Транспорт соҳасида ислоҳотларни жадаллаштириш масаласи бўйича

Kirish

Темир йўл транспорти Ўзбекистон Республикаси иқтисодиётининг аосий қон томири ҳисобланиб, ўзининг фаолиятини амалга ошириш билан бир қатор бошқа йирик ишлаб чиқариш корхоналр ҳам ўз фаолияти маҳсулотини реализациясини амалга оширишда муҳим роль ўйнайди. Мамлакат ялпи ички маҳсулот таркибида транспорт 21.9 фоизни, жумладан темир йўл транспорти 6.1 %ни ташкил қилади.

Республика бўйича транспорт соҳасини ривожлантириш, моддий техник базасини янгилаш орқали, хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш борасида бир қатор тадбирлар амалга оширилмоқда, жумладан, Президентимизнинг транспорт соҳасини ривожлантириш бўйича 2017 йил 2 декабрь, ПҚ-3422-сонли “2018 — 2022 йилларда транспорт инфратузилмасини такомиллаштириш ва юк ташишнинг ташқи савдо йўналишларини диверсификациялаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори, жорий йилнинг 28 сентябрида транспорт соҳасида ислоҳотларни жадаллаштириш масаласи бўйича ўтказилган йиғилишида ҳам айнан шу масалага ҳам алоҳида тўхталиб ўтилди.
“Ўзбекистон темир йўллари” ДАТК 1994-yil 7-noyabrda tashkil qilinган, 2015 йилнинг 24 апрель Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПҚ 4720-сонли “АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИДА ЗАМОНАВИЙ КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ УСЛУБЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ ТЎҒРИСИДА” Қарорига мувофиқ 2015 йилнинг 2 июнидан бошлаб акциядорлик жамиятига айлантирилган(ҳозирда “ЎТЙ”АЖ). Темир йўл транспорти аосий фаолияти юк ва йўловчи ташиш ва унга хизмат кўрсаткишдан иборат бўлиб, унинг хажм ва сифат кўрсаткичларини ўрганиб, омиллар асосида таҳлил қилиш компаниянинг келгусида ривожланишига бевосита таъсир қилади. Кломпания хажм ва сифат кўрсаткичларини ўрганиб таҳлил қилишда темир йўл транспорти статистикаси муҳим ўрин эгаллайди.
Temir yo‘l transporti statistikasining o‘rganish predmeti bo‘lib temir yo‘lga xos bo‘lgan jarayonlarning miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Transport sohasida temir yo‘l transporti eng katta va muhim o‘rinni egallaydi. Temir yo‘l transporti statistikasi transport statistikasining bir qismi bo‘lib, o‘ziga xos xususiyatlarga ega, ya’ni moddiy tahlil asosida tashish jarayonini tashkil qiladi, xarakatlanuvchi tarkiblarning moddiy va mehnat resurslaridan samarali foydalanish va moliyaviy natijalarni tahlil qilish uslublarini o‘rganadi. Bularning barchasi temir yo‘l transporti statistikasining asosiy vazifalaridir. Temir yo’l transporti statistikasi mikroiqtisodiy darajadagi hodisa va jarayonlarning miqdoriy tomonlarini ularning sifat tomonlari bilan uzviy bog’liqlikda o’rganadi. Temir yo’l transpoti jarayonlarni aniq makon va zamon qay darajada o’zgarayotganini statistik ko’rsatkichlar tizimida ifodalab beradi. Temir yo‘l transporti statistikasining har bir bo‘limi alohida ravishda o‘z vazifani bajaradi hamda o‘ziga xos xususiy ko‘rsatkichlar tizimini yaratadi. SHu bilan birga temir yo‘l transportida har tomonlama faoliyatini tavsiflash va talqin qilish maqsadida haqiqiy natijaviy ma’lumotlarni faqat svodkalash natijasida aniqlash mumkin.
Temir yo’l transporti statistikasining xususiy usullari:

1. 
   Boshlang’ich manbalarni aniq va to’liq holda to’ldiriladi;
   
2. 
   Haqiqiy bajarilgan ish bo’yicha qayd qilish fursati joylanishini ifodalab, o’sha ish bajarilish vaqtida to’ldirilishi zarur;
   
3. 
   Hisobot davri va hisobot fursati aniq va to’liq tarzda aks ettirilishi zarur;
   
4. 
   Temir yo’ldagi harakatlanuvchi tarkiblarni qatnashish darajasini ifodalaydigan ko’rsatkichlarni, ishlab chiqarishga va natijaga ta’sir etuvchi omillarni talqin va tahlil qilish.
   

Темir yo’l тransportininq asosiy hususiyatlari :
1. Темir yo’l тransportininq маhsuloti ishlab chiqarish jarayonida iste’mol qilinadi.
2. Темir yo’l тransporti asosiy vositalarining bir qismi, ya’ni harakatlanuvchi tarkiblar, o’z joyini o’zgarib doimo harakatda bo’ladi.
3. Темir yo’l тransporti uzluksiz (kechayu-kunduz) uzluksiz ishlaydi.
4. Темir yo’l тransportida boshqaruv ichki, hududiy, mintaqa va маrkаzlashtirilgan holda olib boriladi.
5. Harakatlanuvchi tarkiblar bilan bevosita bog’liq ishchilar (маshinistlar, provodniklar, vagonlarni tekshiruvchilar, poezd tuzuvchilari)ning ish haqlari, ish vaqtlari, smena davomiyligi aniq belgilanmaganligi tufayli statistik ko’ratish uslublari alohidalik o’rganiladi.
Temir yo’l transporti statistikasining bo’limlari:

1. 
   Tashish statistikasi
   
2. 
   Foydalanish statistikasi
   
3. 
   Asosiy fondler va texnik jihozlar bilan qurollantirish statistikasi
   
4. 
   Moddiy-texnik ta’minot
   
5. 
   Moliya statistikasi
   

Темir yo’l transporti statistikanining asosiy vazifalari:

• 
  Boshqaruv organlariga zaruriy hajmida funktsional, tarmoqaviy va hududiy kesimda statistik ma’lumotlarni etkazib berish;
  
• 
  Axborot tizimini ishlab chiqish va uni hisoblash uslubiyatini takomillashtirib borish;
  

bozor iqtisodiyoti va xalqaro standartlari talablariga javob beruvchi statistik kuzatish usullarini ishlab chiqish;

• 
  Tarmogdagi barcha hisobotlarni bozor iqtisodiyotiga moslash, tartibga solish va ularning aniqligini ta`minlash;
  

Har qanday fan o'z ob`ektini maxsus usullar yordamida o'rganadi. Statistika dialektika qonun-qoidalarga asoslanib, o'zining xususiy usullarini yaratgan. Ulardan biri - Statistik tadqiqot.
Statistik tadqiqotning bosqichlari:
1. Ommaviy statistik kuzatish.
2. Kuzatish materiallarini jamlash va guruxlash.
3. Turli umumlashtiruvchi ko'rsatkichlarni (mutloq va nisbiy miqdor, o'rtacha miqdor, iqtisodiy indekslar va x.k.) hisoblash.
4. Statistik ma`lumotlarni jadval va grafiklar ko'rinishda tasvirlash
Темир йўл транспорти статистикаси фанидан курс ишини ёзишдан асосий мақсад ҳаракатланувчи таркиб, вагонлардан самарали фойдаланиш кўрсаткичларини таҳлил қилиб, уларга таъсир этувчи омилларни аниқлаб, келгусида сифат кўраткичларни яхшилаш борасида чора тадбирла ишлаб чиқиш.