Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti gumanitar fanlar fakulteti

Traktor bir yarim kunda bir talay qo‘riq er onipti. (A. Q.);

4. 
   xil so’zi bilan birikib kelganda ikki .xil: «bir tur- dagi» yoki «g’alati» kabi ma‘nolarni bildnradi; CHorbozordagibog‘imni pullashpi uchini chiqarganimdayos vajohati bir xal bo‘lib, tutuni osmonga chiquvdi. (As. M.) Bir xil kitoblarna oldim;
   
5. 
   bir so’zi bari, ba’zi, har, qay(si) so’zlaridap kenin ke-lib, qo’shma so’zni tashkil etadi: ba’zi bir, qay(si) bir so’z-lari sifat vazifasida, har bir — olmosh vazifasida, bari-bir (aslv ega + kesim muposabatidan kelib chiqsan)— kirnsh so’z ski so’z-gap funksiyasida qo‘llanadi: Bu odamlarning saysi birini ishontiradi! (A. Q.) Petrov har bir so‘zni aniq-lab gapirardi. (0.) Io‘q, barabir kutmaydi. (M. Ism.)
   

Bulardan tashqari bir so’zi juftlapib kela oladi. Bun-day vaqtda ular kelishik (qotib qolgan kelishik affikslari) va egalik affikslarini oladi: bir-biri, birdan-bir, birma-bir, bir-biriga, biri-biriga kabi. SHuningdek, bu so’z birinsirin, birip-ketin kabi juft so’zlarnshtg oldipgi komponsnti bo’lib ham keladi. Bir so‘ziying juftlanishida o’ziga xos xu-susiyatlar ham mavjud: Bir so’zi juftlapsa, ravishga ko’chadi: ...ipak namunalariga bir-bir qarab chiqdi, (0.)
Juftlangan bir so’zining oldingisi chiqish kelishik for-masida kelsa, yagopa, yakka kabi ma‘nolarni bildiradi: Bu mushtiparning birdan-bir orzusi shu-ku!
(M. Ism.)
Juftlangan bir so‘zning har ikkisi egalik, kelishik va ko’plik affikslarini olib kelgan bo‘lsa, keyingi bir so’zi «ikkinchisi» yoki «boshqasi» degai ma‘noni bildiradi: Biri-biriniig davomchisi, bari-biriga ustoz. (G‘. G‘.) Biri-baridan alomat gullarni o‘stirdi. (M. Ism.) Uloqchilar biridan-biri uloqni olib qochadi. (0.) Oldingi so’z egalik affiksini ol-magan bo’lsa, bu holat ko’rinmaydi: O‘lar bir-birlariga mam-nun qarab qo‘yishdi. (O.)
Uzbek tilida bir so’zi o’rnida ilk so’zi ishlatilishn mum-kin. Bu so’z birinchi ma‘nosida tartibni ko’rsatadi: Quyoshning ilk nuridan olam uyg‘oigandek. (H. G‘.) O‘ktam yugurib bordi-yu, go‘yo ularni ilk marta ko‘rayotgandek qiziqish va hayajon bi-lan kutib oldi. (0.)
SHuningdek, bir so’zi manosida yakka, yagona, yolgiz so‘zlari ham nshlatiladi. Bir o‘zim keldim — yolgiz o‘zim keldim. Uning bitta o‘g‘li bor— ^uning yagona (yakkayu yagona) o‘g‘li bor va h. k. Lekin bu so’zlar son turkumiga kirmaydya, chuiki ular o’rnida ma‘lum raqampi qo’llab bo’lmaydi.
HISOB SUZLARI(NUMERATIVLAR)
Predmetning soniga ko’ra belgisshsh ifodalovchi sa-noq sonlar ba‘zan predmetlarning hisobini ko’rsatuvchi so’z-lar—hisob so’zlari (pumerativlar) bnlan birga ^o’llanadi. Bu so’zlar sanalayotgan koikret predmetni ko’rsatmay, o’sha predmetnn hpsoblashda uning qaysi kategoriyaga, guruhga oid ekanligini anitslash uchun ishlatiladi. Bu so’zlar sanoq son
bnlan sanaladigan predmetni pfodalovchi so’z orasida kelib, ullrping og’irligiga, uzunligiga, hajmiga, joylashish o’rniga va boshqa shunga o’xshash xususiyatlariga ko’ra o’lchovinya bkldi-radi. Hisob so’zlari shu predmetning qandan yo’l bilan sanalish xususiyatiga qarab qo’llanadi.
Hisob so’zlari ko’nincha ot turkumidagi so’zlardan bo’ladn: dona, nusxa, tup,
bog‘lam, sitsim, tutaya kabi.
Uzbek tilida hisob so’zlarshishning ishlatilish doirasn juda keig aa turli-tumandir. Qadimdan predmetlarki o’lchash uchun turli idnshlar yoki boshqa o’lchop vositalari ko’plab ishlatadgan⁹. Ularning ay-rimlarl hozirgn tilda o’lchov vositasi sifatida s butunlay, yovya ishlagilish doirasi torayib, passivlashib so.chgan. BundaE hisob so’zlari quyidagilar:
Qadsq: Ahsn-ahenda yarim qado% go‘sht bilan paLov damlan-sa — uysy to‘y xis qilardik, (0.) ...YArim qadotscha pashmak xol-va solib dasturxon qilib qo‘ygan edik. (A. Q.)
Jon: Usta Mymipnyang oilasi besh jon odam, bizda turt jon odam bor edi. (A. Q.) Tanob: Priigiz ikka yuz yigirma tanobdir?— dedi Qurbon ota qa&ron bo‘lib.