Transport vositalarini loyihalash va hisoblash

XI.2. Rul boshqarmasining asosiy texnik ko‘rsatkichlari
1. Avtomobilning minimal burilish radiusi.
Boshqariluvchi g‘ildiraklar maksimal burilganda tashqi g‘ildi- 
rakning yo‘l bilan kontakt markazidan burilish markazigacha boMgan 
masofaga avtomobil minimal burilish radiusi deyiladi.
115

---

Burilish
S in Q T 3M 
^ i n QvMX
11.1 -rasm.
Avtomobilni burish sxemalari
G'ildiraklari qattiq avtomobillar uchun:
ctgeH. ctgffB- - ^ £ l =
f , f
bu yerda:
вн
va вв -  tashqi va ichki g'ildiraklar burilish burchaklari;
L
- avtomobil bazasi;
M
-shkvorenlar orasidagi masofa.
Hamma gMldiraklari boshqariluvchi avtomobil uchun:
RH
= — - ----
“
2 sin#,,
“ miv
2. Rul boshqarmasining umumiy FIK
Ч Р У = П P M  ' t f p n
3.
Rul boshqarmasining burchak uzatishlar soni
Rul chambaragi burilish elementar burchaklari yig‘indisining yar- 
miga nisbatan rul boshqarmasi burchak uzatishlar soni deyiladi:
116

---

bu yerda:
£/.= —
* 
de
_ d9H + d
6
B
2
Bu burchak uzatishlar soni o‘zgaruvchan boiadi va mexanizm 
bilan yuritmaning uzatishlar soniga bog‘iq bo‘ladi.
U a = U P M ' U p n
Rul mexanizmining uzatish soni deb rul chambaragi elementar 
burilish burchagining soshka vali elementar burilish burchagiga nisba- 
tiga aytiladi.
Rul mexanizmining uzatish soni o‘zgaruvchan va o‘zgarmas 
boMishi mumkin.
UPM =
1 2 -1 8 yengil avtomobilda, UPM = 1 6 -2 6 yuk avtomobilida.
Rul yuritmasining uzatish soni deb richag yelkalarining nisbatiga 
aytiladi. Burilish vaqtida yelkalaming qiymati o‘zgargani uchun rul 
yuritmasining uzatish soni o ‘zgaruvchan 
Um  = 0,85 
-
2,0
4. Rul boshqarmasining kuch uzatishlar soni
Boshqariluvchi g ‘ildiraklarning burilishiga qarshilik kuchlarining 
rul chambaragiga qo‘yilgan kuchga nisbati rul boshqarmasining kuch 
uzatishlar soni deyiladi.
u c = ^
V
' p k -
Rul boshqarmasining kuch uzatish soni oson boshqaruvchanlik 
mezoni bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Avtomobil loyihalashtiri- 
layotganda rul chambaragidagi kuch chegaralanadi: min = 60h#, max = 
120#. min chegaralanish sababi haydovchi yo‘lni sezuvchanligini 
yo‘qotishi kerak emas.
5. Rul chambaragining parametrlari:
Maksimal burilish burchaki 540°- 1080°
Rul chambaragining diametri
3 8 0 -4 2 5 mm (yengil avtomobillarda)
4 4 0 - 550 mm (yuk avtomobillarda)
XI.3. Rul boshqarmasidagi yuklanishlar
Rul boshqarmasidagi yuklanishlarni ikki xil usulda hisoblash 
mumkin:
117

---

1. Rul chambaragiga qo'yilgan kuchning qiymati aniq deb 
hisoblanadi (R, ch=400N -yengil avtomobillar uchun, Rrch=700N - yuk 
avtomobillari uchun).
2. Joyida turgan avtomobilning boshqariluvchi g‘ildiraklarini 
burishga maksimal qarshilik momenti bo'yicha rul chambaragidagi kuch 
aniqlanadi.
Yuklanishlarni ikkinchi usulda aniqlash maqsadga muvofiq, 
chunki bu holda rul kuchaytirgichining zaruriyatini aniqlash mumkin. 
Ikkinchi usulda aniqlangan yuklanish statik hisoblanadi. Avtomobil 
notekis yo‘llarda harakatlanganda yoki tormozlanganda rul boshqar­
masining detallari dinamik yuklanishlarni qabul qiladi, shuning uchun 
dinamik yuklanishlarni aniqlayotganda dinamiklik koeffitsienti kg 
hisobga olinadi. (kg=l,5 - 3,0) kg ning qiymati avtomobil turi va 
ekspluatatsion sharoitiga qarab tanlanadi.
Statik yuklanish quyidagi empirik formulalar yordamida aniq­
lanadi:
bu yerda:
 - boshqariluvchi g‘ildiraklarni joyida burgandagi ilashish 
koeffitsienti
GK
- boshqariluvchi g'ildiraklarga tushayotgan og'irlik 
plu -
shinadagi bosim
J p-
shina bilan yo‘l orasidagi tutashuvchi yuzaning polyar 
inersiya momenti
FUI —
shina bilan yo‘l orasidagi tutashuvchi yuzasi 
I
- obkatka yelkasi
Rul chambaragidagi kuch quyidagicha aniqlanadi.
bu yerda: Ua — rul boshqarmasining burchak uzatishlar soni 
RpM
- rul chambaragining radiusi 
rjn -
rul boshqarmasining FIK ( пРБ = Чш • ПРЮ )
Agar Ррч ning qiymati ruxsat etilgan qiymatdan oshib ketsa, u 
holda rul boshqarmasiga rul kuchaytirgichi o'matiladi.
yoki
(