Transport vositalariga xizmat ko’rsatish va ta’mirlash jarayonlarining ko’rsatkichlarini hisoblash

1.2. Detallarning tozalash sifatini tekshirish va 
 ularni balansirovkalash 
Detallarni tozalash sifati qoldiq ifloslantiruvchilarning miqdori bilan xarakterlanadi. Uni 
aniqlash og’irlik, tashqi nazorat, lyuminesstent usullarida olib borilishi mumkin.
Og’irlik usuli ifloslangan va toza detallarni (yoki namunani) massasini aniqlashdan iborat. 
Qoldiq ifloslantiruvchilar miqdori mg/sm
2 
quyidagi ifodadan aniqlanadi:
K=(M
1
-M
2
)/S, 
bunda M
1
va M
2
— detalning tozalashdan oldingi va keyingi massalari, mg; S— detal sirtining 
maydoni, sm
2
. 
Tashqi nazorat usulida detal sirtidagi qoldiq ifloslantiruvchilar shartli shkala yoki tozalash 
sifatini baholovchi (besh olti razryadli) shablon bilan solishtiriladi.
Lyuminesstent usuli ultrabinafsha nurlar ta’sirida moyni yorig’lantirish (fluoresstirostastiya) 
xususiyatiga asoslangan. Nurlanuvchi dog’larnining o’lchamiga qarab sirtni ifloslanganligi 
to’g’risida mulohaza yuritish mumkin.
Detallardagi qoldiq neft maxsulotlari bilan ifloslanganliklarini ulchash uchun PLKD-2 
asbobidan foydalaniladi.  
Balansirovkani yuqori aylanish chastotasiga ega bo’lgan mexanizmlardan foydalanilganda 
detallarni va yig’ma birliklarni komplektlash jarayonida amalga oshirish maqsadga muvofiq.
Statik balansirovkalanmagan jisimning og’irlik markazi aylanish o’qiga nisbatan siljigan 
bo’ladi. Statik blansirovkalanmagan jisim o’qi bo’yicha erkin burilganda, u har doim muayyan 
holatda og’ir tomoni pastga yo’nalgan holatda to’xtaydi. 

---

Statik balansirovkalanmagan jisim aylanganda, unda muvozanatlashmagan markazdan 
qochma kuch hosil bo’ladi, uning qiymati quyidagi ifodadan aniqlanadi: 
R
st
=Qω
2
/g, N 
bunda Q — og’irlik kuchi, N; r — jisimning og’irlik markazini uning aylanish o’qiga nisbatan 
siljishi, m, ω- jisimning aylanish burchak tezligi, s
-1
, g – erkin tushish tezlanishi, m/s
2
.
Statik balansirovkalash uchun detal gorizontal prizmalarga yoki tayanchlaridagi ishqalanish 
qarshiligi kam bo’lgan roliklarga o’rnatiladi. 
Balansirovkalanmagan massa detalning og’ir tomonidan metall olish yoki qarama-qarshi 
engil tomonidan teshish yoki yuk osish bilan bartaraf etiladi. Detalni balansirovkalashning aniqligi u 
bilan prizmalar o’rtasidagi ishqalanish kuchiga bog’liq. 
Dinamik balansirovkalanmaganda jisimga L masofada bir-biriga nisbatan va aylanish 
o’qidan r masofada ikki birxil massaga ega bo’lgan yuk qo’yiladi. Ushbu holda jisim statik 
bansirovkalangan bo’lib, ammo aylanish paytida juft kuchlardan muvozanatlashtirilmagan 
moment hosil bo’ladi, ya’ni 
M =Qω
2
L/g, Nm 
 
bunda L-juft kuchlarning elkasi, m. 
Dinamik balansirovkani odatda turli sxemadagi maxsus stendlarda olib boriladi. Ularda biri 
dumalovchi tayanchli stenddir. Agar massa statik bansirovkalangandan so’ng yuk bilan 
muvozanatlashtirilganda, u aylanganda aylantiruvchi markazdan qochma kuch hosil bo’ladi. Buning 
natijasida val va uning tangchlari qo’shimcha yuklanish qabul qiladi, bu esa ishlayotgan mashinani 
tebranishiga olib keladi. 
Ko’rib chiqilgan misolda ikki t
1
 = t
2
bo’lgan massalar qo’yilishi lozim, ular aylanganda F
1 
L 
momentga qarshi ta’sir ko’rsatuvchi r
1
l momentini hosil qiladi va uni muvozanatlashtiradi:
 r
1
l
=  F
1 
L
.
(6.15) 
Dinamik balansirovkalashda detal mashinaning maxsus tayanchlarga joylashtiriladi, ular 
detallarr aylanganda muvozanalashtirilmagan kuch ta’sirida tebranadi. Tayanchlarning tebranish 
amplitudasi hosil bo’ladigan makazdan qochma inerstiya kuchlarining va ularning momentlarini 
miqdorini ko’rsatadi. Bunda detal statik muvozatnatlashtirlgandek metallni olib tashlash, teshish 
plastinalar qo’yish, eritib qoplash bilan muvozanatlashtiriladi.
Dinamik muvozanatsizlikning sabablari:
ilashish muftasi va tirsakli val tanlanganda ularning o’qdosh emasligi; 
dvigatel shatunlar komplekti pastgi kallak massalarida katta miqdorda farq qilishi; 
dvigatelning issiqlik holatini buzilishi.