Trenerga qo‘yiladigan umumiy talablar

Trenerning o‘zini tutishi (xulq-atvori)
Наг qanday trening mashg'ulotida trener ishtirokchilar uchun ta’sir ko'rsatuvchi shaxs hisoblanadi, garchi u ular bilan o‘zini teng tutsa ham. Chunki odatda trenerlar psixologik bilimlarga ega bo‘lgan kishilar bo'lganligi bois, bu taxlit kishilarga nisbatan ishtirokchilarning hurmati baland bo‘ladi. Shuning uchun ko'pgina treninglarda trenerning hatti-xarakatlari va qiliqlarini takrorlash, aynan о’zlashtirib olish kuzatiladi. Demak, trenerning nafaqat so'zlari, maslahatlari, balki uning butun harakatlari guruh ishtirokchilariga ta’sir ko'rsatadi. Shuning uchun trener о’z xatti-harakatlariga ham e’htiyotkor bo’lishi kerakki, uning hatto o'ziga yoqmagan va jamiyat uchun noxolis bo'lgan xatti-harakatlari ham ishtirokchilar tomonidan o'zlashtirilmasligi yoki aksincha ularning g'ashiga tegmasligi uchun.
Trenerning kompitentligi
Trener ish jarayonida qanchalik kompitent (yetarli ma’lumotga ega bo’lgan, puxta bilimli) bo’lsa, uning ishi shunchalik samarali bo‘ladi.
Adabiyotlarda trenerning kompetentligi haqida turli xil fikrlar bildirilgan bo’lib, ularni umumlashtirgan holda trener kompetentligining 3 ta darajasini ko'rsatib o'tamiz:
1. Trenerning kasbiy kompetentligi — mashg'ulot mavzusi yuzasidan yetarlicha chuqur bilim, ko'nikma va malakalarga ega bo’lishi;
2. Trenerning metodik (uslubiy) kompetentligi - mashg'ulot jarayonida qo’llanadigan usul va vositalarni tanlay bilishi; tanlangan mashq va o‘yinlarning mashg'ulot mavzusiga mosligi; trening ishtirokchilarini jipslashtira olishi; ishtirokchilarning kutuvlarini aniqlab, ulardan foydalana olishi;
3. Trenerning ijtimoiy kompetentligi - trenerning etik va estetik jihatdan o'rnak bo’la olishi va turli vaziyatlarda ham etiketga rioya qila bilishi; shaxsiy tajribaga ega bo’lishi; shaxslararo munosabatlarga kirisha olishi kabilar.
L.Krol va Ye.Mixaylovalar esa trenerning kasbiy kompetentligini quyidagilarga ajratib ko'rsatishadi:
Shaxslararo kommunikativ kompetentlik: verbal va noverbal kommunikativ malakalarining rivojlangan bo’lishi, ishtirokchilarning faoliyat motivlarini tushuna olishi, ularning shaxsiy ustanovkalarini yuqori darajada anglay olishi kabilar;
Texnik kompetentlik: ishtirokchilar bilan birgalikda ishlab chiqilgan maqsadni transformasiya qila olish;
Moslashuvchanlik kompetentligi: o'zgarishlarni oldindan ko'ra bilish hamda o'zgaruvchan sharoitlarga moslasha olish;
Konseptual kompetentlik: amaliyotga asos bo’luvchi bilimlarni egallagan bo’lishi;
Integrativ kompetentlik: ma’lum bir asosga ega bo’lgan qarorlar qabul qilish, yuzaga kelgan muammolarni yechish hamda ularga mutaxassis sifatida baho bera olish.
Trening jarayonida trener bir qancha rollarni bajarishiga to'g'ri keladi, bular quyidagilardir:
Metodistlik - lug'aviy ma’nosi o‘qitish bo'yicha mutaxassis bo’lib, mashg'ulot materiallarini ishlab chiqish va ularni ishtirokchilarga yetkazib berish;
Instruktorlik - lug'aviy ma’nosi biriktiruvchi shaxs bo'lib, trening davomida yo'riqnomani tushuntirish, guruhchalar tashkil qilish, ularga ko'rsatma berish, to'g'ri yo'l ko'rsatish, sharhlash, ularni boshqarish;
Demonstratotorlik - lug'aviy ma’nosi namoyish etuvchi bo'lib, trening davomida mashqlarni ko'rsatib, namoyish etib berish;
Falisitatorlik - lug'aviy ma’nosi yordam beruvchi bo'lib, treningda ishtirok etuvchilarni faollashtirish, guruhda iliq atmosferani yaratish, ishtirokchilarga qo'yilgan maqsadga erishishlariga yordam berish;
Konsultantlik - lug'aviy ma’nosi maslahat beruvchi bo'lib, guruhda muammo va vaziyatlarni muhokama qilishni taminlab berish;
Liderlik - lug'aviy ma’nosi yetakchi, raxbar bo'lib, o'quv natijalariga ko'ra trening dasturini belgilash va olib borish;
Inspektorlik - lug'aviy ma’nosi kuzatuvchi bo'lib, trening ishtirokchilarini kuzatish, natijalarini qayd etib borish, trening natijalarini baholash; Marketologlik - lug‘aviy ma’nosi bozomi o'rganish bo‘yicha mutaxassis bo lib, trening xizmatlarini rivojlantirish; Analitik lug'aviy ma’nosi tadqiqotlarida tahlil qilishi usulidan foydalanuvchi mutaxassis bo‘lib, trening jarayonini tahlil qilish.
Ekspertlik – ma’lumotlar berish, faktlarni tasdiqlash, qarorlarni yo'naltirish, qat’iy va aniq fikr bildirish.