Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

beAchain blokcheyni uning consensus/tekshiruv ga asoslangan spetsifik protokoli 
tufayli 100% masshtablashtiriladigan hisoblanadi. Bitkoin blokcheyni haqida 
gapirganda esa uning rad etishlarga juda ham chidamliligini, ishonchliligini hamda 
jahonda keng miqyosda tarqalganini hisobga olishimiz kerak. Agarda bitkoin 
blokcheyning imkoniyatlarini oshirmoqchi bo’lsak, u xolda buning uchun quyidagi 
yechimlarni taklif qilish mumkin: 
 Al’tkoinlar (al’ternativ kriptovalyutalar - 
http://altcoins.com)ga
 o’tish 
 Tranzaktsiyalarning bloklari o’lchamini kattalashtirish 
 Kollateral yoki “yonlama zanjirlar”ni ishlatish 
 Lightning Network tizimidan foydalanish 
 Blokcheyn ma’lumotlar bazasi yoki “mijozlar ma’lumot bazalari” ni 
tashkil qilish. 
Hozirgi davrda jahonda mingdan ortiq turli xil kriptovalyutalar (yoki virtual 
valyutalar) mavjud bo’lib, ularning har biri o’z blokcheyniga tayanadi va 
qandaydir funktsiyani bajaradi yoki xizmatlar ko’rsatadi. Quyida bir necha 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
kriptovalyutalarning holati tavsif etilgan (CoinMarketCap): 
CoinMarketCap.comsaytikriptovalyutalarbozorinikuzatibturishgavaulardag
ikapitalizatsiyamiqdorinibilishgaimkonberadi. 
ShvetsiyadahamdunyodagiengqadimiyMarkaziybank 
(Riksbank)raqamlivalyutalarningimkoniyatlarinichamalashvaularhosilqilishimum
kinbo’lganmuammolarnianiqlashuchune-
kronadebnomlanganraqamlipullarnichiqarishgayo’naltirilganloyihaniamalgaoshir
moqda. 
BankningrahbarlaridanbiriS.SkinsliFinancialTimesgaberganinterv’yusidaquyidagil
arniaytibo’tdi: 
“Bunimen 
300 
yildan 
avvalroq 
vujudgakelganqog’ozpullarsingariinqilobiyo’zgarishlardanbiridebbilaman. 
Bizushbuloyihayordamidaraqamlivalyutalarmexanizminingpul-
kreditsiyosatigavamoliyaviybarqarorlikkata’siriqandaybo’lishinivabuishamaliyotd

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
aqandayamalgaoshirilishinio’rganibchiqmoqchimiz”. 
Dunyodagiko’pchilikMarkaziybanklarraqamlivalyutalar, 
shujumladan, 
bitkoinninghamhayotgatadbiqqilinishiqandaypotentsialimkoniyatlaryaratishivaqan
daymuammolarpaydoqilishimumkinliginisinchiklabo’rganmoqdalar. 
Shvetsiyadagimutaxassislare-kronadebatalganraqamlivalyutaningishgatushirilishi 
“naqdpullarsizjamiyat” 
ningpaydobo’lishigaolibkeladidebhisoblashmoqda. 
ShuninguchunhamShvetsiyaMarkaziybankimutaxassislariraqamlivalyutalarningja
miyatdagisiyosiy, 
iqtisodiy, 
texnologik, 
ekologik, 
huquqiy, 
makroekonomikta’sirinihartomonlamao’rganishgakirishishgan. Markaziy bankning 
izlanishlaridan shu ma’lum bo’ldiki, shvedlarning faqatgina 15% qismi naqd 
pullardan foydalanishadi. Naqd pullar bo’yicha to’lovlar Shvetsiya YaMD sining 
2% foizinigina tashkil qiladi. Shvetsiyadagi bir qancha firma va tashkilotlar esa 
naqd pullarni qabul ham qilmaydilar. Mutaxassislarning bashoratlariga ko’ra, 2030 
yilga kelib, Shvetsiya naqd pulsiz jamiyatiga aylanishi, Riksbank esa o’z virtual 
valyutasini chiqargan dunyodagi birinchi Markaziy bank bo’lib qolishi mumkin. 
Ma’lumot sifatida hozirgi davrdagi turli xil kriptovalyuta tizimlari orasidan 
quyidagilarni alohida ajratib ko’rsatishimiz mumkin: