga chiqishini ta’minlaydi; 

  soliq  yuki  soliq  to’lovchilarning  soliqlarga  bo’lgan  munosabatlarini 

aniqlashga imkon yaratadi; 

  soliq  yukini  tahlil  etish  iqtisodiyot  tarmoqlarida  o’zaro  mutanosiblik 

holatini o’rnatishga yo’nalish beradi; 

  davlat  iqtisodiy  (soliq)  siyosatining  samarasini  aniqlovchi  omil 

bo’lishi  bilan  birga,  uni  to’g’ri  belgilab  borish  davlatning  iqtisodiyotga  oqilona 

ta’sir etishini ta’minlashga xizmat qiladi. 

Yuqorida ta’qidlanganlardan ko’rinadiki, egri soliqlar bo’yicha soliq yukini 

tadqiq  etish  va  uning  holatiga  to’g’ri  baho  berish  egri  soliqlarning  amal  qilish 

mexanizmini  to’laqonli  yoritish  imkonini  yaratadi.  Shundan  kelib  chiqib,  biz  egri 

soliqlarga  tegishli  soliq  yuki  jarayonini  tahlil  etishni  maqsadga  muvofiq,  deb 

hisobladik(13-rasm). 

Ma’lumotlardan    ko’rinib  turibdiki,    2012-2014  yillarda  davlatimiz 

byudjetining  daromadlari  tarkibiy  tuzilmasida  egri  (bilvosita)  soliqlar,  ya’ni 

qo’shilgan  qiymat  solig’i,  aksizlar,  bojxona  bojlari,    transport  vositalari  uchun 

benzin,  dizel  yoqilg’isi  va  gaz  iste’moliga  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  soliqlar 

salmoqli ulushga ega bo’lib,  davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishda alohida 

ahamiyatga  ega.    QQSning      jami  byudjet  daromadlari  tarkibidagi  salmog’i  30,2 

foizni  va  egri  soliqlar  tarkibidagi  salmog’i  58,3  foizni  tashkil  etmoqda.  Aksiz 

solig’i  esa  mos  ravishda  14,9  va  29  foizlarni,  bojxona  bojlari  3,8  va  7  foizlarni,  

                                                           

49

 Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada 



yuksaltirishdir. –T.: O’zbekiston, 2010. 41-b.

 


51 

 

transport  vositalari uchun yoilg’i iste’moli uchun soliq 2,8 va 5,0 foizlarni tashkil 



etmoqda.  

13-rasm 

2013-2014 yilarda  egri soliqlar tarkibi va dinamikasi

50

 

 

 

Qo’shilgan qiymat solig’i to’lovchilar quyidagilardir: 



1)  soliq  solinadigan  oborotlarga  ega  bo’lgan  yuridik  shaxslar,  agar  ushbu 

moddada boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo’lsa; 

2)  ushbu  Kodeksga  muvofiq  zimmasiga  O’zbekiston  Respublikasi 

norezidentlari tomonidan amalga oshirilayotgan soliq solinadigan oborotlar uchun 

qo’shilgan  qiymat  solig’i  to’lash  bo’yicha  majburiyat  yuklatiladigan  yuridik 

shaxslar; 

                                                           

50

 O’zbekiston Respublikasi  Prezidenti Qarorlariga asosan  tayyorlandi, PQ №   1887, 2099



 

52 

 

3) tovarlarni O’zbekiston Respublikasi hududiga import qiluvchi yuridik va 



jismoniy  shaxslar,  o’z  ehtiyojlari  uchun  bojsiz  olib  kirish  normalari  doirasida 

tovarlar olib kiruvchi jismoniy shaxslar bundan mustasno; 

4)  oddiy  shirkat  soliq  solinadigan  oborotlarni  amalga  oshirayotganda 

zimmasiga uning ishlarini yuritish yuklatilgan (ishonchli shaxs) sherik (ishtirokchi) 

— yuridik shaxs; 

Soliq  solish  obyekti    bo’lib  soliq  solinadigan  oborot  va  soliq  solinadigan 

import  hisoblanadi.  Ushub  soliq    stavkasi  yillar  mobaynida  o’zgarmagan  holda 

20%ni takshil etmoqda. 

QQSni  yillar  mobaynidagi  ijrosini  ko’radigan  bo’lsak,  2011-2013  yillarda 

rejadagi  ko’rsatkich  bajarilmagan,  ya’ni  2013  yilda  97,6  foiga  bajarilgan  bo’lsa,  

2014 yilda esa 103,9foiga bajarilgan(14- rasm). 

 

14-rasm 



Qo’shilgan qiymat solig’i ijrosining dinamikasi

51

, mlrd so’mda 

 

 

Aktsiz solig’i to’lovchi yuridik va jismoniy shaxslar quyidagilardir: 



                                                           

51

 O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlari asosida tayyorlandi 



53 

 



 

O’zbekiston  Respublikasi  hududida  aksiz  solig’i  solinadigan  tovarlarni 

(aksiz to’lanadigan tovarlarni) ishlab chiqaruvchilar; 

 



O’zbekiston  Respublikasining  bojxona  hududiga  aksiz  to’lanadigan 

tovarlarni import qiluvchilar; 

  oddiy  shirkat  aksiz  to’lanadigan  tovar  ishlab  chiqargan  taqdirda,  oddiy 



shirkat  shartnomasining  oddiy  shirkat  ishlarini  yuritish  zimmasiga  yuklatilgan 

sherigi (ishtirokchisi). 

Quyidagi operatsiyalar aksiz solig’i solinadigan obyektdir: 

1) aksiz to’lanadigan tovarlarni realizatsiya qilish, shu jumladan: 

 

tovarni sotish (jo’natish); 



 

garov  bilan  ta’minlangan  majburiyat  bajarilmagan  taqdirda,  garovga 



qo’yilgan aksiz to’lanadigan tovarlarni garovga qo’yuvchi tomonidan topshirish; 

 



aksiz to’lanadigan tovarlarni bepul topshirish; 

 



aksiz to’lanadigan tovarlarni ish beruvchi tomonidan ish haqi hisobiga 

yollangan  xodimga  qonun  hujjatlarida  nazarda  tutilgan  hollarda  topshirish  yoki 

hisoblangan  dividendlar  hisobiga  yuridik  shaxsning  muassisiga  (ishtirokchisiga) 

topshirish; 

 

aksiz  to’lanadigan  tovarlarni  qonun  hujjatlarida  nazarda  tutilgan 



hollarda boshqa tovarlarga (ishlarga, xizmatlarga) ayirboshlash uchun topshirish; 

2)  aksiz  to’lanadigan  tovarlarni  yuridik  shaxsning  ustav  fondiga  (ustav 

kapitaliga)  hissa  yoki  pay  badali  tariqasida  yoxud  oddiy  shirkat  shartnomasi 

bo’yicha sherikning (ishtirokchining) hissasi sifatida topshirish; 

3)  aksiz  to’lanadigan  tovarlarni  yuridik  shaxsning  ishtirokchisiga 

(muassisiga)  u  yuridik  shaxs  tarkibidan  chiqqan  (chiqib  ketgan)  taqdirda  yoki 

yuridik shaxs qayta tashkil etilganligi, tugatilganligi (bankrotligi) munosabati bilan 

topshirish, shuningdek oddiy shirkat shartnomasi doirasida ishlab chiqarilgan aksiz 

to’lanadigan  tovarlarni  mazkur  shartnoma  sherigiga  (ishtirokchisiga)  uning 

shartnoma  ishtirokchilari  umumiy  mulkidagi  mol-mulkdan  ulushi  ajratib  berilgan 

yoki bunday mol-mulk taqsimlangan taqdirda topshirish; 


54 

 

4)  aksiz  to’lanadigan  tovarlarni  ulush  qo’shish  asosida  qayta  ishlashga 



topshirish,  shuningdek  ulush  qo’shish  asosida  xom  ashyo  va  materiallarni,  shu 

jumladan  aksiz  to’lanadigan  xom  ashyo  va  materiallarni  qayta  ishlash  mahsuli 

bo’lgan aksiz to’lanadigan tovarlarni ishlab chiqaruvchi tomonidan qayta ishlashga 

berilgan xom ashyo va materiallarning mulkdoriga topshirish; 

5)  ishlab  chiqarilgan  va  (yoki)  qazib  olingan  aksiz  to’lanadigan  tovarlarni 

o’z ehtiyojlari uchun topshirish; 

6)  aksiz  to’lanadigan  tovarlarni  O’zbekiston  Respublikasining  bojxona 

hududiga import qilish. 



15-rasm 

Aksiz solig’i ijrosi dinamiasi, mlrd so’m

52

 

 

 

Aksiz  solig’i  bo’yicha  reja  yillar  davomida  100  foizdan  ortig’i  balan  ijro 



etilgan,  jumladan 2013 yilda 111,9   foizni, 2014 yilda  109,7  foizni tashkil etgan.  

Transport  vositalariga  benzin,  dizel  yoqilg’isi  va  gaz  ishlatganlik  uchun 

olinadigan  soliqni  to’lovchilar  oxirgi  iste’molchilarga  benzin,  dizel  yoqilg’isi  va 

                                                           

52

 

O’zbekiston Respublikasi  Moliya vazirgi ma’lumotlari asosida tayyorlandi



 

55 

 

gazni  realizatsiya  qilishni,  shu  jumladan  avtomobillarga  yoqilg’i  quyish 



shoxobchalari orqali realizatsiya qilishni amalga oshiruvchi yuridik shaxslardir.  

Transport  vositalari  uchun  benzin,  dizel  yoqilg’isi  va  gazni  oxirgi 

iste’molchilarga realizatsiya qilish yoki ulardan o’z ehtiyojlari uchun foydalanish 

soliq solish obyektidir. 

Benzin,  dizel  yoqilg’isi  va  gazning  natura  holidagi  realizatsiya  qilingan  va 

o’z ehtiyojlari uchun foydalanilgan hajmi soliq solinadigan bazadir. 

Yoqilg’i quyish shahobchasi orqali yoqilg’i sotilsa , har litr yoki kg uchun 

soliq  undiriladi,  boshqa  hollarda  1  tonnasi  soliq  hisoblanadi.2014  yilda  1  tonna 

benzin uchun 385200 so’m va dizel yoqilg’isi uchun 352000 so’m miqdorida, 2014 

yilda  352000 va 322000 so’m belgilangan(6-jadval). 



6-jadval 

Transport vositalari uchun benzin, dizel yoqilg’isi va gaz iste’moli 

uchun soliq 

Yoqilg’i turi 

2011 

2012 

2013 

2014 

2105 

 



Transport 

vositalari 

uchun 

benzin 


va 

dizel 


yoqilg’isi,  1  litr 

uchun  


175so’m  200 

so’m   


240so’m 

265so’m  290 so’m 

 



 



Transport 

vositalari 

uchun 

suyultirilgan  gaz,  1 



litr uchun 

140so’m  165 

so’m 

165 so’m 



180so’m  200 so’m 

 



Transport 

vositalari 

uchun 

siqilgan  gaz,  1  kub 



metr 

175 


so’m 

200 


so’m 

200 so’m 

220 so’m  240 so’m 

 

Bojxona bojlari davlat byudjetining egri soliqlari tarkibiga kiritilgan bo’lib,  



tovarlar  va  transport  vositalarini  bojxona  chegarasi  orqali  olib  o’tishda  va  ushbu 

Kodeksda nazarda tutilgan boshqa hollarda quyidagi bojxona to’lovlari to’lanadi: 

 boj; 


56 

 



 

qo’shilgan qiymat solig’i; 

 aksiz solig’i; 



 bojxona hududida qayta ishlash rejimidan va bojxona hududidan tashqarida 

qayta ishlash rejimidan foydalanish bilan bog’liq ruxsatnomalarni berganlik uchun 

yig’imlar 

 bojxona  rasmiylashtiruvi  bo’yicha  mutaxassisning  malaka  attestatini 



berganlik,  bunday  attestatni  qayta  rasmiylashtirganlik  va  uning  amal  qilish 

muddatini uzaytirganlik uchun yig’imlar; 

 

bojxona rasmiylashtiruvi uchun bojxona yig’imi; 



 

tovarlarni saqlaganlik uchun bojxona yig’imi; 



 

tovarlarni bojxona kuzatuviga olganlik uchun bojxona yig’imi; 



 

dastlabki qarorni qabul qilganlik uchun haq. 



Bojxona  chegarasi  orqali  olib  o’tiladigan  tovarlarga  qonun  hujjatlariga 

muvofiq boj, qo’shilgan qiymat solig’i va aksiz solig’i solinadi. 

 Tovarlar  qaytarib  olib  chiqilgan  taqdirda  ilgari  to’langan  boj,  qo’shilgan 

qiymat  solig’i  va  aksiz  solig’i  summalari  qonun  hujjatlarida  nazarda  tutilgan 

tartibda qaytarilishi lozim. 

Quyidagi  harakatlar  uchun  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi 

belgilaydigan miqdorlarda bojxona yig’imlari undiriladi: 

 



tovarlar va transport vositalarini, shu jumladan kuzatuvchisiz bagajda, 

xalqaro pochta jo’natmalari va yuklarda olib o’tilayotgan notijorat maqsadlaridagi 

tovarlarni bojxona rasmiylashtiruvidan o’tkazganlik uchun; 

 



tovarlar  va  transport  vositalarini  belgilangan  joylardan  tashqarida  va 

bojxona  organlarining  belgilangan  ish  vaqtidan  tashqari  vaqtda  bojxona 

rasmiylashtiruvidan o’tkazganlik uchun; 

 



tovarlar va transport vositalarini bojxona organlari egaligidagi bojxona 

omborlari va vaqtincha saqlash omborlarida saqlaganlik uchun; 

 

tovarlarni bojxona kuzatuviga olganlik uchun. 



57 

 

Tovarlar  va  transport  vositalarining  qonun  hujjatlarida  belgilanadigan 



bojxona  qiymati  bojni,  aksiz  solig’ini  va  tegishli  boj  yig’imlarini  hisoblab 

chiqarish uchun asos bo’ladi. 

 Qo’shilgan  qiymat  solig’ini  hisoblab  chiqarish  uchun  tovarning  bojxona 

qiymati  asos  bo’lib,  unga  to’lanishi  lozim  bo’lgan  boj,  aksizga  tortiladigan  tovar 

bo’yicha esa, aksiz solig’ining summasi ham qo’shiladi. 

 Bojxona  to’lovlari  deklarant  tomonidan  to’lanadi.  ґar  qanday  manfaatdor 

shaxs,  agar  qonun  hujjatlarida  boshqacha  tartib  nazarda  tutilmagan  bo’lsa, 

to’lovchining o’rniga bojxona to’lovlarini to’lashga haqli.  

 

II bob bo’yicha xulosa 

   


  Egri  soliqlar  bo’yicha  soliq  yukining  keyingi  yillarda  pasayib 

borayotganligi quyidagi omillar ta’sirida yuz bermoqda: 

  avvalo,  iqtisodiyotda  barqarorlashuv  holati  davom  etishi  oqibatida 

inflyatsiya pasayib borishi tufayli narxlarning barqarorlashishi; 

  egri  soliqlar  tufayli  (masalan,  QQS  bo’yicha  nollik  stavkaning 

qo’llanilishi) ayrim turdagi soliq to’lovchilarning faoliyati rag’batlantirilishi; 

  to’g’ri 

soliqlar 

tufayli 

soliq 


to’lovchilar 

faoliyatida 

rag’batlantiruvchilik  rolining  oshib  borishi  (foyda  solig’i  stavkasining 

pasaytirilishi,  soliq  imtiyozlarining  ko’paytirilishi)  oqibatida  to’g’ri  soliqlar 

bo’yicha  qo’shimcha  soliq  obyekti  vujudga  kelishi  hisobiga  egri  soliqlar 

ulushining ortib borishi; 

  soliq  boqimandaligi  bo’yicha  asosiy  ulush  egri  soliqlar  hissasiga 

to’g’ri  kelmayotganligi,  ya’ni  bu  soliqlar  bo’yicha  boqimandalik  holati  vujudga 

kelishi  to’g’ri  soliqlarga  nisbatan  tezroq  yuz  berishi  oqibatida  egri  soliqlar 

bo’yicha soliq yuki yalpi ichki mahsulotga nisbatan kamayishga olib kelgan. 



 

58 

 

III BOB.  IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH 



SHAROITIDA  DAVLAT BYUDJETI DAROMADLARINI 

SHAKLLANTIRISHNI SAMARALI TASHKIL ETISH YO’LLARI 

 

Jamiyat  a’zolarining  ijtimoiy  ehtiyojlarini  mablag’  bilan  ta’minlash  uchun 

mustahkam  moddiy  asosni  yaratish  zarur,  lekin  davlat  byudjeti  daromadlarisiz 

bunga  erishib  bo’lmaydi.  Shuning  uchun  ham  davlat  byudjetining  daromadlari 

tushumini  barqarorligi  mamlakat  iqtisodiyotini  xarakterlaydigan  eng  muhim 

ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. 

2014  yil  davlat  byudjeti  daromadlari  to’g’ri  rejalashtirilmaganligi  oqibatida 

ba’zi  Evropa  mamlakatlarida  (Gretsiya,  Gollandiya,  Bolgariya,  Ruminiya)    

tasdiqlangan  byudjet  parametrlari  qayta  ko’rib  chiqilishiga  va  bir    qator 

muammolarni  yuzaga  kelishiga  sabab  bo’lmoqda.  Shuning  uchun  ham  davlat 

byudjeti  daromadlari  to’g’ri  rejalashtirish,    ijrosini  belgilangan  tartibda  va 

miqdorlarda ta’minlash muhim ahamiyat kasb etadi. 

Soliqlarni  rejalashtirish    joriy  soliq  majburiyatlarini  bajarishdan,  shuningdek, 

ilmiy  izlanishlar  hisoboti  va  analitik  ma’lumotlaridan  olingan  natijalarga  asoslanadi. 

Ushbu  ma’lumotlar  tahlili  va  qayta  ishlanishi  joriy  yildagi  soliqqa  tortishning  ijobiy 

va  salbiy  jihatlari  mohiyatini,  uning  investitsiyaga  ta’siri,  tarmoqlardagi  tarkibiy 

siljishlar,  hudud  korxonalari  va  aholisining  daromadlaridagi  o’zaro  munosabatlarini 

izohlaydi.    Joriy  moliya  yilida  soliq  majburiyatlarini  bajarilishi  soliqlarni 

rejalashtirishning muvaffaqiyatli shart-sharoitlariga xizmat qiladi.  

Soliqlarni  rejalashtirish    boshqaruv  nazariyasi  va  amaliyotida  muhim  o’rinni 

egallaydi. Soliqlar rejasini  ishlab chiqish quyidagilarni o’z ichiga oladi: 

 

hudud  mulkining  daromadliligini  baholash  bunda  hududning  moliyaviy 



ta’minlanganligi  koeffitsientlari  va  byudjet  samaradorligidan  foydalaniladi,  ya’ni 

ixtisoslashgan hududlar tarmoqlarini texnik yangilash uchun ehtiyojlar, mehnatga haq 

to’lash  holati,  hudud  resurs  bazasi,  hududning  eksport-import  operatsiyalaridagi 

ishtiroki,  ishlab  chiqarish  va  ijtimoiy  infrastruktura  sifati,  avtotransport  magistrallari 

bilan ta’minlanganlik va boshqalardan foydalaniladi.  


59 

 

 



hududning  iqtisodiy  o’sish  darajalarini  hisobga  olgan  holda  soliqli 

daromadlar  hajmini  tahminlashtirish.  Ushbu  ma’lumotlar  byudjetning  barcha 

bo’g’inlarida kelgusi byudjet loyihasini tayyorlashda muhimdir hamda bunda byudjet 

subsidiyasi,  subventsiyasi,  dotatsiyasi  va  transfertlarni  moliyalashtirishga  haqiqiy 

ehtiyojni  aks  ettiradi.  Hudud  soliq  potentsiali  o’rganilayotganda  aniq  soliq 

imtiyozlarini  ham  e’tibordan  qochirmaslik  kerak.  Bu  esa  soliq  qonunchiligini 

erkinlashtirish muammolari echimini topishda muhim hisoblanadi. 

 

hudud iqtisodiyotini aks ettiruvchi mulk va resurslar tarkibiga asoslangan 



holda  hududning  ijtimoiy-iqtisodiy  iste’molini  tahminlashtirish.  Bunda  hudud 

mulkidan  ichki  iste’mol  uchun  foydalanishdan  olingan  mablag’lar  ulushini  aniqlash 

maqsadga muvofiq. 

 

byudjet defitsiti, inflyatsiya darajasi, baho indeksi, bozor indikatorlarini 



e’tiborga olish. 

Soliqlarni rejalashtirish  orqali nafaqat fiskal vazifalar, shuningdek, soliq orqali 

iqtisodiyotni  tartibga  solish  va  nazorat  qilish  strategiyasi  va  taktikasi 

optimallashtiriladi.  Shuningdek,    davlatning  o’z  maqsadlarini  amalga  oshirishini 

ta’minlovchi  pul-kredit  siyosati,  byudjet  siyosati  parametrlarini  miqdoriy  baholay 

oladigan ko’rinishlarni aniqlash talab etiladi.  

O’zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  G’aznachiligi    tomonidan  2012 

yilning    1  yanvardan  davlat  byudjeti    daromadari  ijrosi    Yagona    g’azna 

hisobvarag’iga  o’tkazilishi  belgilangan.  Davlat  byudjeti  daromadlarining  ijrosini 

takomillashtirishni istiqbolli yunalishlaridan biri bu davlat byudjetning daromadlar 

qismini g’azna ijrosi bilan qamrab olish, ikkinchidan davlat byudjeti daromadlarini 

taqsimlashning  amaldagi  tartibotlarini  takomillashtirish  va  uchinchidan  davlat 

byudjetining  g’azna  ijrosida  daromad  tushumlarini  yangilanib  boruvchi  kassali 

rejalashtirishdan iboratdir. 

Bugungi  kunda  Davlat  byudjeti  daromadlar  tushumi  bank  muassasalari 

tomonidan  davlat  soliq  organlarining  tranzit  hisob  raqamlarida  to’planib,  moliya 

vazirligining  respublika  yagona  g’azna  hisob  raqamiga  va  mahalliy  byudjetlar 


60 

 

uchun  ochilgan  g’azna  hisob  raqamlarga  tegishli  me’yoriy-xuquqiy  hujjatlar 



doirasida taqsimlanib, o’tkazib beriladi. (16- rasm). 


Download 1.41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling