Tuproq kimyosi

Tuproq fosfatlarining guruhlari (Chirikov bo‘yicha)

Guruhlar	Erituvchi	Guruhga kiruvchi fosfatlar
I II III IV V	H2O+CO2, (0,05-0,06 n. H2CO3) 0,5 n. CN3COOH 0,5 n. HCl yoki H2SO4 3 n. NaOH Ko‘rsatilgan erituvchilarda eri-maydigan fosfatlar	Ishqoriy metallar va NH4 fosfatlari, Ca va Mg larning gidro va digidrofosfatlari, qisman Mg3(PO4)2 va Ca3(PO4)2 Ca(PO4)2, qisman fosforit va appatitlar, qisman AlPO4. Fosfarit va appatitlar, Al va Fe fosfatlari, fitin. Nukleinlar, nukleproteinlar. Titan fosfati, ona jinsi tarkibiga kiruvchi, nuramaydigan minerallarning fosfatlari.

Keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, bu bo‘linish nisbiy hamda qator kamchiliklardan xoli emas. Masalan: I guruhga Mg va Ca fosfatlari kirishi, ayni vaqtda Ca fosfat ikkinchi guruhga ham kiritilgan yoki fitinni, boshqa organik fosfatlarni r II-III guruhlariga ham kirishi mumkin. Bunday deyishimizga sabab fitin va boshqa organik fosfatlar 0,5n. CH₃COOH da va 0,5n. HCl da ma’lum darajada eriydi. Ya’ni eritmaga chiqadi va boshqalar. Lekin shuni alohida ta’kidlash kerakki, Chirikovning bu ishi fosforli o‘gitlar bilan tuproq o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlarni nisbatan chuqurroq o‘rganish uchun turtki bo‘ladi. Keyinchalik bu sohani Kudeyarov, Avdonin, Karimboyev, Hoshimov E. va boshqalar rivojlantirdilar.
O‘simlik o‘zlashtira oladigan fosforning tuproqdagi miqdori aynan shu yerdagi almashinuvchi kaliy bilan ham bog‘liq bo‘ladi.