Требования к написанию проекта

prinsp. Yordamchi moddalardan foydalanish (erituvchilar, ekstrogentlar va h.k.)imkoniborichaminimumgakeltirilishiyokiumuman istisnobo’lishilozim.

Bu prinspdan to’liq ravshanki erituvchilar va ekstrogentlar biror atomi bilan oxirgimahsulot tarkibiga kirmaydi (atom effektivligi nolga teng). Shu bilan birga bu moddalarko’pchilik jarayonlarni material balansini sezilarli va ancha qimmatli qismini tashkilqiladi va ulardan foydalanish, qayta ishlash yordamchi jarayonlarni o’tkazish uchun(ekstraksiya,haydash,quritish,tozalash,kuydirish)qo’shimchavositalarinita’labqiladi.Erituvchilar( solventlar) boshqa moddalarnieritishqobiliyatigaegabo’lganmoddalardir.
Texnologik jarayonlarda erituvchilar bir qancha vazifalarni bajaradi: ular transport(tashuvchi)rolinio’ynaydi(kraskalarnisuyultirish,kirlarniyo’qotishyokikomponentlarni aralashtirish. Shuningdek ulardan issiqlikni olib kelish yoki olish uchunreagentlarni ko’proq effektiv aralashtirish yoki ularning reaksion qobiliyatlarini nazoratqilishdahamfoydalaniladi.
Hozirqo’llaniladiganerituvchilarningmutlaqoko’pchilikqismi-buuchuvchanorganikmoddalar, neft hosilalari (uglevodorotlar) dir. Shunday ekan ular birinchidancheksiz emas, yong’in chiqaruvhi va portlovchi, uchinchidan , atrof- muhit uchun zararliayniqsaxlorlangansolventlarhammavaziyatdayoqimsiz
( uglerod to’rt xlorid, xloroform , tetraxloretan). Ulardan qanday qutilish mumkin? Birqanchaimkoniyatlarmavjudkimyoviyjarayonniumumanerituvchisizo’tkazishmumkin;erituvchisifatidasuvniishlatishmumkin,bioparchalanadigan“yashil”erituvchilar, ionli suyuqliklar, kritik deb hisoblangandan ortiq suyuqliklar. Masalan,yaqinda kiyim kechaklarni quruq tozalashning yangi jarayoni ishlab chiqilgan, bundazaharli tetraxloretilen o’rniga yog’larni va kirlarni eritish imkonini beradigankarbonatkislotasibilan almashtirilgan.
Unversal organik erituvchi bo’lmaganidek yashil erituvchilarni- har bir reaksiyanio’zi uchun tanlashi kerak. Erituvchisiz reaksiyalar iqtisodi tejamliva ekologiya nuqtainazaridan qulay , biroq ularni amalga oshirish ancha murakkab va qachonki ikkalareagent ham suyuqlik yoki ulardan biri erituvchi bo’lib xizmat qilsa osonlashadi. Buyerdamikroto’lqinlinurlanish(SVCH)hamyordamberadi,uqutublimolekulalarfragmentiniselektivisitish(aktivlanishinita’minlaydivajarayonlarniyumshoqsharoitdao’tkazishimkoniniberadivaularnitezlashtiradi.
Ikkilamchispirtlarniketonlargayuqoriselektivlikdatarkibidatemirbo’lgantuproq
yordamidaamalgaoshirish mumkin. “Yashil”kimyodasuvengqulayerituvchiammoafsuskiorganikerituvchilarodatda
suvda erimaydi. Shunga qaramasdan suv kutilmaganda ayrim kimyoviy reaksiyalarnitezliginioshirishgayordamqiladi,buolimlarnikeyinchaliktadqiqotqilishlarigaqiziqtiradi.Masalangollondiyalikkimyogarlar(TetrahedronHetters,1995),1.3-dipolyarfinilazitnimorbormengasiklikbirikishisuvdaorganikerituvchilardagiga(geksan,xloroform,spirt.)nisbatano’rtachaellikmartatezroqborishinitaminlaydi.
*ionlisuyuqliklar-buuytemperaturasidasuyuqtuzlaraniqrog’ibundayerituvchiionlardan tarkib topgan. Ionli suyuqliklar uchmaydi (bug’bosimlari nolga teng, shuninguchunularatmosferagatushmaydilar)hidibo’lmaydi,yonmaydi,kengtemperaturaoralig’idaishlaydivaqaytafoydalanishuchunosonqaytatiklanadi(regerenatsiyalanadi).
To’g’risi suvga laoqal 1% “Yashirin” modda NCP qo’shish zarur chunki norbornenva fenelazid toza suvda erimaydilar. Jarayon tezligini bunday kuchli ortish sababi balkigidrofob reagentlarni yaxlit molekula hosil qilib lipofil “Yopishishi” bo’lishi mumkin busuv bilan yoqimsiz kontaktlar sonini kamaytiradi. Vodorod peroksidi oksidlovchi sifatidareaksion muhitda suvdan foydalanilgandato’liq bir biriga mos keladi, quyida suvli ikkifazalisistemadako’rsatilgansiklogeksanniadininkislotasigaaylanishiniyaqqoltasvirlaydi:

Etanol tipidagi arzon tabiiy mahsulotlar qo’shimch austunlikga ega, negaki osonbioparchalaniladi, ikkita zararsiz tabiiy mahsulotlar (etil spirti va sut kislotasi) dan hosilbo’ladiganetilloktatdanhozirgivaqtdaqattiqturibkimyoviyreaksiyalardanerituvchisifatidafoydalanilishnitavsiyaqilmoqdalar.

Kimyogarlaryuqorikritiksuyuqliklardakattaumidbog’lamoqda,yuqorikritiksuyuqliklar(superkretikalliquids,qisqachaCL)-bulargazlarshundayholatgachasiqilganki yani ular deyarli suyuqlik bo’ladi ( masalan “Ximiyu jizn”, 2000, N2, 8- 12 gaqarang ), ya’ni ularning zichligi suyuqlik zichligiga yaqinlashadi. Bunday holat faqat kritiktemperaturadebnomlanadigantemperturadananchayuqoridabo’ladi,negakibundanpastda gaz bosimi ostida odatda suyuqlikka aylanadi. Suyuqliklarni, masalan, suvni ma’lumbosimvatemperaturadayuqorikritikholatgao’tkazadi.
Eng ko’pva tezfoydalaniladigan moddalar uchun yuqori kritik temperatura anchakengintervaldao’zgaradi (1 -jadval)
1-jadval
Ayrimyuqorikritikflyuidlarningyuqoritemperaturalari.

Moddalar	Kritiktemperatura^0C
CO2	31
NH3	132
H2O	374

Yuqorikritiksuyuqliklargatexnologikqiziqishnisbatanyaqindapaydobo’ldi.
*qiziqkiyuqorikritiksuv,slH₂Oqutubsiz,ko’pchilikorganikmoddalarnieritishqobilayatigaegavakuchlioksidlovchivakislotalik xossalarninamoyon qiladi.
Buqiziqishningasosiysababi-ularma’lumorganiksolventlargao’xshab
judayaxshieriytuvchi bo’ladi.Bunda ularatrof-muhit uchunmutloqzararsiz,buningustigaeruvchanlikbosimningfunksiyasibo’ladi.Mahsulotolinganzahotiyoq,bosimniolishmumkin,vagaz(masalan,CO₂)odatdaatmosferagaqaytadi.Keyingiasosiytadqiqotlaryuqorikritiksuyuqliklarmateriallargaishlovberishdavakimyoviyreaksiyalardaan’anaviyusullardaerishishiqiyinbo’lganaylanishvanazoratqilishdarajasinita’minlashimkonini berishiniisbot qiladi.
Bu prinsipning xulosasida ayrim eng istiqbolli “yashil” solventlarning formulalariniyozamiz.

Ayrim ionli suyuqliklar hatto fermentlar ( biokatalizatorlar) va boshqabiotransfermatsiyalardamuhituchunfoydalanishi mumkin.
Masalan, lipazalar BF₄ yoki PF₀ anionlari bo’lgan ionli suyuqliklarda aktiv. Bunda fermentsubstratning yaxshi eruvchanligi yoki yaxshi selektevligi va qo’shimcha jarayonlarningbostirilishihisobigayuqori unumgaerishiladi.

4. 
   prinsp.Energetikharajatlarengkambo’lishikerak,imkoniyatiborichakimyoviyjarayonlar atrof -muhit bosimida va haroratida o’tkazilishi kerak. Katalizatorlardan isitishuchun mikroto’lqinli nurlanishdan foydalanish, parallel sxemalardan, ulardagi ekzotermikreaksiyalarningissiqligi,parallel borayotganendotermik reaksiyalarda
   

(heatmanagement)foydalanilishi-buyondashishlarninghammasiekologikyoqimsizjarayonlarning “ Yashil” kimyoda aylanishi amalga oshadi. Kimyo sanoatidaenergiya- butabiiy gaz yoki neft mahsulotlarini kubometr va tonnalardagi o’lchamiga ekvivalent boshqatomondanesaatmosferagachiqariladigantonnalardao’lchanadigan CO₂gaekvivalent.
Parallel sxemalarga etil benzolni sterolga degidridlash va 1- jarayonda chiqadigannitrobenzolnivodorod bilangidridlashdanfoydalanishmisolbo’ladi:

“Yashil” kimyo nuqtai- nazaridan oltinchiprinsp talablarini qondirish kimyoviyjarayonlar sharoitini atrof- muhit sharoitiga yaqin ya’ni atrof- muhit uchun “sezilmaydigan”holdao’tkazish misolbo’ladi.

Labaratoriyalarda an’anaviy issiqlik energiyasi manbai bo’lib gaz gorelkasi(yoki spirtovka),elektrplitasivamikroto’lqinlipechhisoblanadi.
Gaz gorelkasiga o’zining ishlashi uchun 90-92% metandan iborat tabiiy gaztalab qilinadi. Metanning yonishi energiya ajralishi, suv bug’lari va karbonat angidrid gazichiqishibilanboradi:


Albattareaksiyada ajraladigan hamma issiqlikni isitilayotgan material yutmaydi. Energiyaning birqismitarqaladi.Bunihisobgaolish mumkin.
Agar biz elektrni tabiiy gazga nisbatan afzal bilsak elektro stansiya biz yashayotganmuhitnitabiiygazniishlabchiqaruvchivaelitibberuvchilarganisbatanko’proqifloslantiradi bu bilan birga elektr va gaz yoqilg’ilarni olishning har hil usullari mavjudshunday qilib, biron bir manbaga yokienergiya elituvchi usulga yon bosish uchun birvaqtda bir qancha faktorlarni hisobga olish zarur: Isitishning effektivligi puyl narxi ( gazkubometrlarini, kilovatt soat) va atrof- muhit uchun tanlangan usulning “ Tan narxi” .Shungaqaramasdanharbirimizenergiyadanqandayqilibengratsionalfoydalanishmumkinligito’g’risidabemaloltakliflarberishimumkin.Energiyaningoddiyquruqtarqalishigayo’l qo’ymaslik kerak,.

4. 
   prinsp. Agar bu iqtisodiy va texnikaviy jihatdan ruxsat etilgan bo’lsa, mahsulotni olishuchun keraklihomashyo yangilanadigan bolishi kerak XXI-asr oxiriga boribneft va tabiiygazning asosiy zahirasi bir necha yuz yillardan keyinko’mir hamyagona tendensiyasiyangilanadigan homashyoga o’tish strategiyasi maxsus ahamiyatga ega, ular orasidaengyoqimliligio’simlikmoyi(ayniqsapalmamoyi,ubirmunchaarzon,vabizko’nikkankungaboqar moyiganisbatan katta hajmda ishlab chiqariladi), sellyloza, itin va undanolinadigan xitozan biomassa va uy ro’zg’or chqindilari, ular tez vaqtlardaqimmatbahoxomashyobo’ladi vaneft hamdagazkabisotibolinadi vasotiladi.
   

Qattiq palma moyining asosiy komonenti bo’lgantripalmitat molekulalari realshundayjoylashadilarshu yerdan reyaksialartenglamalari:

*Kungaboqar moyi( suyuqmodda) ni o’rtacha“kislotali” tarkibi: 6-12% to’yingankislotalar(asosan C₁₆, C₁₈). 24-40% olsin C₈ H₁₇CH=CH(CH₂)₇CO₂H va 46-62% linolkislota, C4H₉(CH₂CH)₂(CH₂)₇CO₂H. Palma moyi (qattiq modda): 44-57% to’yingankislotalarC₈dantoC₂₀gacha(jumladan39-47%almetinkislotasiC₁₅H₃₁CO₂H),37-