Transport vositalarini loyihalash va hisoblash

=0,9...1,0)
118

---

Tanlab olingan yoki hisoblab topilgan P
p4
asosida rul boshqar­
masining barcha detallaridagi yuklanishlarni aniqlash mumkin.
XI.4. Rul mexanizmlari
Rul mexanizmi boshqariluvchi g‘ildiraklami oson burishga imkon 
yaratib, haydovchining rul chambaragidagi burovchi momentini 
oshirgan holda soshka valiga yetkazib berish uchun xizmat qiladi. Rul 
mexanizmi shestemyali, chervyakii, vintli, krivoshipli boMishi mumkin.
Rul mexanizmiga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- FIK to‘g‘ri yo‘nalishda (kuch rul chambaragidan boshqariluvchi 
g ‘ildiraklarga uzatilganda) yuqori boMishi kerak, teskari yo‘nalishda 
(yoMning notekisliklaridan hosil boMgan zarbalar rul chambaragiga 
uzatilganda) birmuncha past boMishi kerak;
- boshqariluvchi gMldiraklaming stabillashiga, ya’ni burilgandan 
so‘ng o‘z holatiga qaytishiga qarshilik qilmasligi kerak;
- boshqariluvchi gMldiraklar neytral holatda boMganda rul mexa­
nizmidagi tirqish minimal boMishi kerak va bu tirqishini ekspluatatsiya 
vaqtida sozlash imkoni boMishi kerak;
- rul mexanizmining uzatishlar soni o‘matilgan qonunda o ‘zgarishi 
kerak;
- rul mexanizmi jarohatlanishga ^arshi qurilmalarga ega boMishi 
kerak;
- umumiy talablar.
Rul mexanizmini baholovchi parametrlar:
1~) Rul mexanizmining FIK:
-to‘g‘ri yo‘nalishdagi FIK
n i PU=
0,6-0,95;
M  р.ч
bu yerda: М
ишк1
- rul chambaragiga keltirilgan rul mexanizmining 
ishqalanish momenti;
M p y
- rul chambaragining momenti
- teskari yo‘nalishdagi FIK:
= 1 - Т Г 1-’ 
7/1,,*,= 0,55-0,85;
119

---

bu yerda: М
ишк2
- soshka valiga keltirilgan rul mexanizmining 
ishqalanish momenti;
MCB -
boshqariluvchi g'ildiraklardan soshka valiga keltirilgan 
momenti.
2) Rul chambaragiga uzatilayotgan zarbalarni kamaytirish
YoMning notekisliklaridan hosil boMadigan zarbalarning rul 
chambaragiga keskin uzatilishi boshqariluvchanlikni yo'qotishga olib 
keladi. Bu zarbalarni kamaytirishning quyidagi usullari mavjud:
- teskari yo'nalishdagi FIK to‘g‘ri 
yo'nalishdagi FIK dagi bir 
muncha kichik qilib tayyorlanadi;
- boshqariluvchi g'ildiraklar neytral holatda rul mexanizmining 
uzatishlar soni oshiriladi;
- boshqariluvchi g'ildiraklarning obkatka yelkasi kamaytiriladi;
- rul mexanizmining podatlivost oshiriladi;
- rul mexanizmida yoki rul yuritmasida amarotizatsiyalovchi 
qurilmalar o'rnatiladi;
- rul boshqarmasida gidrokuchaytirgichlar ishlatiladi;
3) Rul mexanizmidagi tirqishlar:
Rul chambaragini burilish burchagi a oshib borgan sari tirqish ham 
oshib borishi kerak. Buning sababi: avtomobil asosan to 'g'ri yo'nalishda 
harakatlangani uchun rul mexanizmidagi rul elementlarining neytral 
holatdagi qismi tez yeyiladi. Ulardagi tirqishli sozlash uchun bu 
elementla bir-biriga yaqinlashtiriladi. Agar chetki holatlarda tirqish 
avvaldan katta bo'lmasa, u holda rul mexanizmi tiqilib qolishi mumkin, 
chunki chetki holatlarda elementlar kam yeyiladi. Yangi avtomobillar 
uchun tirqish 10 -15 ° dan oshmaydi.