Transport vositalarini loyihalash va hisoblash

95

---

9 .1-rasm.
 Yetaklovchi vallardagi burovchi momentlari o ‘zgarmas 
nisbatli differensiallar sxemalari: a, b) - simmetrik; 
v, g) - nosimmetrik.
9.2-rasm.
Mushtchali differencial sxemalari:
ay-suxarlari gorizontal joylashgan; /jy-suxarlari radial joylashgan.
Yarim o ‘qlar differensialdan uzatilayotgan burovchi momentni 
yetakchi g ‘ildiraklarga yetkazib berish uchun xizmat qiladi. Yarim 
o ‘qlar o‘zlari qabul qilayotgan yuklanishlarga qarab, quyidagicha 
tasniflanadi:

---

- yarim yuksizlantirilgan (yengil avtomobillar);
- to‘rtdan uchga yuksizlantirilgan (yuqori sinf yengil avtomobil-
9.3-rasm.
Yarim o‘qlarva ularning turlari:
a
- yarim yuksizlantirilgan; b - turtdan uchga yuksizlantirilgan; 
v - to‘liq yuksizlantirilgan.
Differensial dastlab 1897 yilda bug‘ avtomobillarida qo‘llanilgan. 
Ichki yonuv dvigateli bilan jihozlangan avtomobillar ishlab chiqarila 
boshlagandan keyin bu avtomobillarga ham differensial o‘rnatila 
boshlandi. 
Hozirgi 
vaqtda hamma avtomobillar g‘ildiraklararo 
differensialga ega. 0 ‘qlararo differensial hamma ko‘priklari yetakchi 
bo‘lgan o ‘tag‘on avtomobillarda transmissiyani qo‘shimcha yuklanishini 
va shinani tez yeyilishini hosil qiluvchi quw at aylanishini yo‘qotish 
uchun xizmat qiladi.
Avtomobillarning g‘ildiraklararo differensialida asosan konus­
simon differensiallar ishlatiladi (kamdan kam hollarda silindrsimon 
differensiallar ishlatiladi).
0 ‘qlararo differensiallar avtomobillarning taqsimlash qutisida yoki 
asosiy uzatmalarining yuritmalarida o‘matilishi mumkin. Asosiy 
uzatmalar orasida burovchi moment teng taqsimlansa o‘qlararo 
differensial simmetrik bo‘ladi. Bunday differensialar to‘Ia yurifmali
lari);
- to‘la yuksizlantirilgan (yuk avtomobillari).
97

---

avtomobillarda yoki uch o‘qli avtomobillarning teng yuklangan orqa 
ko‘priklari orasida o‘rnatiladi. Nosimmetrik differensiallar o‘qlararo 
momentni taqsimlanishi teng bo‘lmagan hollarda ishlatiladi. 0 ‘qlararo 
differensial sifatida konussimon yoki planetar turdagi silindrsimon 
differensiallar qoMlaniladi.
Bortlararo differensial o ‘tag‘on avtomobillarda ishlatiladi. Bu 
turdagi differensiallar avtomobilning bortlarida joylashgan transmis- 
siyada ishlatiladi va burovchi momentni bortlararo teng taqsimlaydi. 
Bundan tashqari bunday transmissiyalarda, ayrim hollarda o‘qlararo 
differensial ham o ‘rnatiladi.
Differensiallami majburiy blokirovkalash avtomobilning o ‘tag‘on- 
ligini oshirish maqsadida ishlatiladi. Ba’zi bir konstruksiyalarda faqat 
o ‘qlararo differensial blokirovkalanadi, ayrim hollarda esa o ‘qlararo 
differensial ham g‘ildiraklararo differensial ham blokirovkalanadi. 
Majburiy blokirovkalashni odatda haydovchi o'tirgan joyidan elektro- 
pnevmatik yuritma orqali boshqaradi.
O 'zi blokirovkalanuvchi g'ildiraklararo va o‘qlararo differensiallar 
o‘tag‘onlikni oshirish maqsadida yengil, yuk va maxsus avtomobillarda 
o‘rnatiladi. Samaradorligi past bo‘lgani uchun o‘zi blokirovkalanadigan 
impulslanuvchi differensiallar kam tarqalgan. Birmuncha keng tarqal- 
gani erkin yo‘lga ega bo‘lgan o‘zi blokirovkalanuvchi differensiallar. 
Xususan boshqa turdagi differensiallar bilan bir qatorda sakkiz g‘ildi- 
rakli avtomobillarda ishlatilgan.
Har xil konstruksiyali yuqori ishqalanishda ishlaydigan diffe­
rensiallar keng tarqalgan. Ular yuk avtomobillarida o‘matilgan. Yuqori 
ishqalanishda ishlaydigan differensiallarning ba’zi konstruksiyalari katta 
sinfdagi yengil avtomobillarda ishlatilgan.