Тошкент молия институти

 
 
 
 
 
 
 
 
1.3.2-чизма. Солиқ ставкаларини белгилаш мезонлари 
 
Умуман олганда, солиқ ставкаларини табақалаштириш солиқ 
тизимининг энг муҳим асосий муаммоларидан бири бўлиб, ўта нозик ва катта 
аҳамиятга эга бўлган масала ҳисобланади, чунки унда давлат бюджети ва 
солиқ тўловчиларнинг манфаатлари акс этган ҳисобланади. 
Жаҳон солиқ тизимининг асосий ва 
ажралмас қисмларидан бири – бу солиқ 
имтиёзларидир. Ҳар қандай давлат унинг 
хўжалик юритиш тизими қандай бўлишдан қатъий назар давлат бюджетини 
даромадлар билан таъминлашда асосий воситалардан бири – бу солиқлар ва 
солиқсиз тўловлардир. Аммо жорий этилган солиқлар соф фискал шаклда 
ўрнатилиши мумкин эмас. Чунки фақат бюджет манфаати нуқтаи-назаридан 
ўрнатилган солиқларни амал қилиши узоқ вақтни ўз ичига олмайди. Шунинг 
учун муайян даражада солиқ имтиёзларидан фойдаланиш тақозо этилади. 
Солиқ тизимида солиқ имтиёзларидан фойдаланишнинг бир қатор 
объектив 
ижтимоий-иқтисодий 
сабаблари 
мавжуд 
бўлиб, 
улар 
қуйидагилардир: 
Биринчидан, солиқ имтиёзларини мавжудлигини асосий сабабларидан 
бири бу солиқ тўловчи (юридик ва жисмоний шахс) ларнинг жамиятда 
тутган мавқеи, ижтимоий ҳолати турлича эканлигидан. Шу жиҳатдан барчага 
бир хил тартибда (миқдорда) солиқ солиш маънога эга бўлмайди; 
Ўзбекистон Республикаси солиқ тизимида солиқ
 
ставкаларини 
табақалаштириш мезонлари 
Солиқ тўловчилар-
нинг пайдо 
бўлишига кўра (сув 
ресурслардан 
фойдаланганлик 
учун солиқ) 
Солиқ тўловчилар-
нинг жойлашган 
жойи (шаҳар, 
қишлоқ)га кўра
Фаолият турига 
кўра (ягона солиқ 
тўлови ва қатъий 
солиқ) 
Солиқ объекти-
нинг қайта баҳо-
ланишига кўра 
(жисмоний 
шахслар мол-мулк 
солиғи) 
Даромад олиниш 
манбаига кўра 
(жисмоний 
шахслар дарома-
дига солиқ) 
Қазиб олинадиган 
фойдали қазилма-
лар тур-ларига 
кўра (ер ости бой-н 
фой-к у-н солиқ) 
Солиқ тўловчининг 
экспорт салоҳиятига 
кўра (фойда солиғи ва 
мол-мулк солиғи) 
Ер 
участкаларининг 
бонитетига кўра 
(ер солиғи)