Toshkent moliya va iqtisodiyot kolleji

Jamg‘arma (depozit) sertifikati – bu bankka qo‘yilgan omonat summasini va omonatchining sertifikatni bergan bankdan yoki uning har qanday bo‘limidan belgilangan muddat tugagandan keyin, omonat miqdorini va sertifikatda shartlashilgan foizlarini olish huquqini tasdiq-lovchi qimmatli qog‘ozdir. Jamg‘arma (depozit) sertifikati taqdim etila-digan yoki egasi ko‘rsatilgan bo‘lishi mumkin. Jamg‘arma (depozit) ser-tifikati muddatdan oldin taqdim etilgan hollarda, agar depozit shartlariga ko‘ra, foizlarning boshqa miqdori belgilanmagan bo‘lsa, ushbu bank sertifikati bo‘yicha talab qilib olinguncha depozitlar uchun to‘lanadigan omonat miqdorini va foizini to‘laydi.

6. 
   TIJORAT BANKLARI AKTIV OPERATSIYALARI MOHIYATI VA TURLARI.
   

1. Aktiv operatsiyalar haqida tushuncha

2.Qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalar
3. Kredit operatsiyalari

Daromad olish maqsadida bank resurslarini joylashtirish bilan boglik operatsiyalar banklarning aktiv operatsiyalari deyiladi. Bankning aktiv operatsiyalarida aosiy urinni kredit yoki ssuda operatsiyalari egallaydi. Mobilizatsiyalashgan pul mablaglari banklar mijozlarini kreditlash uchun va tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishni kullab – kuvvatlash uchun foydalaniladi. Ssudalar berilishining ta`minotidan kelib chikkan olgan xolda kreditlar moddiy boyliklar, tovarlar va boshkalar bilan ta`minlangan kreditlarga beriladi.

Banklarning mijozlarga beradigan ssudalari yoki kreditlarning muddatidan kelib chikib, ular muddatli va onkol (inglizcha on call – talab buyicha) kreditlarga bulinadi. Ssudalar berilishining ta`minotiga kura kreditlar moddiy boyliklar, tovarlar, veksellar, fondlar (kimmatli kogozlar) va boshkalar bilan ta`minlangan kreditlarga beriladi.
Veksel operatsiyalari veksellarni kayd yoki xisobga olish buyicha operatsiyalar va veksellar buyicha ssudalar berish operatsiyalariga bulinadi. «Veksellarni kayd kilish» deganda bank tomonidan ularni tulash muddati tugagunga kadar veksellarni sotib olish tushuniladi. Uz navbatida bank, agarda mablaglar bilan ta`minlanganlikda kiyinchilik sezayotgan bulsa, Markaziy bankning xududiy boshkarmalarida berilgan veksellarni kayta xisobdan utkazishi mumkin. Vekselni xisobga olib, bank uning vaktinchalik egasi buladi va vekselni emitent kilgan yoki uni xisobga olish uchun takdim kilgan shaxsga ma`lum mikdorda pul tulaydi. Bu operatsiya uchun bank mijozdan kayd etish foizi yoki diskont deb ataluvchi ma`lum foiz undiradi. Diskont - vekselda kursatilgan summa bilan egasiga tulanadigan summa urtasidagi farkdir. Ba`zi davlatlarda banklar uzlarida aloxida mijozlarning kreditlash kobiliyatini urganuvchi ayrim korxona va shaxslar veksel xisobi limitini urganuvchi xisob buyicha kumitalarni tashkil etadilar.
Bankning asosiy aktiv operatsiyalaridan biri kredit berishdir. Kredit va uni tulash jarayoni kredit shartnomasida kursatilgan bulib, kredit va karz oluvchi urtasidagi majburiyat va xukuklarni belgilab beradi. Unda kreditlashning maksadi va ob`ekti, kredit mikdori, ssudani berish va uni tulash muddati, kredit ta`minotining turlari, kredit uchun foiz stavkasi va boshkalar kursatiladi. Ssuda tulashni nazorat kilish bankning kredit portfelini muntazam taxlil kilish asosida olib boriladi va kreditlarning sifat darajasi aniklanadi.
Tijorat banki tomonidan beriladigan barcha kreditlar uning kredit portfelini tashkil qiladi. Moliyalashtirish manbalariga va karz oluvchining mintakaviy urni va manziliga karab tijorat banklarining kredit portfelini tasniflash mumkin. Tijorat banklari tasniflashni asosan milliy valyutada olib boradilar va ba`zi xollarda kayta moliyalashtirish va uz mablaglari xisobidan beriladigan kreditlar, masalan, Milliybank va shunga uxshash banklarda kattik valyutada xam ifodalanishi mumkin.
Xozirgi vaqtda markazlashtirilgan kreditlar xukumatimizning chikargan karorlariga asosan, ustuvor tarmoklarni rivojlantirish uchun milliy valyutada beriladi. Kayta moliyalashtirish va bankning uz mablaglari xisobidan beriladigan kreditlar mijoz kreditga layokatli bulganda milliy valyutada yoki xorijiy davlatlar valyutasida berilishi mumkin.
Tijorat banklari faoliyatida turli xil risklar uchrab turadi. Lekin ularning faoliyatiga kuprok kredit riski, likvidlik riski va foiz stavkasi ta`sir kiladi. Tijorat banklar faoliyatining asosiy kismi kreditlar berish va shu asosda foyda olishga yunaltirilgan bulganligi uchun ular faoliyatida bu risklarning salmogi xam yukori buladi.
Uzbekiston Respublikasi banki tomonidan 1998 yil 9 noyabrda tasdiklangan 242- sonli «Aktivlar sifatini tasniflash, mumkin bulgan yukotishlar buyicha tijorat banklari tomonidan rezervlar tashkil kilish va undan foydalanish koidasi»ga asosan tijorat banklari ish yuritadilar.