Требования к написанию проекта

1970 йил
“Ўсишчегараси”
(Римклуби маърузаси)

5-6 июнь 1972 йилСтокгольм“Атроф-муҳит”

БМТконференцияси

• 
  Стокгольмдекларацияси
  
• 
  Тадбирларрежаси
  
• 
  ЮНЕПниташкилэтишбўйичатавсиялар
  
• 
  5июнниБутунжаҳонатроф-муҳиткуни деб эълонқилиниши
  
• 
  Бутунжаҳонатроф-муҳитфондиниташкилэтилиши
  

1987 йил
“Бизнингумумийкелажагимиз”
(Барқарорривожланишконцепцияси)

3-14 июнь 1992 йилРио-де-Жанейро“Атроф муҳит варивожланиш”

БМТконференцияси

• 
  Атроф-муҳитваривожланишбўйича Рио-де-Жанейродекларацияси (Рио-92)
  
• 
  XXIасркунтартиби
  
• 
  Ўрмонлармуҳофазаситўғрисидабаённома
  
• 
  Биологик хилма-хилликконвенцияси
  
• 
  Иқлим ўзгариши тўғрисдарамкаликонвеция
  

2000 йил
“Ерхартияси”
“Мингйилликдекларация”

26август–4сентябрь2002 й.
Йоханнесбург“Барқарор ривожланиш“БМТБутунжаҳонсаммити

• 
  Йоханнесбургдекларацияси
  
• 
  Саммитқарорлариниамалгаоширишрежаси
  
• 
  Ҳамкорликташаббуслари
  

1-расм.Атроф-муҳит муҳофазасивабарқарорривожланиш.

Юқоридакелтирилган1-расмдагиатроф-муҳитвабарқарорривожланишконцепциясинияратилишбўлиштарихигажиддийравишданазарташлайдиганбўлсак, ўтказилган анжуманлар номи, қабул қилинган қарорлар ва уларни амалгаошириш механизми, ҳаттоки иштирокчилари ҳам замонга қараб ўзгариб борган. Буэса барқарор ривожланиш ғоясининг даврийлигини билдиради. Агарда 197О йил Римклубиаъзолариниҳавотирггасолаётганглобалмуаммоаҳолинингистемолтоварларига нисбатан тез суратларда ўсаётганлиги ва шу муносабат билан “Ўсишчегарасини”ўрнатишгақаратилганбўлса.2йилўтарўтмасбумуаммоглобалмиқёсдаатроф-муҳитнимуҳофазақилишмасаласигаайланди.20йилдансўнг“Атроф-муҳит ва ривожланиш” ғояси табиат ва жамият бирлигини англатди. Рио+10анжуманиэсаатроф-муҳитнимуҳофазақилишғоясиданузоқлашиб“Барқарорривожланиш”ғоясиниилгари сурди.
Барқарорривожланишғоясинингтизимлилиги–унингтаркибийқисмларинималарданиборатэканлигиваушбуқисмларниамалгатадбиқэтишнингбирламчилигига ёки муаммонинг қайси бир жиҳати реал шароитда қандай аҳамияткасб этишига қараб муайян бир кетма-кетликда жойлаштириш. Масалан, барқарорривожланишда уч асосий масала, яъни иқтисодий, ижтимоий, экологик қисмларнингбир бутунлиги акс эттирилган. Лекин эндигина мустақил ривожланиш йўлига ўтиболганбарчамамлакатларучуниқтисодиётнингбирламчилиги,яънииқтисоднисиёсатдан устиворлик тамойили, тўғрироғи принципи амал қилади. Шунинг учун ҳамуларда:иқтисодиёт→ижтимоийҳаёт→экологиямасалаларикетма-кетлигидатуради.Канада,Швецария,Германиякабимамлакатларнингбарқарорривожланишидаэкология →ижтимоий ҳаёт → иқтисодиёт тизими амал қилади. Шутариқа барқарор ривожланиш ғояси, реал шароитдан келиб чиққан тарзда, бир қаторқисмларгаажратиладиваубарқарорривожланишталабларигақарабзинасимониерархиядажойлаштирилади.
Мажмуалилик, тизимлиликдан фарқли равишда, барқарор ривожланиш таркибийқисмларинингтенглигибиланажаралибтуради.Инсонфаолиятинингбарчажиҳатларидабарқарорривожланишдаражасигаэришганмамлакатлардаиқтисодиёт
═ижтимоийҳаёт═экологиямасалаларинингтенглиги,ажралмаслигивабир
бутунлигини акс этади. Бундай ҳолатда барқарор ривожланишнинг барча масалаларибирпайтнингўзида,бириниикинчисиданустивордаражагақўймагантарзда(иерархикпоғонагажойлаштирмасдан)амалгаоширилади.
Барқарорривожланишнингҳудудийлиги,даврийлиги,тизимлилиги,мажмуалилигиданкелибчиққанҳолдабиз шуниайтишимиз мумкинки, барқароррвиожланиш ғояси ягона, лекин уни амалга тадбиқ қилиш механизми турчиличадир.Ҳар бир минтақа, мамлакат ва ҳаттоки, маҳаллий жамоа юзага келганреал шароитнибарқарорривожланишталаблариганисбатансонвасифатжиҳатданбаҳолабўзигахос йўлни танлаб олиши зарур. Биз, ўзбекистонликлар учун, барқарор ривожланишғоясини, юқорида келтирилган тарихий таҳлилдан келиб чиққан тарзда, “Табиат-жамиятуйғунлигидабарқарорривожланиш”ғоясиниилгарисурмоқчимиз.Унгаярашатегишликонцепция,дастур,режавастандартларниишлабчиққанимизмаъқулдир. Таълим ва тарбия ҳам бундан мустасно этмаган тарзда “Табиат-жамиятуйғунлигидабарқарорривожлаништаълими”дейишмумкин.
ЮНЕСКОнингбош ассемблеясида(2011 йил)mаърузалар турли хилда бўлибулар асосан ҳозирги жамиятда кимёнинг ўрни, инсониятнинг глобал муаммолариниҳал қилишда кимё фанининг хизматлари, замоновий кимёнинг турли аспектлари -тозасув,қазилмабойликлар,энергияманбалари,биоэнергетикакабимуҳиммуаммоларгақаратилди
Бугунги кундаянги даромад манбаларини йўлга қўйиш учун биринчи ўриндаилмий ютуқларга ва инновацияларга сармоя йўналтириш лозим, бу сиз ҳаёт давомэтишимумкинэмас.Фундаменталфанлар–барчаинновацияларнингасосидир.Давлаткелажагиянгикашфиётларасосидақурилиши мақсадгамувофиқдирваайнан шунга мамлакатимиз раҳбари даъват этмоқда. Хулоса қилиб айтиш мумкинки,агарда мамлакатда етарли даражада кимё фанига эътибор қаратилса, мамлакатимизкелажакдадунёмиқёсидамуносибўрин эгаллашигааминмиз.
Ҳозиргивақтдажамиятниинновационривожланишийўлидаишларолибборилмоқда. Янги технологияларни ўз ўрнида қўлламайдиган мамлакат замонавийҳаёт оқимида ривожланишга эга бўла олмайди. Инновацион йўлдан бориш учун эса,сифатлитаълимгаэгабўлишлозим.
Барқарорривожланишдатаълимнингмақсадиқандайбўлишикерак.Агарҳозиргача таълим ҳаётда иқтисодиёт учун хизмат қилган бўлса, энди жамиятнингбарқарорлигини,иқтисодиётваатрофмухитнингуйғунлигинитаъминлашасосларинияратишга
йўналтирилади.Агартаълимҳозиргачамаҳсулотяратувчи(квалификация)дебтушунибкелинганбўлса,эндиликдатаълим-малаканияратишжараёнидебтушунилиши керак бўлади. Амалий нуқтаи – назар билан қарасак таълим ҳозиргачаинструкциясифатидақаралибкелганбўлсаэндитаълимбилимберишдафаолиштирокэтишни тақозо қилади.
Юқорида кўрсатиб ўтилганмақсадларниамалга ошириш учунэнгаввалоҳарбирфанданишчирежаларгаваўқитишмазмунигамуносабатларниҳамўзгартиришкеракбўлади.Агарҳозиргивақтгачаишчирежа–хулосавий-якунийжадвал сифатида қаралиб келган бўлса, энди уни тажрибадан фойдаланган ҳолдамуаммолиўқитишгақаратилганбўлишикерак.Абстрактбилимданреал, ўзгарибтурувчибилимларга, ўқитишдаги ягона моделдан кўп вариантли моделга, пассивтаълимданфаолтаълимгаўтишкерак бўлади..
Бир сўз билан айтганда таълим тизимига албатта ривожланиш ғоялариникиритишкеракбўлади.Таълимтизимимазмунидатабиийфанларни-гуманитарлаштириш,гуманитарфанларниэкологизациялаштириш,техникафанларини эса гуманитарлаштириш ва экологизациялаштириш бугунги куннинг энгасосийвазифалариданбиригаайланиббормоқда.Энгаҳамиятгамоликмуаммолардан бирибарқарор ривожланишнитаъминлашдалицей,коллежларваолиймактаблардакимёфаниваунгаяқинфанларниўқитишдаўрганилаётганмавзуларга“яшил”кимёэлементлариникиритишмақсадгамувофиқбўлади.
Атроф-муҳитмуҳофазасимасалалариниижобийҳалэтишдатаълимсоҳасимуҳим роль ўйнайди. Ер юзида яшовчи ҳар бир инсон атроф-муҳитга беписандликбилан қараш ўз-ўзини ҳалок қилиш билан баробар эканлигини ҳис этмоғи лозим.Чунки тупроқ, сув, ҳаво ва тирик табиат инсоният учун энг олий ва алмаштириббўлмайдиганмоддийқадриятэканлигиниҳарқадамдаҳисэтибяшамоқлозим.Маълумки,Ербизнинггалактикадагиҳаётэлементларимавжудягонасайёрадир.
Унинг атмосфераси, сув захираси ва биомассаси умумбашарий бойлик ҳисобланади.ҚаҳрамоншоиримизЭ.Воҳидовтўғритаъкидлаганидек,“Келдинголамгадемак,Етмас уни сўрмоқ-емоқ, Ерни этмоғинг керак, Бўстон ўзинг, ризвон ўзинг”, ёхуд“Боғи арз обод эрур, Сендан агар имдод эрур, Йўқса у барбод эрур, Тўфон ўзинг,тўғонўзинг”!
Ўсибкелаётганавлодгаатроф-муҳитнингифлосланишитуфайликелибчиқадиганкасалликлар,генетиксалбийўзгаришлар,ўсимликваҳайвонотоламивакилларнинг бевақт ҳалокатга учраши, тупроқ унумдорлигининг асоссиз равишдапасайиб бориши, ичимлик суви заҳирасининг камайиши каби ҳодисаларнинг оқибатиҳақидабатафсилмаорифтарқатишбугунгикундабиринчинавбатдагиҳаётийзаруратгаайланибулгурди.Ривожлангандавлатларнингтажрибасишуникўрсатадики,кимёвийишлабчиқаришнимоҳирликбиланташкилэтишэвазигаатроф-муҳитгаозорбермасдан эҳтиёжниқондиришмумкинбўлмоқда.
Мантиқантўғриваэкологикнуқтаи-назарданмақсадгамувофиқфикрюритишучунжамиятнингҳарбираъзосигамаълуммиқдордагибилимларжамғармаси керак бўлади. Бундай билимларни эса умр бўйича, яъни “бешикдан тоқабргача”эгалланади.Экологиктаълимпедагогикжараённингэнгмуҳимвааҳамиятли бўғинларидан бирига айланмоқда. Бугунги кунда баркамол авлодни, шужумладан техник кадрлар ва мутахассисларни экологик хавфсизлик маданиятисизҳамдамахсусэкологикхавфсизликмаданиятигадоирбилим,кўникмавамалакаларисизсамараливаХХIасрталабларидаражасидашакллантириббўлмайди.
Экологикхавфсизликмаданиятинишакллантириш-табиийресурсларданфойдаланиш,атроф-муҳитнимуҳофазақилиш,экологиктизимбарқарорлигиниривожлантириш, табиий бойликлар сифат ва миқдорини ошириш, аҳоли ҳаёти васаломатлигини сақлаш,иқлимнинг ўзгариши, сув ресурсларининг камайиб кетиши,атмосферанингифлосланиши,тупроқдеградацияси,чўллашувжараёнлари,биохилма-хилликваўрмонзорларнингқисқариши,ресурсларнитежайдигантехнологияларнижорийэтиш,табиатнимуҳофазақилиш,экологиквакасбийхавфсизлик,касбийфаолиятдаэкологикдунёқарашгаэгабўлиш,табиий
ресурслардантежамкорликбиланфойдаланиш,табиатнингривожланишконуниятларини англаб етган ҳолда ўз мустақил касбий фаолиятини ташкил этиш,инсонфаолиятитаъсиринингяқинваузоқкелажакдагиоқибатлариниинобатгаолиш,техниквоситаларданоқилонаварационалфойдаланиш,экологиксиёсат,табиийоламкомпонентлари,табиийваантропогенобъектлар,табиийкомплекс,табиийэкологиктизим,ишлабчиқаришсистемаси,таҳдидлиишлабчиқариш,экологик хавфсизликка турли таҳдидлар ва улар моҳияти, таҳдидлар олдиги олишметодларивайўллари,атроф-муҳитваинсонгакўрсатилганэкологикзарарнибелгилашваҳисоблаш,экологикаудит,экологиксуғурта,экологикхавфсизликмониторинги,экологикхавфсизликтизиминибошқариш,экологикхавфсизликнитаъминловчи инновацион асбоб-ускуналар ва техника, давлат ва жамиятни экологикхавфсизлигини таъминлаш тизими каби ўнлаб йўналишлар бўйича билим, кўникма,малака,ахлоқватафаккургаэгабўлишларитақозоэтилади.Бунингучунэсаэкологик таълимнинг мукаммал тизимини ишлаб чиқиш ва таълим тизимига жорийэтишдаркор.
Экологик таълим ва тарбия нечоғлик эрта берила бошласа шунчалик ижобийсамаралибўлади.Оила,жамият,таълим-тарбиямуассасаларивабошқаинстанциялардаэкологиктафаккур,экологиконгвамаданиятузлуксизтарздашакллантирилиб борилиши зарур. Кимё таълими ва тарбиясини экологик пойдеворустига ўрнатилишини давр тақазо этмоқда. Кимёгарлар, энг аввало, эколог бўлишиталаб қилинади. Табиатга етадиган антропоген озорни камайтириш учун кимёгар,физик, биолог, географ, геолог, метеролог каби касб эгаларининг ҳамкорлиги жудазарурдир.
"Yashilkimyo"nio’rganishdauningO’zbekistonbarqarortaraqqiyotiningomillaridan biri ekanligi, Jahon tajribasi, uning tamoyillari, ekologik xavfsizmoddalar vaularningsintezi,ekologikkataliz,kimyoviyvaekologikxavfsizlikyo’nalishidagimuammolarga ahamiyat beriladi.Eng ahamiyatga molik muammolardan biribarqarorrivojlanishnita’minlashdaekologikta’limningqandayqo’yilishi,ekologikxavfsizlik,aholiningekologikmadaniyatinitarbiyasivashakllantirishmasalalarihambunio’rganishdaasosiymasalalardanbo’lishikerak.O’znavbatidamaktab,lisey,kollejlarva
oliymaktablardakimyofanivaungayaqinfanlarnio’qitishda“yashil”kimyoelementlarinialbatta kiritilishi kerak. Ona tabiatni - butun borliq musaffoligini saqlashzarurligiga (ya’ni to’g’ri fikrlashga), atrof – muhit komponentlarinibiladigan insonlarnitarbiyalashta’lim berishdan boshlanadi. Faqat bilimlar bilan qurollangan insonlarginaatrof muhit bilan do’stona munosabatdabo’ladi. Bu munosabatlar kop darajada kimyoviyta’limgabog’liqbo’lishinihisobgaolish zarur.