Tropik va subtropik kengliklardagi tog‘li hududlarda havo h arorati va

5.3. Tuproq va o‘simlik qoplamining iqlimga ta’siri
Yer sirtida Quyosh energiyasining yutilishi birinchi navbatda u n in g
qaytarish qobiliyati bilan, ya’ni albedosi bilan belgilanadi (5.1-jadval).
79

T abiiy sirtlarning albedosi 

(V.L.Ga.vevskiy va M .I. Budiko b o 'y ich a)
5 .1-jadval
Sirt

| 
Albedo

Sirt

| 
Albedo

Y alane tuproq
Y oe‘och 
0
‘simliei
Q ora tuproq
0 ,0 5 - 0 ,1 5
Ninabargli o 'rm o n
0 ,1 0 -0 ,1 5
N am qo‘ng‘ir tuproq
0 ,1 0 -0 ,2 0
Yaproqli o 'rm o n
0 ,1 5 -0 ,2 0
Q uruq loy va q o ‘n g ‘ii 
tuproq
0,20 - 0,45
Tabiiv sirtlam ine asosiv turlari 
uchun o ‘rtacha aivm atlar
Q uruq oq qum loq 
tuproq
0,25 - 0,45
Ninabargli o ‘rm on
0,14
D ala, vavlov. tu n d ra
Tundra, dasht, yaproqli 
o ‘rmon, yilning nam
vaqtidagi savanna
0,18
Suli va bug'doy dalasi
0,10 - 0,25
Kartoshka m aydoni
0,15 - 0,25
Paxta dalasi
0,20 - 0,25
Yilning quruq vaqtidagi 
savanna va ch alacho‘1
0,25
Yaylov
0,15 - 0,25
Q uruq dasht
0,20 - 0,30
C h o ‘l
0,30
T undra
0.15 - 0.20
Yalang tuproqning albedosi keng chegaralarda o'zgaradi: qora tuproqlar 
uchun 0,05 dan quruq oq qumloq tuproqlar uchun 0,45 gacha. Tabiiy land- 
shaftlaming albedosi ko‘p o ‘zgarmaydi. Ignabargli o‘rmonlar eng kichik albe- 
doga, sahrolar eng katta albedoga ega. 0 ‘simliklar, ulam ing zichligi va yil 
fasliga bogMiq holda, albedosining qiymati 5—10% ga o'zgarishi mumkin.
Albedoning qiym ati radiasiya balansining qisqa to ‘lqinli qismiga t a ’sir 
ko'rsatadi. T uproqning kunduzgi isish darajasi unga bogMiq. Kechasi m an- 
fiy radiasiya balansi tuproqning sovishiga olib keladi.
Tuproqning issiqlik rejimi radiasion om illardan tashqari, uning issiq- 
lik-fizikaviy xususiyatlariga, y a’ni tuproqning issiqlik sig‘imiga va issiqlik 
o'tkazuvchanligiga bogMiq.
Tuproqning issiqlik sigMmi uning namligi bilan aniqlanadi. N am tu p ­
roqning issiqlik sig‘im i quruq tuproqnikidan ancha katta boMadi. N am
tuproqlar sekinroq isiydi va mos holda, sekinroq soviydi.
Tuproqning issiqlik o'tkazuvchanligi uning namligi, g'ovakligi va kimyo- 
m ineral tarkibiga bogMiq. Havoning issiqlik o ‘tkazuvchanligi suvning issiq­
lik o ‘tkazuvchanligidan 25 baravar kichik boMganligi uchun, kunduzi quruq 
tuproq nam tu proqqa nisbatan kuchliroq isiydi. N am tuproqning issiqlik 
o'tkazuvchanligi k atta boMganligi sababli, qizigan yuza qatlam idan issiqlik 
chuqurroq joylashgan qatlam larga tezroq o'tadi. Aynan shu sababli tunda 
nam tuproqning yuza qatlam i quruq tuproqqa nisbatan kamroq soviydi. 
Tuproq issiqlik-fizikaviy xossalarining uning nam ligiga bogMiqligi 5.2-jad- 
valda keltirilgan.