Transport logistikasining iqtisodiy mohiyati

www.scientificprogress.uz
 
Page 1116
Yukning yuqori xavfsizligi. 
Yuk tashishning eng qisqa 
yo’nalishlari 
Ob-havo sharoitlariga bog’liqlik. 
Kam geografik mavjudligi 
Transport turini tanlashga ta’sir qiluvchi oltita omil mavjud: 
yuk tashish vaqti, 
yuk tashish tezligi, 
etkazib berish jadvaliga muvofiqligi ishonchliligi, 
turli yuklarni tashish qobiliyati, 
yukni hududning istalgan nuqtasiga etkazish qobiliyati, 
yuk tashish narxi. 
Ushbu omillarning ahamiyatini ekspert tomonidan baholash shuni ko’rsatadiki, 
transport vositasini tanlashda birinchi navbatda hisobga olinadi:
etkazib berish jadvaliga rioya qilishning ishonchliligi; 
etkazib berish muddati;
yuk tashish narxi. 
Tanlangan tanlovning to’g’riligi texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar bilan tasdiqlanishi 
kerak.
Ichki transportni tashkil etish shakllari yuk tashish hajmi va yuk aylanmasining 
hajmiga bog’liq. Yuk oqimi ma’lum bir yo’nalishda yoki muayyan vaqt davomida 
yuklarni tashish hajmini anglatadi [6-15]. Yuk oqimlari tashqi va ichki qismlarga 
bo’linadi. Tashqi yuk oqimlari korxonaga keladigan yuklarning hajmini (keladigan yuk 
oqimlari) va jo’natilgan yuklarning hajmini (jo’natilgan yuk oqimlari) tavsiflaydi.
Transport tashkilotlari tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar uchun hisob-kitoblar 
transport tariflari yordamida amalga oshiriladi. Tariflar quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
yuklarni tashish uchun undiriladigan to’lov; 
yuklarni tashish bilan bog’liq qo’shimcha operatsiyalar uchun to’lovlar; 
to’lovlarni hisoblash qoidalari. 
Iqtisodiy kategoriya sifatida transport tariflari transport mahsulotlarining narxi 
shaklidir. Ularning qurilishi ta’minlanishi kerak: 
transport korxonasi-operatsion xarajatlarni qoplash va foyda olish imkoniyati; 
transport xizmatlarini sotib oluvchi transport xarajatlarini qoplash imkoniyatidir. 
Turli xil transport turlari bo’yicha tarif tizimlari o’z xususiyatlariga ega. 
Temir yo’l transportida yuklarni tashish narxini aniqlash uchun umumiy, 
eksklyuziv, imtiyozli va mahalliy tariflardan foydalaniladi. 
Umumiy tariflar tariflarning asosiy turi hisoblanadi. Ularning yordami bilan 
yuklarning asosiy massasini tashish qiymati aniqlanadi. Maxsus tariflar-umumiy 
tariflardan maxsus imtiyozlar yoki chegirmalar shaklida belgilangan tariflar. Ushbu 
tariflar yuqori yoki past bo’lishi mumkin. Imtiyozli tariflar muayyan maqsadlar uchun 
yuklarni, shuningdek temir yo’llarning o’zlari uchun yuklarni tashishda qo’llaniladi [16-

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 ǀ ISSUE 1 ǀ 2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan