Transpotr intelektual tizimlari muhandisligi

Avtomobilning tormozlanishdagi sekinlashishi

Avtomobilning tormozlanishi ikki xil bo‘lishi mumkin:

1. 
   Keskin (avariya) tormozlanish;
   
2. 
   Xizmat tormozlanish;
   

Keskin tormozlanish maksimal sekinlashish bilan amalga oshiriladi. Uning soni umumiy tormozlanish sonining 5...10%ni tashkil etadi.
Xizmat tormozlanish avtomobil tezligini ravon kamaytirishda yoki avto-mobilni belgilangan joyda to‘xtatishda qo‘llaniladi. Xizmat tormozlanishda-gi sekinlashish 1...1,5 m/s² dan oshmaydi. Xizmat tormozlanish quyidagi usul-larda amalga oshirilishi mumkin:
a) faqat dvigatel yordamida. Xaydovchi dvigatel silindrlariga yonuvchi ara-lashmani uzatishni kamaytirganda yoki to‘xtatganda dvigatel tormoz reji-mida ishlay boshlaydi. Tormoz kuchi dvigateldagi va transmissiya agregat-laridagi ishqalanish xisobiga xosil qilinadi.
b) dvigatel va tormoz mexanizmlari yordamida. Bu eng ko‘p qo‘llaniladigan xiz-mat tormozlanishi xisoblanadi. Ilashish koeffitsenti φ kichik bo‘lgan yo‘l-larda avtomobilning sirpanish xavfi kamayadi.
v) faqat tormoz mexanizmlari yordamida. Avtomobilni keskin sekinlashish bilan tezligini pasaytirish zarur bo‘lganda va avtomobilni to‘la to‘xtatgan-da qo‘llaniladi.
Tormozlanish vaqtida avtomobilga ta’sir etuvchi kuchlar 2-rasmda ko‘rsa-tilgan. Avtomobilning sekinlashishini ta’minlaydigan kuchlar bo‘lib, g‘ildi-rak va yo‘l orasida xosil bo‘ladigan tormoz kuchlari va xisoblanadi. Ular avtomobil harakatiga qarama-qarshi yo‘nalgan bo‘ladi.

2-rasm. Tormozlanish vaqtida avtomobilga ta’sir etuvchi kuchlar

Tayanch tekisligiga parallel tekislikka proeksiya qilingan kuchlarning summasi inersiya kuchiga teng:

(4)
bu erda: - avtomobil massasi, kg
- avtomobilning sekinlashishi, m/s²
- tormozlanish vaqtida aylanuvchi massalarni hisobga olish koeffitsienti
( =1,03…1,05)
va - oldingi va orqa g‘ildiraklardagi tormoz kuchi, N
;
- oldingi g‘ildiraklardagi tormoz kuchi, N

- orqa g‘ildiraklardagi tormoz kuchi, N



va - oldingi va orqa g‘ildiraklarning g‘ildirashga qarshilik kuchi, N
;
- oldingi g‘ildiraklarning g‘ildirashga qarshilik kuchi, N

- oldingi g‘ildiraklarning g‘ildirashga qarshilik kuchi, N



- balandlikka chiqishga qarshilik kuchi, N
;

- havoning qarshilik kuchi, N
;
F-avtomobilning old yuzasi:




-avtomobil tezligi.

Quyidagicha belgilashlar kiritamiz: u holda:

g‘ildiraklardagi umumiy tormoz kuchi, N

g‘ildiraklarning g‘ildirashga umumiy qarshilik kuchi, N



(5)
Berilgan avtomobil uchun ni qurishda ikki xil tormozlanish re-jimi ko‘rib chiqiladi, ya’ni avtomobil faqat tormoz tizimi yordamida tormoz-langanda hamda avtomobil tormoz tizimi va dvigatel bilan birga tormozlan-ganda avtomobilning sekinlashishi aniqlanadi.
Agar avtomobil faqat tormoz tizimi yordamida tormozlansa sekinlashish quyidagicha aniqlanadi:
, m/s²; (6)

bu erda: - avtomobil nakat bilan xarakatlanganda tranmissiyadagi qarshilikni engishga

sarflanadigan kuch; (etakchi g‘ildiraklarga keltirilgan), N
;

– avtomobil og‘irligi; N
- avtomobil nakat bilan harakatlanganda aylanuvchi masalalarni xisobga
oluvchi koeffitsient:
;

Agar avtomobil tormoz tizimi va dvigatel bilan birga tormozlansa se-kinlashish quyidagicha aniqlanadi:


, m/s²; (7)

bu erda: – dvigatelning umumiy ishqalanish kuchi (etakchi g‘ildirakka keltirilgan), N


– dvigatelning umumiy ishqalanish momenti,
;

a₁=0,0008, b₁=0,15 – benzinli dvigatellar uchun

a₁=0,001, b₁=0,2 – dizel dvigatellari uchun
– dvigatel litraji, l
– dvigatel valining aylanishlar soni, ayl/min

– dvigatel bilan birga tormozlangandagi aylanuvchi massalarini xisobga olish
koeffitsienti;
;
0,04…0,06; 0,03…0,05;

Avtomobilning tormoz tizimi va dvigatel bilan birga tormozlanishi > sharti bajarilgandagina maqsadga muvofiq. Avtomobilning tormozla-nish tezligi katta bo‘lganda ning qiymati ham katta bo‘ladi, shuning uchun > bo‘ladi. Lekin doimo dan katta bo‘lgani uchun avtomobilning tor-mozlanish tezligi kichik bo‘lganda < bo‘ladi. Ikkita egri chiziqning ke-sishish nuqtasining abssissa o‘qidagi proeksiyasi avtomobilning tormoz tizi-mi va dvigatel bilan birga tormozlanishi maqsadga muvofiq bo‘lgan minimal tezlikni ko‘rsatadi.

Barcha hisoblab topilgan qiymatlar 4-jadvalga kiritiladi:

4-jadval

№