Требования к написанию проекта

Prinsp. Havfli moddalar hosil bo'lishini oldini olish maqsadida real vaqt rejimidanazoratqiladigan analitik usullarzarur.

Prinsp.Moddalar va ularning shakllari oqib chiqib ketish, portlash va yong'inkabi baxtsiz hodisalarni kamaytirishni hisobga olib tanlanishi ushbu prinspgaamal qilinsa,mahsulot tayyorlovchi zavod ishchilari uchun ximikatlar bilan ishlaganda xavf minimumgatushadivaoqib(siriqib)chiqibketishiyokiportlashsodirbo'lishinatijasidaxavfliximikatlarningtasodifan chiqindigachiqishigayo'l qo'yilmaydi.

Kimyo-buko'pvariantlifanvako'pginasintezlarvatexnologiyalarbirginamahsulotniolishuchunharxilreagentlarvausullardanfoydalanishgayo'lqo'yadi.Mana

yana bitta misol, bu safaralkenni bromlash illyustratsiyaqilinadi. Bu yerda ancha xavfsizerituvchi (xlorlangan uglevodorodlar o'rniga spirt)dan foydalaniladi, juda agressiv brominridinnerbromatbilanalmashtirilgan,umolekulyarbromniinsitugeneratsiyaqiladi.
An'anaviyyondashish


"Yashil"yondashish

Etiboringizga qaratilgan bizlar qayd qilganprinsplar atrof -muhitni himoyalashgaimkonberadi,ishlabchiqaruvchikompaniyalargaifloslanishustidannazoratqilishdagiharajatlarnikamaytirishvakammiqdorenergiyadanfoydalanishyo'lidaiqtisodiytejamkorliknita’minlaydi.

3. Yangilanadiganhomashyomanbalariva energiyalar.

Dunyodaneft va gazkimyo sanoatining asosiy xom ashyosi hisoblanadi.Neftningjahon bo’yichazaxirasi 2 trilion barreleybilan baholanadi, biroq hozir neft konlarida2000 marta kam neft bor. Bu ulkan bo’lib tuyulsada, esdan chiqarmaslik kerakki, neft ham(gazvako’mirkabi)tugallanadigan manba.

Industriyaningneftgabog'liqligi,iqtisodiyotningneftgabog'liqligigaolibkeladi.
Yangilanadigan xom-ashyolar, chunonchi biomassanijalb qilish g'oyasi, yangilikemas. Haqiqatdan ham, har yili yerdagi o'simliklar fotosintez yordami bilan 30 milliardtonnaga yaqin uglerodni to'playdi (o'z vaqtida atmosfera kislorodning uchdan biri fotosinteznatijasidaajralgankislorodhisoblanadi!)neftniesabizo'nmartakamyo'qotamiz.
Shunday ekan, nima uchun organik birikmalarnio'simliklardano'zlashtirmaymiz deganhaqlisavoltug’iladi?
Insoniyat o'simliklardan issiqlik olish rolida qadim zamonlardan buyon foydalanibkelmoqda, ko'pginao'rmonlar yo'qolib ketguncha yog'och bilan isitganlar. XX asrning 30-yillaridaesa AQSH daayrim fermerlar o'z uylarini don yoqib isitganlar.Endi o'simliklar,katta kimyoga xizmat qiladiganga o'xshaydi. Bu g'oyani ishlab chiqish uchun birinchi turtki1970-yillardagineftgabo'lgankrizissababbo’ldi,o'shandaneftbahosibirinchimartayuqorigasakragan.O'shandayoqAmerikaliklarmakkajo'xorikraxmalidanmikroblaryordamida"kraxmal-glyukoza-spirt"sxemasibo'yichayoqilg'ispirtiniolishbiotexnologiyasiniishlabchiqqan[24-32].Nafaqatishlabchiqqanlar,balki1980-yillardabirqanchazavodlarqurishgan,ularhozir6milliontonnaspirtolinmoqda.Buspirtbenzingaqo'shilib (10 %gacha)"gazolin"olinadi.
Bundaoktan soni oshadi, shuning uchun bu behzinga zaharl tetraetil qo'rg'oshiniqo'shish kerak emas, ajraladigan gazlarida havfli gazlarning miqdori sezilarli kamayadi vabenzin 10% kam sarflanadi. Biotexnologlar kimyoviy mahsulotlarni yangilanadigan xomashyodan ishlab chiqarilishiga "Yashil" kimyo deydilar. Bu o’simliklarning selyuloza vakraxmalbiomassalaridir.Shundayqilibspirtnidondanishlabchiqarishbu“Yashil”kimyoning eng dastlaki qadami bo’lgan. Butun dunyoda13 million tonna yoqilgi spirtishundan ishlab chiqariladi (AQSH da 5 million tonnaga yaqin). Uning bir tonnasiningnarxi 300 dollar. Bugungi kunda spirtni etilendan ishlab chiqarishhamma mamlakatlardato’xtatilgan, bu usulda olingan spirt qimmat. Haqiqatdan ham, biotexnologiya shunchalikratsional ekanki, chunki bugunyoqilgi spirtining narxi, an’anaviy sxema boyicha etilendanolinadiganspirtga nisbatanikki barobar arzon- tonnasiga 600 dollargaqarama qarshi 300dollar. Ko’pgina biotexnologik ishlab chiqarishniinsonlar nafaqatbiologiyaning asosiyqonunlariochilguncha balki mikroorganizmlarningo’zlarini mavjudligidan ancha oldino’zlashtirganlar. Ularga masalan, non, vino, sirka, pivo, sir va boshqalar ishlab chiqarishnikiritishimumkin.Biotexnologiyaasosidato’qimalardaboradiganjarayonlaryotadi.Dastlabki substansiyalar sifatida asosan tabiatda tarqalgan har xiluglerodli birikmalarglyukoza,kraxmal,spirtlar,organikkislotalar,karbonatangidrid,metanvaboshqauglevodorodlardanfoydalanadi.Shutufaylimikroorganizmlarmahsulotsifatidako’pgina
juda muhimmoddalarni sintez qilishga qodir aminokislotalar, har xil oqsillar, fermetlar,vitaminlar, garmonlar antibiotik va boshqalar. Bakteriyalar insoniyatga zarur moddalarniishlab chiqarish bo’yichahaqiqiy molekulyar fabrikalar sifatida ma’lum bo’ldilar va bufabrikalar“Yashil”kimyoprinsplarigaamal qilibishlaydilar.
Mikroblarni o’zlashtirishda insonlarning birginayutug’i XX asrning 40-yillaridapensilinantibyotiginiolish bilanbog’liq.
Antibyotiklar- bu kelib chiqishi biologikmoddalar mikroorganizmlarni o’ldirishgayokiularningo’sishigato’sqinlikqilishgaqodir.Tabiatdaantibyotiklaryordamidamikroorganizmlarbirbirlaribilanreaksiyalargakurashadilar.Birinchiantibyotik–pensilinni1928yildainglizbakterologiA.Fflimingochgan.Antibyotiklarniulkanmasshtabgaishlabchiqarishnitashkiletishi40-yillardasanoatbiotexnologiyasiningshakllanishidahosilqiluvchiroloynaydi.Yog’och,poya,barglar,samon-bularninghammasi lignin, tselyuloza va sellobiozadan tarkib topgan. Lignin, aromatik spirtlarning(oddiyaromatikspirt,benzilspirtlari)n-gidroksikoriglar-o’simliklarningto’qimaqavatlarida to’planadi, ularni mustahkam qiladi. Har qancha harakat qilgan bilan, ligninnishakarga aylantirib bo’lmaydi, shuning uchuno’simliklar massasidan keraksiz ligninnichiqarishmumkinbo’lsin,uningxossasiga30%¹gachato’g’rikeladi.Qolgansellyulozavasellobiozfermentlaryordamidaglyukoza-fruktozalarsiropgaaylantiriladi-buniqilaoladi. Bu sirop fermentatsion, keyin esa kimyo sanoati uchununversal hom ashyobo’ladi. Hozirdayoq 60% shirinliklarniglyukoza-fruktozali siropidan oladilar. Zamonaviykoka-kola va pepsi-kolalarda shakarning ma’lum qismi shunday sirop bilan almashtiriladi.Baholangki, glyukoza-fruktoza siropi olish uchun yashash chiqindilari ham hom ashyobo’lishi mumkin. Har bir Amerikalikka bir yilda 2,5 tonna yashash chiqindilari to’g’rikeladi, ulardan 69%-qog’oz, karton, sellyuza olinadiu.Ushbu shirin sirop qayta kimyoganima yordam berishi mumkin? Shakardan fermentlar yordamida har xil kislotalar-shavel,sut,limon,etalonvaboshqalar,bukislotalardanesa-kimyoindustryasiuchunulkanmiqdordagiyarimmahsulotlarolinadi.Masalan,agarcutkislotasidansuvchiqarilsa,u

¹ Yogуch qipiqlaridan effektiv ko’rsatkichlari boэicha anбnaviy texnologiyadan ustun bo’lgan sellyuza olishni ekologik xavfsizusullardan biri COPAH kimyo va kimyoviy texnologiya instituti olimlari vaKrosnyarsk davlat universitetiolimlari bilanhamkorlikdaishlabchiqildi.Texnologiyadakatalizatorsifatida danfoydalanadi vato’liqoltingugurt,xlorvamineral

kislotalarningbirikmalarisizamalgaoshiriladi.
holdaakrilkislotaolinadi(buto’g’risidato’liqroqpastgaqarang)akrilkislotasidantetragidrofuran,atsetaldegid,etilenglikol,propilenglikol tayyorlanadi.
Hammahollardakimyoviyjarayonlardanemas,biologikjarayonlardanfoydalanilgandaanchaarzonhom ashyovaxavflichiqindilarmiqdoriningkamayishihisobiga harajatlar 9 dan to 90%intervaligacha kamayishiga olib keladi. Shu bilan birgabiotexnologiyagaasoslangandorivorlarniishlabchiqarishningo’sishi,doimoboshqabiotexnologiyalarnio’sishidanafzalbo’ladi.Analitiksharxlovchilar“hattoiqtisodiypasayishdavridahamodamlargadorilarkerak”deydilar.Resurslarniyangilanadiganbazadagi kimyogabazan “oq”kimyodeyiladi. Shu bilan birga ubio texnologiyaningqismi bo’lib qoladi. Biotexnologiyaningrivojlanishida shak shubhasiz –AQSH liderdir.2001-yildau yerda programmaqabul qilingan, unga muvofiq amerikaliklar2025-yildakimyosanoatining25%inio’simlikhom-ashyosidao’tkazmoqchilar.Buhammakimyoviy mahsulotlarning to’rtdan bir qismi o’simlik biomassasini fermentativgidrolizdanolinadigan shakar aralashmalaridan ishlab chiqarishni, qolgan 75 % esa avvalgidek neft vagazdanolinishini anglatadi.
Yana bir muhim moddaniolishga amerikaliklarkirishdilar-bu sut kislotasi (tuzilishformulasigaqarang)Makkajo’horikraxmalishakarlanadivaglyukozasiropiolinadi.Fermentatsiyalash, ya’ni sut kislotasini biotayyorlash , ulkan sterillangan apparatlarda mingkubometrlargayaqinboradi,ulardamikroblar,suv,mineraltuzlarbo’ladivaulargaglyukozaberiladi.Birsutkadankeyinsutkislotahosilbo’ladi.Chiqindilarmikroblibiomassavakulturalsuyuqlik.Ularniquritadi,qattiqqismibilanhayvonlarboqiladi,suyuqlikesao’tinsifatidafoydalaniladi.Zaxarlimoddalarhosilbo’ladi.Kimyozavodlaridagidekmurakkabbo’lmagan tozalashishlarimavjud.
To’liq quvvatdagi birinchi ana shunday zavod2001-yildaishga tushirilgan, u birkilogrami glyukoza va bir kilogrami sut kislotasidan140 ming tonna nazariy jihatga yaqinkonversiya qiladi. Glyukozaning o’tmishdoshi bo’libko’p hollardamakkajo’hori kraxmalihizmat qiladi, garchi boshqa mamlakatlarda ishlab chiqarishda kartoshka, guruch, bug’doyva shakar lavlagi kabi uglevodlar manbai ko’rib chiqiladi. 2002-yilda 70 ming tonna sutkislotasi biodegratlanadiganpolilaktatgaqayta ishlanadi. (“Natura Works” nomi bilanishlabchiqariladi).2,5kgmakkayidan(tarkibida15%suvva66%kraxmalbo’lgan)
o’rtachabirkgpolilaktatolishmumkin.2007-yil500mingtonnaplastikishlabchiqargan. Bu katta olg’a borish, shuning uchunki 2001-yilgachabutun dunyoda faqat60ming tonna sut kislotasi tayyorlangan garchi uni konservalash uchun, tekstil sanoati vaboshqatexnik zaruratlaruchunqadimdanishlab chiqarilganbo’lsaham

Polilaktat-sut kislotani molekulalararo eterifiksiyalanish mahsuloti, polilaktat shunisibilan yaxshikitabiatda izsiz parchalanadi, buning ustigayetarlicha tez, ikki uch haftada.Ilgarilarihechkimningxayoligasutkislotasidanpolimerqilishkelmagan,hoziruallaqachonqimmatlimaxsulotgaaylanadi.

Hozir esa biodegradatsiyalangan polilaktat asta sekinpolietilenupakovkalari o’rninioladi. Tasavvur qilinga , yogurtdan qolgan bankachani unchalik madaniyatsiz bo’lganodamsuvgayoki gazongotashladi ozkunlardakarbonatangidrid gaziga va suvgaparchalanibyo'q bo'lib ketadi.Shundayqilibneft kerakbo'lmaydi.
Sut kislotasi va undan plastikni nafaqat AQSH da olinadi. Hozir polilaktatdan iplarqilinmoqdavabungakimyogarlarhamqo'shiladilar.IpniL-vaD-gazomerlariaralashmasidan cho'zish(sut kislota ikkita streoizomer shaklda bo'ladi) ko'proq texnologikva ishlov berishga qulay ekan. Ikkala izomerni ham sintez qiladigan mikroblar ham bor.Tolatayyorlashningmaxsustexnikasiishlabchiqildi,undaallaqachonmaykalartikilmoqda. U osonlik bilan terni yutadi, eskirsa kompostga tashlang, uch oydan keyinmayka karbonat angidrid va suvga aylanadi.Yana polilaktatdanplyonkalar qilinadi, ularbioparchalanadigangazo'tkazadigan,oziq-ovqatmahsulotlarivamaishiytexnikalariuchunupakovkalar,oziq-ovqatkonteynerlari,sportkiyimlari,klyonkalar,pochtakonvertlarigashaffofelementlarvaboshqalar.
Mikroblarvabakteriyalar-bubiokatalizatorlar,ular"Yashil"kimyoningtabiiyinstrumentlaribo'libhisoblanadi.Biokatalizatorlarsezilarliustunlikkaega-hammareaksiyalaratrofmuhittemperaturasidavabosimidaboradi.Mikroorganizmlaryordamida
organik kimyo uchun hom ashyo bo'ladigan boshqa moddalarni ham sintez qiladi. AQSh dasxemaishlabchiqilgan,ubo'yicha40-50yilasosiykimyoviymaxsulotlarnifaqatikkita:sut va qahrabo kislotalaridanolish mumkin. Sut kislotasi digidratlanishidan akril kislotasiolinadi: boshqa jarayonlarda tetragidrofuranlar va boshqabirikmalar hosil bo'ladi. Yantarkislotasiniishlab chiqish uchuntajribaustanovkasi yaratilgan.

Yantar kislotasi, limon kislotasidek oziq-ovqat sanoatida nordonlashtirishdafoydalaniladi.Upoliefirlarishlabchiqarishdamonomersifatidaistiqbolli.
Biomassaniqaytaishlash,yoqilg'ispirtiniolishalbattaenergetikmuammonibutunlayyecha olmaydi. Modomiki kimyo faqat 10% neftdan foydalansa, qolgani yonadi. Biomassaxom ashyoni to'rtdan bir qismini o'rnini olsa, asr o'rtalarida yarmini olishi mumkin, ammobubugunistemolqilinayotganneftningjami5%gateng.Yoqilg'ispirti3-5%benzinni

o'rniniolsa,ammobuhamenergetikmuammoniyecholmaydibiroq,xomashyo hosilbo'lmaydi.
CO₂
kamajraladi,

Shtami(birturdagi mikroorganizmlarmajmui)Cochupevacteriumglitamicum
glutamat maxsuloti bo'lib oziq-ovqatga eng ommabop qo'shimcha.Bu bakteriyalar danjahonda birinchi katta masshtabli biotexnologikishlab chiqarishni(Yaponya 1956 yil)tashkilqilishdafoydalangan.Bugunnatriyglutamatdan1,2milliontonna,uningbirkilogramining narhi -1,3 dollor, konversiyasi 60%, yani 1 kg glyukozadan600 gnatriyglutamatolish mumkin. Ayrim aminokislotalarning narhi shunchalik tushganki, ularnipolimerlaruchun xomashyo sifatidafoydalanish mumkinbo'ladi.
Masalan,agarlizinnidekarboksiyalansanentametilendiaminolinadi,unipolimerlanishreaksiyasigakiritish mumkin:

"Oq" kimyo ko'pgina mamlakatlarda rivojlanmoqda. Braziliyada shakar qamishidansharbat siqib olinadi va unda mikroorganizmlarni o'stiradi. Qoldiq bilan isitiladi, demakenergiya deyarli kerak emas va hammasi arzon olinadi. Tailanddakassaba (bu ionioka),o'simligidan foydalaniladi. Uning ildiz mevalari katta, unda 60% kraxmal bo'ladi, ular ikkiyil o'sadi (ikki yillik o'simlik). Mahalliy dehqonlar poyasini kesadi, bo'laklarga bo'lib ekadiva ular o'sadi. Mevalari kavlab olinadi vasanoatda foydalanadi. Ham arzon, ham foydali.Kassavani har xil mamlakatlarda o'stiradilar. U mikrobiologiksanoatda qimmatli xom -ashyo.
Mikrobiologiksanoatdagijarayonlargamisolqilib,akrilamidolishnibiokatalitikjarayonni keltiramiz, u 1995-yilPerm shaxrida qurilgan. Rossiyada yer, chuchuk suv, don,samonlar, yog'och ko'p, ularni qayta ishlash mumkin, hozircha Xitoy, Yevropa va AQShga nisbatan energetika arzon. Hozirgi vaqtda dunyo bo’ylab kimyoviy mahsulotlarining5% ni biotexnologiya yordamida olinadi. Ular spirtlar, organik kislotalar,aminokislotalar,vitaminlar, farmsubstansiya sintezi, sanoat fermentlari va h.k.. 2035 yilda 35% mahsulotnibiotexnologiya asosida olinish rejalashtirilgan, 2050 yilga borib to’liq qaytatiklanadiganxom-ashyolargao’tiladi.
2050yildayerdaaholisonibemalol9,3milliarddan o’shishimumkin(hozir7,3mlrd)
.Hammaniboqishgavayanabiomassasidanyoqilg’isifatidafoydalanishgabizgao’simliklarhomashyosiyetadimi?Yangilanadiganenergiyamanbalaritoborako’proqqiziqtirmoqda, ayniqsa ulardan bizni muxtojligimiz yo’lida foydalaniladiganlaridan quyosh,shamol,suvenergiyalaridir.Agar1990-yildaplanetamizdashamolenergiyasidanfoydalanish 295 mVt (Megavatt) ni tashkil qilgan bo’lsa, 1999-yilda 3689 MVt ga yetdi.Haqiqatdan bunday manbalarni izlash muxtojlikdan kelib chiqadi.Masalan, ayrim yevropamamlakatlarida1920-1930yillardaneftkrizisipaytlaridayog’ochyoqilgisidaharakatlanadigan avtomobillar ishlabchiqarishdi.Keyingi vaqtlarda buyo’nalishdajudako’ptadqiqotlar olibborilmoqda,jumladanbizningReapublikamizdaham[33-52].
Zamonaviykimyotaxminan10%neftiste’molqiladi,uningqolganmiqdoriesadvigatellarda va elektrostansiyalarda yonadi. Shuning uchun "yashil" kimyo insoniyatnito’liqisishdanqutqaraolmaydi,balkifaqathavf-hatarnipasaytiradi.Vodorodyoqilg'isiga o'tish zarur, ammo uni o'zlashtirish faqatXXI- asr oxirida mo'ljallangan[23].Vodoroddan foydalanish muammosi yetarlicha murakkab, bu juda qattiq element. Uningajoyibustunligi-faqatginavahimalikamchiliklarnidavomettirayotganligidadir.Vodorodningbirginaqobiliyati-havobilanaralashmasiharqandayproporsiyadabirfoizdan 99% gacha portlashi nimalarga turadi. Y’ani havoga ozgina vodorodyubor,portlovchi gaz tayyor. Avtomobilning500 km masofani bosib o'tishi uchun hammasi bo'lib3kg vodorodtalab qilinadi, ammo vodorodni saqlash uchun ulkan qalin devorli, og'ir vahavosiz ballonlar vodorodni uning bosh ustunligi-massa birligida ajralib chiqadigan kattaenergiyamiqdoridanmahrumqiladi.

Kimyoviytadqiqotlar (Kiota,yaponya,2005yil)nafaqatvodorodniuglerodni

klasterafulleren
^C60
ichigayashirishni (bujarayonniayrimdetallarirasmdakeltirilgan)

o'rgandilar,balkiuningharxilhosilalariniolishnio'rganadilar.RasmdaH₂molekulasibir

qanchafenil o'rinbosarlaribo'lganko'p qirrali karkas
^C60
markazidaoqtayoqcha

ko'rinishidako'rsatilgan.Benzolhalqasidaniboratsetkadanvodorod o'tmaydi.

Molekulyar
H₂tutganstrukturalarjudakam.Agarmetallvodorod bilanto'yinsa,uholda

mustahkamliginiyo'qotadimo'rtbo'ladi.Uningdeyarliharqandayto'siqorqalio'tishiqobiliyati juda ko'p tashvishlarni yuzaga keltirishi ma'lum vodorodmolekulasi materialdunyoda eng kichik va shu sababli uni yopiq holda ushlash qiyin, bularning hammasikelajakvodorodenergetikasinayaratishuchunolimlarvainjenerlarqandaykompleks

murakkabmuammolarniyechishkerakligito'g'risidagitasavvurlarniberadi.Kelajakavtomobillari uchun vodorodli batereyalar. Atrof - muhit to’g’risida butunjahon tashvishiko’psonliavtotransportvositalarinialternativyoqilg’io’tkazishuchunjiddiyvazifabo’lmoqda.Ozonhosilqiluvchiavtomobillarningtutun,qurum,kulzarralari,chang,yonilg’I bug’I kabilar aralashmasidan iborat zaharlangan havo chiqarishi ko’pgina yirikmegapolislarda falokat bo’lmoqda. Qo’shimcha, avtomobillardan chiqadigan gazlar parnikeffektinikuchaytiradilar.Bubizniyoqilg’Iqazilmalariniiste’molqilishgabo’lganmunosabatlarimizdan tabiatga qator negativ ta’sir qilish misollardan faqatgina ikkitasidir.Shuning uchun ko’pgina transport vositalarini ishlab chiqaruvchilar uchun vodorod idealyoqilg’idir.Kilogrammvodorodniyonishi,kilogrammengyaxshibenzinniyonishiganisbatanko’penergiyaberadi.Buningustiga,benzinlidvigatelharakatlanishuchunajraladigan issiqlik energiyasining faqatgina 20-30% dan foydalanadi. Go’yatda muhimki,vodorod energiyasidan foydalanish uchun uni yoqmaslik ham mumkin. Maxsus issiqlikelementlari oddiy akkumulyator yoki batareyka ko’rinishiga ega bo’lib, ularda vodorodnikislorod bilan elektirokimyoviy oksidlanishi boradi va elektr energiyasi ajralib chiqadi.Haqiqatdan ham har bir yoqilg’i elementi hammasi bo’lib 0,7V energiya ishlab chiqaradi,ammo ularning bog’lami ko’pgina shunday elementlardan tarkib topib, keraklicha elektrenergiyasiniishlabchiqaradivautransportvositasiningharakatlanishiuchunyetarlidir.
Shunday ko’rinishga ega bo’lgan elementlardan bittasini, PEM-proton exchange membrane(protonlarnialmashinish membranasi)debnomlanadi,qandayishlashni ko’raylik.
Qachonvodorodyoqsa,elektronakseptorkislorodtezdaeletrondonorvodorodnisuvmolekulasigabog’laydibundajudakattamiqdordagienergiyaajralibchiqadi.
Issiqlikelementidavodorodkisloroddayonmasdanbog’lanadi.Kislorodvodorodbilanto’g’ridan-to’g’rikontaktgakirishmasdanelektronlargaegabo’lishimkoniyatinioladi.
Jarayonplatinakatalizatorlariishtirokidavodorodnielektronlariniyo’qotishbilanboshlanadi. Bu elektronlar, elektr zanjiriga kiruvchi o’tkazgich bo’ylab ularni kutayotgankislorodga tamon beradilar. Shunday elektr toki yuzaga keladi. Elektronlarning shundayo’tishinatijasidavodorodvakislorodzaryadlanganzarrachalarbo’ladi.Musbat
zaryadlanganvodorodionlariyokiprotonlar,g’ovakkeramikmembranaorqalimigratsiyalanadi, u yerda ular manfiy zaryadlangan kislorod bilan birikadi va reaksiyamahsulaoti-suvnihosilqiladi.Boshqatomondan,suvbizningplanetamizdavodorodmanbasigaengko’p hisoblanadi.
Sizga ma’lum qayta jarayon, suvni elektr ta’sirida parchalashiga elektroliz deyiladi.Suvnielektroliziniissiqlikelektrostasiyalaridaelektrtokita’siridaolibboriladi,buekologik jihatdan havfli va qulay emas. Bu bilan bir vaqtda, ham elektroliz uchun quyoshenergiyasiyokikatalizatorlardaneffektivfoydalanishsxemalariishlabchiqilmagan.
Manashuninguchun,yaqinkelajakdaerkinvodorodbizuchunarzonvaserobmoddabo’libkasbetmaydi.Ayrimtadqiqotchlarvodorodningbiologikmanbasiniishlabchiqarishgavajoriyqilishga umid bog’lamoqdalar.
Bunday yondoshish shunday fikrga asoslanganki, ayrim suv o’tlari xuddi elektrolizda sodirbo’lgani kabi suv molekulalarini chiqarar ekan. Biroq yorug’likda qiyinchilik tug’iladi,sababi bir vaqtning o’zida kislorodning chiqishi bilan boradigan fotosintez vodorod ishlabchiqaradigan enzim (ferment) ishini blokirovka qiladi va vodorod juda kichik miqdordachiqadi. Hozirgi vaqtda olimlar vodorodni kerakli miqdorda bioishlab chiqarish maqsadidabujarayonni boshqarishuchun harakatqilmoqdalar.

4. 
   CO₂parnik gazi. Nima uchun bizuni “Yashil” erituvchidebataymizva undanfoydalanishyo’llari.
   

Karbonatangidrid[55-56]kimyosanoatiuchunengyaxshipotensialxomashyodir.
Bizneft,gazvako’mirqazibolishbilan,yillardavomidato’planganko’mirdanbo’shatamiz.Uglevodorodlarningqazilmalariniqaytaishlashnatijasidavaularningyoqilishidan,parnikeffektistsenariyasininingboshqaxramonlaridanbirikarbonatangidridhosilbo’lishimuqarrar.Haqiqatdanham,ob-havoningisishiniinsonlarniatmosferaga antropogen ta’siri va eng avvalo, atmosferada parnik gazlarining
konsentratsiyalariniortishibilanbog’laydi.Galogenlanganuglevodorodlardanfarqli, CO₂