Toshkent moliya instituti xuzuridagi

Bitiruv malakaviy ishining maqsadi. Byudjet tashkilotlarining asosiy vositalaridan foydalanishning amaldagi holatini o'rganish asosida ulardan foydalanishni takomillashtirish bo`yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Bitiruv malakaviy ishining vazifalari:
- byudjet tashkilotlarini asosiy vositalarini byudjetdan moliyalshtirishni asoslash;
- byudjet tashkilotlarida asosiy vositalarini shakllantirishning meyoriy-xuquqiy asoslarini tadqiq qilish;
- byudjet tashkilotlarida asosiy vositalarining shakllanishi va sarflanishini amaliy jihatdan yoritish;
- byudjet tashkilotlarida asosiy vositalarining nazoratini yoritish;
- byudjet tashkilotlarining asosiy vositalarini samarali foydalanishda asosiy vositani inventarlash va buxgalterning o`rnini asoslash;
Bitiruv malakaviy ishining obyekti va predmeti. Bitiruv malakaviy ishining obyekti etib, byudjet tashkilotlarining asosiy vositalari belgilangan. Byudjet tashkilotlarining asosiy vositalaridan foydalanish bilan bog`liq ijtimoiy munosabatlar bitiruv malakaviy ishining predmeti hisoblanadi.
Bitiruv malakaviy ishning nazariy va amaliy ahamiyati. Bitiruv malakaviy ishda keltirilgan taklif va tavsiyalardan kelgusida shu masala bo’yicha adabiyotlar, darsliklar tayyorlash, mavzu yuzasidan ilmiy tadqiqotlar olib borishda foydalanish mumkin.
Bitiruv malakaviy ishning tarkibiy tuzilishi. Bitiruv malakaviy ishi kirish, uchta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
Bitiruv malakaviy ishining kirish qismida mavzuning dolzarbligi asoslanib, uning o‘rganilganlik darajasi, maqsadi va vazifalari hamda uning nazariy va amaliy ahamiyati yoritilgan.
Bitiruv malakaviy ishining xulosa qismida mavzuni o‘rganish natijasida yuzaga kelgan xulosa hamda byudjet tashkilotlarida asosiy vositalardan foydalanishni takomillashtirish bo‘yicha asoslangan taklif va tavsiyalar berilgan
I bob. Byudjet tashkilotlarida asosiy vositalar hisobining vazifalari va asosiy qoidalari
Asosiy vositalar – ishlab chiqarishning moddiy sharoitlarini ta’minlaydi-gan vositalar (mehnat qurollari, bino, inshoot, qurilma va boshqalar). Buxgalteriya hisobi va rejalashtirishda Asosiy vositalar tarki-biga xizmat muddati bir yildan ortiq va qiymati eng kam ish haqining 15 barobaridan arzon bo‘lmagan vositalar kiritiladi . Asosiy vositalar buxgalteriya hiso-bida xo‘jalikka qabul qilingan boshlang‘ich bahoda aks ettiriladi. Asosiy vositalarning boshlang‘ich bahosiga ularni sotib olish (bino va inshootlarni qurish) uchun qilingan haqiqiy harajat kiritiladi. Asosiy vositalar to‘liq xizmat muddati davomida boshlang‘ich qiymati bo‘yicha hisobga olinadi. Asosiy vositalarlarni qayta baholash faqat hukumat qarori bilan amalga oshiriladi.
Asosiy vositalar asosiy vositalar Umumrusiya klassifikatorida (OKOF) tasniflanadi.
Ushbu registrga muvofiq buxgalteriya hisobi quyidagi asosiy aktivlarni tasniflaydi:
 qurilish inshootlari;
 er uchastkalari;
 mexanizmlar;
 asboblar va qurilmalar;
 asboblar, inventarizatsiya;
 hisoblash va tashkiliy faoliyat uchun uskunalar;
 transport  chorva mollari;
 ko'p yillik o'simliklar ekilgan;
 foydalanishdagi tabiat ob'ektlari;
 ijaraga berilgan inventarizatsiya ob'ektlariga va er resurslarini yaxshilashga kapital qo'yilmalar;
 ba'zi boshqa moddiy ob'ektlar.
Agar mahsulot egasiga bir yildan kam vaqt xizmat qilgan bo'lsa, u hali ham asosiy vositalar holatiga etib bormagan. Narxlar bo'yicha cheklov mavjud: agar moddiy aktivlar narxi 40 ming rubldan kam bo'lsa, u asosiy vositalar sifatida tasniflanmaydi. Ushbu cheklov Rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligining 2010 yil 24 dekabrdagi 186n-sonli buyrug'ining yangi tahriri bilan belgilanadi. Shuningdek, narx chegarasi qishloq xo'jaligi asbobuskunalariga, chorva mollari, qurilish texnikasi va qurol-yarog'larga taalluqli emasligini aniqlaydi: bularning barchasi qancha mablag 'sarflashidan qat'iy nazar asosiy vositalardir. .
Bundan tashqari, asosiy vositalar ro'yxati kiritilgan emas:
 baliq ovlash uchun mo'ljallangan uskunalar;
 ikki yildan ortiq foydalanilmaydigan vaqtinchalik inshootlar;
 boshqa asosiy vositalarning almashtiriladigan elementlarini tashkil etadigan almashtiriladigan uskunalar;
 maxsus va bir xil kiyim va poyafzal;
 o'rmonda ishlash uchun asboblar: zanjirlar, delimberlar, o'tish kabellari, vaqtinchalik temir yo'llar, yo'llar va hk.;
 saqlash idishi;
 ko'chat materiallari, agar u ko'p yillik bo'lsa ham;
 yosh hayvonlar, asalari oilalari, qushlar, quyonlar, mo'ynali hayvonlar, itlar Asosiy vositalarni qabul qilish ularning boshlang'ich narxini belgilaydi. Korxonaning moddiy boyliklari quyidagilar bo'lishi mumkin:
 dastlabki narxni o'z ichiga olgan haq evaziga etkazib beruvchilardan sotib olingan;
 muassislar tomonidan ustav kapitaliga hissa sifatida qo'shgan hissasi (qiymati muassislarning pul qiymati bo'ladi);
 yaratilgan (qurilgan) - ishlab chiqarish xarajatlari hisobga olinadi;
 bepul o'tkaziladi - boshlang'ich qiymati joriy bozor qiymati bo'ladi;
 birja shartnomasi bo'yicha olingan - qiymati PBU 6/01 11-bandi normalariga muvofiq belgilanadi.
 Olingan mablag'lar qabul qilish va topshirish dalolatnomasi bilan rasmiylashtiriladi, keyin esa ularni ishga tushirish to'g'risida boshliqning buyrug'i bilan amalga oshiriladi.
Shu bilan birga, ularning boshlang'ich qiymati shakllantiriladi, buxgalterlar 01 «Asosiy vositalar» hisobvarag'ida aks ettiradilar.
 Asosiy vositalar tarkibiga quyidagilar kiradi biznesda ishlatiladigan va bir qator shartlarga javob beradigan tashkilotga tegishli bo'lgan aktivlar. Mulkning turlari (bundan keyin - OS), ularni buxgalteriya hisobida tan olish shartlari, shuningdek OS uchun buxgalteriya hisobi (BU) va soliq (NU) buxgalteriya hisobi o'rtasidagi asosiy farqlar bizning maqolamizda ko'rib chiqiladi.
Ichida asosiy vositalar tarkibi Moddaning keyingi qismida aytib o'tilgan qonuniy ravishda belgilangan mezonlarga to'la mos keladigan va aniq ifodalangan aktivlarni o'z ichiga oladi.
Bunday aktivlarga binolar, inshootlar, mashinalar, uskunalar, o'lchash va sozlash uchun mo'ljallangan qurilmalar, kompyuterlar, transport vositalari, asboblar, uskunalar, yo'l infratuzilmasi va boshqa aktivlar kiradi.
Qishloq xo'jaligi tashkilotlarida asosiy vositalarga naslli va ishlaydigan qoramol, ko'p yillik o'simliklar.
OT tarkibiga er, kapital qurilish uchun mablag'lar kiritilishi mumkin (masalan, meliorativ yoki sug'orish ishlari), shuningdek tabiiy resurslar, masalan suv, mineral resurslar va boshqalar.
Moddiy aktivlar ob'ektlari, agar ular savdo sanoatida yoki ularni ishlab chiqaradigan ishlab chiqarish korxonalarida joylashgan bo'lsa, asosiy vositalar sifatida tasniflanmaydi. Bunday holda, ular sotiladigan tovarlar yoki tayyor mahsulotlar sifatida hisobga olinadi.
Tashkilotlarning buxgalteriya siyosatida (bundan keyin - UP) xarajatlar limiti berilishi mumkin, bunda ularni buxgalteriya hisobida asosiy vositalar sifatida tan olish mezonlariga javob beradigan aktivlar tovar-moddiy zaxiralar deb tasniflanishi mumkin. Bundan tashqari, belgilangan limit 40 000 rubldan oshmasligi kerak. (Asosiy vositalarni hisobga olish to'g'risidagi nizomning 5-bandining 4-bandi (PBU 6/01)).
Buxgalteriya hisobi va hisobotida lizing bilan cheklangan OT moddiy aktivlarga foydali investitsiya sifatida tan olinadi.
Umumiy qoida sifatida, kapital qo'yilmalar bo'lmaydi korxonaning asosiy vositalariga tegishli (PBU 6/01 ning 3-bandi). Lizingga berilgan asosiy vositalarga kapital qo'yilmalar ularning tarkibiga kiritilishi mumkin (5-bandning 2-bandi, 6/01 band).
Asosiy vositalar guruhiga nima kiradi: mezonlar
Mulkni asosiy vositalar ob'ekti sifatida tan olish uchun yana to'rtta asosiy shartga rioya qilish kerak:
1. ushbu ob'ekt tadbirkorlik faoliyatida ishlatilishi kerak;
2. ob'ektdan foydalanish 12 oydan ortiq davom etishi kerak;
3. ob'ekt sotib olinmagan yoki sotish uchun yaratilgan emas va yaqin kelajakda bunday sotish kutilmaydi;
4. aktivdan foydalanish tashkilotga foyda keltirishi kerak.
Asosiy vositalar har qanday korxona mulkining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Ob'ektlarning to'g'ri malakasi asosiy vositalarga tegishli, - kalit nafaqat bu kabi aktivlarning to'g'ri buxgalteriya hisobi, balki korxonaning harajatlarini boshqarish va soliqlarning istalmagan oqibatlaridan qochish qobiliyatidir.
Qonun hujjatlarida ta'kidlanganidek, byudjet tashkiloti ushbu mulkni tasarruf etish huquqiga ega, ammo uni sotmaslik kerak. Uni ishlatishdan olingan barcha daromadlar alohida balansga o'tadi va tashkilotning ixtiyorida qoladi. Shuning uchun buxgalteriya balansida ko'rsatilgan mulkni hisobga olish xususiyati mavjud
"01" asosiy hisob - Asosiy vositalar. Uning pastki hisoblari:
 1 - byudjetga sotib olingan narsalar uchun mo'ljallangan.
 2 - tadbirkorlik faoliyati natijasida sotib olingan mulk.
 3 - sovg'a sifatida qabul qilingan qadriyatlar.
Asosiy vositalar – bular ma'lum belgilarga javob beradigan va moddiy tuzilishga ega bo'lgan uzoq muddatli aktivlardir. Asosiy vositalar tovarlarni ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmatlarni ko'rsatish yoki tashkilotni 12 oydan oshiq vaqt davomida boshqarish uchun yoki agar u 12 oydan oshsa, odatdagi operatsion davrda mehnat qilish vositasi sifatida ishlatiladigan mulk qismidir. Yaroqlilik muddati 12 oydan kam bo'lgan buyumlar asosiy vositalar hisoblanmaydi va ularning qiymatidan qat'iy nazar muomaladagi mablag'lar tarkibiga kiritiladi.
Tashkilotning asosiy vositalariga quyidagilar kiradi: binolar, inshootlar, ishchilar va elektr mashinalari va jihozlari, o'lchash va tartibga soluvchi asboblar va qurilmalar, kompyuterlar, transport vositalari, asboblar, ishlab chiqarish va maishiy texnika va aksessuarlari, ishlaydigan, mahsuldor va naslli qoramollar, ko'p yillik ko'chatlar, xo'jalik ichidagi yo'llar va boshqa tegishli inshootlar. Asosiy fondlarga erlarni tubdan yaxshilash uchun kapital qo'yilmalar (drenaj, irrigatsiya va boshqa meliorativ ishlar), ijaraga olingan asosiy vositalarga, er uchastkalariga, tabiatdan foydalanish ob'ektlariga (suv, er osti boyliklari va boshqa tabiiy resurslar) kapital qo'yilmalar kiradi.
Ikki yoki undan ortiq tashkilotga tegishli bo'lgan asosiy vositalar ob'ektlari har bir tashkilot tomonidan umumiy mulkdagi ulushga mutanosib ravishda asosiy vositalar tarkibida aks ettiriladi.
PBU 6/01 "Asosiy vositalarni hisobga olish" turli xil uzoq muddatli aktivlardan asosiy vositalarni ajratish mezonlarini o'z ichiga oladi. Ushbu hujjatga muvofiq, tashkilot, agar quyidagi shartlar bir vaqtning o'zida bajarilsa, buxgalteriya hisobi uchun asosiy vositalar sifatida qabul qilinadi:
a) ob'ekt mahsulot ishlab chiqarishda, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko'rsatishda, tashkilotning ma'muriy ehtiyojlari uchun yoki tashkilotga vaqtincha egalik va foydalanish uchun to'lovni to'lash yoki vaqtincha foydalanish uchun foydalanish uchun mo'ljallangan;
b) uskuna uzoq vaqt foydalanishga mo'ljallangan, ya'ni 12 oydan ortiq muddat yoki odatdagi ish aylanishi, agar u 12 oydan oshsa;
c) tashkilot ushbu ob'ektni keyinchalik qayta sotilishini nazarda tutmasa;
d) ob'ekt kelajakda tashkilotga iqtisodiy foyda (daromad) keltirishi mumkin.
Iqtisodiy foyda olish qobiliyati asosiy vositalardan tashkilotning iqtisodiy faoliyatida foydalanish muddati bilan belgilanadi. Foydali foydalanish muddati - bu asosiy vositalardan foydalanish tashkilotga iqtisodiy foyda (daromad) keltiradigan davr. Asosiy vositalarning ayrim guruhlari uchun yaroqlilik muddati asosiy vositalardan foydalanish natijasida olinishi kutilayotgan mahsulot miqdori (ish hajmi) asosida aniqlanadi.
Belgilangan mezonlarning "d" bandida ko'zda tutilgan shartlar bajarilgan aktivlar va tashkilotning buxgalteriya siyosatida belgilangan limit doirasida, lekin 20 000 somldan oshmasligi kerak. birlik boshiga buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotda tovar-moddiy zaxiralar tarkibiga kirishi mumkin. Ushbu ob'ektlarning ishlab chiqarishda yoki foydalanish paytida xavfsizligini ta'minlash uchun tashkilot ularning harakati ustidan tegishli nazoratni tashkil qilishi kerak.
Asosiy vositalarni hisobga olishni tashkil qilish uchun yagona standart qo'llaniladi asosiy vositalarni tasniflash, unga muvofiq asosiy vositalar quyidagi mezonlar bo'yicha guruhlanadi: turlari, jihozlari, maqsadi, ishlatilishi.
Muallif: turlari asosiy vositalar quyidagi guruhlarga birlashtirilgan:
1) bino va inshootlar;
2) ishchilar va elektr mashinalari;
3) uskunalar;
4) transport vositalari;
5) uzatish moslamalari;
6) kompyuter texnologiyalari;
7) ishlab chiqarish va maishiy texnika;
8) chorvachilik, mahsuldor va naslchilik;
9) ko'p yillik ko'chatlar;
10) erlarni obodonlashtirish uchun kapital xarajatlar (ob'ektlarsiz);
11) boshqa asosiy vositalar.
Asosiy vositalar quyidagilarga bo'linadi:
1) tashkilotlarga tegishli bo'lgan mulkka (shu jumladan sotib olish huquqisiz ijaraga berilgan mulkka);
2) operatsion boshqarish va iqtisodiy boshqaruv;
3) sotib olinmagan ijaraga uchun.
Tashkilotning asosiy fondlari quyidagilarga bo'linadi.
1) ishlab chiqarish uchun - ulardan foydalanish faoliyatning asosiy maqsadi sifatida, ya'ni bevosita yoki bilvosita ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilinadigan foyda olishga qaratilgan asosiy vositalar;
2) noishlab chiqarish - odatdagi faoliyatni amalga oshirishda foydalanilmaydi, ya'ni maishiy xizmat, uy-joy kommunal xo'jaligi, umumiy ovqatlanish va h.k. sohasida foydalaniladigan asosiy vositalar.
Muallif: foydalanish darajasi asosiy vositalar quyidagilarga bo'linadi:
1) ish paytida;
2) zaxirada (zaxirada);
3) tugatish, qayta qurish, qayta qurish va qisman tugatish bosqichida;
4) saqlash bo'yicha. Ushbu guruh amortizatsiya hisob-kitobini ta'minlaydi.
6/01-sonli RASga muvofiq asosiy vositalarni hisobga olish birligi hisoblanadi inventarizatsiya ob'ekti, barcha armatura va aksessuarlarga ega ob'ekt sifatida tan olingan yoki ma'lum bir mustaqil funktsiyalarni bajarish uchun mo'ljallangan alohida tarkibiy izolyatsiya qilingan ob'ekt yoki alohida ishlarni bajarish uchun mo'ljallangan, yaxlit bir butun bo'lgan tarkibiy elementlarning alohida majmuasi.
O'z navbatida, tarkibiy tuzilgan ob'ektlar majmuasi - bu bitta poydevorga o'rnatilgan, umumiy qurilmalar va aksessuarlarga ega bo'lgan, bitta boshqaruvga ega bo'lgan bir yoki bir nechta maqsadli ob'ektlar, natijada majmuadagi har bir element o'z vazifalarini faqat kompleksning bir qismi sifatida bajarishi mumkin, ammo mustaqil ravishda emas.
Buxgalteriya birligini tashkil qilishda, PBU 6/01 ning ta'minlanishi ham e'tiborga olinishi kerak, unga ko'ra, agar bitta ob'ekt turli xil foydali xizmatlarga ega bo'lgan bir necha qismlarga ega bo'lsa, ularning har biri mustaqil inventarizatsiya ob'ekti sifatida ko'rib chiqilishi kerak.
Asosiy vositalarning ayrim tasnif guruhlari uchun inventarizatsiya ob'ekti:
Binolar uchun - har bir alohida bino o'zining ichki moslamalari (isitish tizimi, suv va gaz quvurlari, kanalizatsiya, shamollatish moslamalari) va tashqi ko'rinishi (bostirma, to'siq va boshqalar);
Tuzilmalar bo'yicha - har bir alohida struktura, u bilan organik birlikni tashkil etadigan qurilmalar (ustunlar, fermalar, verandalar va unga yaqinlashadigan ko'prik);
Elektr mashinalari va jihozlari uchun - poydevori va armaturalari va aksessuarlari, jihozlari va individual to'siqlari bo'lgan har bir elektr mashinasi;
Ishlaydigan mashinalar va ishlab chiqarish uskunalari bo'yicha - har bir mashina yoki moslama, shu jumladan uning aksessuarlari, jihozlari va asboblari, to'siqlar, shuningdek inventarizatsiya ob'ekti o'rnatilgan poydevor;
Avtotransport vositalari uchun - tegishli qurilmalar va aksessuarlarni qo'shgan holda har bir transport vositasi (yuk mashinasi, shu jumladan kamera va shinalar va asboblar to'plami bo'lgan zaxira g'ildiraklar);
Etkazish moslamalari bo'yicha - bino yoki inshootning ajralmas qismi bo'lmagan har bir mustaqil qurilma;
Asboblar va inventarizatsiya bo'yicha - mustaqil ma'noga ega bo'lgan va har qanday inventarizatsiya ob'ektining (mashina, dastgoh, apparatlar va boshqalar) ajralmas qismi bo'lmagan har bir buyum.
Er uchastkalariga kapital qo'yilmalar, yerlarni tubdan yaxshilashga, tabiatdan foydalanish ob'ektlariga kapital qo'yilmalar ob'ektlari turlari bo'yicha alohida inventarizatsiya qilish ob'ektlari sifatida kiritiladi.
Buxgalteriya hisobini tashkil qilish va asosiy vositalarning saqlanishini nazorat qilish uchun har bir inventarizatsiya ob'ekti, u ishlayotgan, mavjud bo'lgan yoki saqlanib qolganligidan qat'i nazar, hisobga olish uchun qabul qilinganda tegishli inventarizatsiya raqami berilishi kerak. Raqam, qoida tariqasida, sakkiz belgidan iborat: birinchi uchta belgi pastki hisob qaydnomasini, to'rtinchisi - guruhni va oxirgi to'rtta belgini - guruhdagi elementning seriya raqamini bildiradi. Hech qanday guruh ajratilmagan subkitoblar uchun to'rtinchi belgi nol bilan belgilanadi.
Inventarizatsiya ob'ekti turli xil foydali muddatlarga ega bo'lgan va alohida inventarizatsiya ob'ekti sifatida hisobga olinadigan bir necha qismlarga ega bo'lgan hollarda, har bir qismga alohida inventarizatsiya raqami beriladi. Agar bir necha qismlardan iborat ob'ekt uchun foydali xizmat muddati belgilangan bo'lsa, ob'ekt uchun belgilangan foydalanish muddati, ob'ektning ko'rsatilgan qismlari bitta inventarizatsiya raqamida ro'yxatga olinadi. Asosiy vositalar ob'ektiga berilgan inventarizatsiya raqami uning ushbu tashkilotda bo'lgan butun davrida saqlanib qoladi va uni metall bo'yoq bilan yopishtirish, bo'yoq bilan yoki boshqa usul bilan ko'rsatish mumkin.