Transport jarayonlarini optimallashtirishga yondashuvlar. Reja: Kirish Asosiy qisim 1

Logistik transport turlarini tanlash omillari va yondashuvlar.
Transport ishida sinxronlikka erishish uchun «KANBAN» hamda «Aniq va o ‘z vaqtida» tizimlari qo‘Ilaniladi. Qayd etilganlaming qo‘llanilishi quyidagilardan iborat: agar asosiy ishlab chiqarishda sezilarli hajmdagi zaruriy materiallar, xomashyo, yarimtayyor mahsulotlar hamda butlovchi mahsulotlar zaxirasi to‘g‘risidagi axborotga ega bo‘lmagan holda «grafikka qat’iy rioya etgan holda» texnologiyasi qollanilgan bir holatda sotish va xarid qilish logistikasida yuk tashish vazifalari qisqa oraliq vaqtlar mobaynida («KANBAN» tizimi) hamda qat’iy belgilangan vaqtda («Aniq va o‘z vaqtida» tizimi) amalga oshiriladi. Transport turlarini tanlashda, ya’ni aniq yukni tashish uchun qulay bo‘lgan turlicha transport turlarining xususiyatlari haqidagi axborotlar asos bo'ladi. Bu yerda oltita omil belgilanadi: yetkazib berish vaqti, yuk jo ‘natish chastotasi, yuk yetkazib berish jadvalini bajarish, har xil yuklarni tashish qobiliyati, yuk tashish qiymati, yuklarni har qanday joyga yetkazib berish.
Turii xildagi omillarning ahamiyatlarini baholashning ekspert farqlari shuni koprsatadiki, transport turlarini tanlashda, birinchi navbatda, quyidagilar e’tiborga olinadi:
— yuklarni yetkazishning jadvaliga amal qilish;
— yukni yetkazish vaqti;
— yukni tashishing qiymati.
Transport turining to‘g‘ri aniqlanishi texnik iqtisodiy hisob kitoblar bilan tasdiqlangan, barcha turii xil transport xarajatlarga asoslangan bo‘lishi kerak. Masalan, 5 tonna qimmat bahodagi yukni (qimmati — 50000 dollar) avtomobilda tashish 1000 dollar, samolyotda esa — 3000 dollar. Tanlov avtomobilda to'xtadi. Biroq keyinchalik o'tkazilgan tahlil shuni ko‘rsatadiki, bunda yuk tashilganda tarifga qo'shimcha ravishda quyidagilar to‘landi:
— yukni kuzatib boruvchiga: 5% yukning qiymati va qo‘riqlash uchun, ya’ni 2000 dollar (samolyot bilan tashishda bu xarajatlar olinmaydi);
— bankir uchun: 1,5% yukning qiymati kredit foizi sifatida, chunki yuk 15 kun davomida tashilgan va bu davr ichida 50000 dollar zaxiraga o‘tkazilgan bo‘lib, 750 dollami tashkil etdi.
Logistika nuqtayi nazaridan avtomobil, temir yo‘1, suv va havo transportining asosiy afzalhklari va kamchiliklarini ко‘rib chiqayiik. Avtomobil transports An’anaviy ravishda yuklarni kichik masofalarga tashish uchun foydalaniladi. Ularning asosiy afzalliklaridan biri yuqori darajadagi tezligi va moslashuvidir. Avtomobil transporti yordamida yuklar eshikning tagigacha zarur muddatlarda yetkazib beriladi. Transportlaming bu turlari yukni yetkazishni uzluksiz amalga oshirib, shuningdek, kichik to ‘plamlarda jo ‘natish imkoniyatlarini yaratadi. Bu yerda boshqa transport turlariga qaraganda, tovarlami o‘rash va bog‘lashga nisbatan qat’iy talablar kamroq qo‘yiladi.
Avtomobil transportining asosiy kamchiliklariga nisbatan yuk tashish tannarxining yuqori bo'lishi bo‘lib, ular uchun haq to'lash avtomobilning eng yuqori yuk ko‘tarish qobiliyati bo‘yicha olinadi. Bu transport turining boshqa kamchiliklariga, shuningdek, yuk tashishning muddati, yuklarning o‘g‘irlanish xavfi va avtomobillarni olib qochib ketishlik, yuk yuklash imkoniyatlarining ozligini ko‘rsatish mumkin. Avtomobil transporti ekologik jihatdan noqulay bo‘lib, uning keng ravishda qo‘llanishi cheklangandir. Temir yo‘l transporti. Transportning bu turi turli to‘plamlardagi yuklarni har qanday ob-havo sharoitlarida tashishga mo’ljallangan.
Temir yo‘l transporti uzoq masofalarga yuklarni tezlik bilan yetkazib berish imkoniyatlariga egadir. Yuk tashish uzluksiz davom etadi. Bu yerda samarali ravishda yuklash-tushirish ishlarini tashkil etish mumkin. Temir yol transportining muhim afzalliklaridan bo‘lib, uning tannarxining kam bolgani, shuningdek, chegirmalaming mavjudligidir. Temir yo‘l transportining kamchiliklariga yuk tashuvchilar sonining cheklanganligi, shuningdek, iste’molchilarga yuklarni yetkazib berish imkoniyatlarining pastligi, ya’ni yaqin yoilarning bolmasligi temir yo‘l transportini avtomobil transporti bilan to‘ldirishga inajbur etadi.
Dengiz transporti xalqaro yuk tashish ishlarida yirik yuk lashuvchilardan hisoblanadi. Ularning asosiy afzalliklari yuk tariflarining kamligi va ko‘p yuk jo ‘natish imkoniyatlaridir. Terminallar orqaii tashkil etilgan yuk tashishlar yuk tashish terminallari deyiladi. Yuk tashish terminallarni bajaruvchisi transport ekspeditsiya firmalari hisoblanadi, ular kompleks va maxsus terminallar orqaii ish bajaraladilar. Dengiz portining
konteyner terminali — bu uchta asosiy transport turlari — dengiz, temir yo‘l va avtomobil transporti o‘rtasida konteynerlar, almashiladigan kuzovlar, konteynerlarni taqsim etuvchi transport bo‘g‘ini.
Dengiz portining konteyner terminallarida yuk tushirish operatsiyalari bilan bir qatorda yuklarni omborga joylashtirish Va taqsimlash hamda o ‘z avtotransportida yaqin joylashgan yuk jo ‘natuvchi va iste’molchilarga yuk yetkazib berish amalga oshiriladi.
Terminal uch zonaga bo‘linadi:
1) ombor zonasi;
2) saralash va o‘rash zonasi;
3) kemalar to‘xtaydigan qirg‘oq va ma’muriy zona.
«KANBAN» hamda «Aniq va o‘z vaqtida» tizimlari bo‘yicha ishlovchi ishlab chiqarish, ta’minot va sotuv dasturlarini taqsimlash
— bu tovar ishlab chiqarish va ularni bozorlarga yetkazib berish usullarini mukamallashtirish natijasidir. Yuk jo'natishda ilova qilinadigan hujjatlar ro‘yxati quyidagilardan iborat:
— tovar-transport yuk xati;
— schyot-faktura;
— avtotransport vositasining yuklanganligi xususida dalolatnoma;
— sifat sertifikati (agar yuklar sanoat mahsuloti bo‘lsa);
— karantin sertifikati;
— kelib chiqishi to'g'risidagi sertifikat;
— yuk tashishga ishonch qog‘ozi;
— nakladnoylar;
— jamlama vedomostlar.
Transport lashkilotlari tomonidan ko'rsatilgan xizmat uchun qilinadigan hisob kitoblar transport tariflari yordamida amalga oshiriladi. Tariflar o'z ichiga quyidagilami oladi:
— yuklarni tashish uchun olinadigan toioviar;
— yuk tashish bilan bogMiq boMgan qo'shimcha jarayonlar uchun yigMmlar;
— toMovlar va yigMmlarni hisoblab chiqarish uchun qoidalar.
Iqtisodiy tabaqa sifatida transport tariflar — transport mahsuiotiga boMgan narxlar shakli hisoblanadi. Ularning shakllanishi quyidagilami ta’minlashi zarur:
— transport korxonalari uchun xizmat koMsatish xarajatlarinui qoMlash va foyda olish imkoniyatlariga ega boMish;
— transport xizmatlaridan foydalanuvchi xaridorlarga esa transport xarajatlarini qoMlash imkoniyatlari boMishi kerak. Oldingi boMimda ko‘rsatib oMilganidek, muhim omillardan biri boMib, yuk tashuvchini tanlashga ta ’sir ko'rsatuvchilardan yuk tashishning qiymati hisoblanadi.
Mijozlar kurashish, raqobat sharoitida ilojsiz ravishda boMib, transport tariflariga tegishli o‘zgartirishlar kiritishi mumkin. Masalan, mamlakatimiz temir yoMlari bugungi kunda avtomobil transporti tomonidan yirik bo‘lmagan kichik va mayda ogMrlikdagi
Jo’natiladigan yuklar sohasida jiddiy raqobatni sezmoqda.