Туризм салоҳияти

Туризм салоҳияти
Ушбу соҳа кузатувчилари сайёҳлик ва туризм иқтисодий ривожланишнинг драйвери – ҳаракатлантирувчи кучи экани ҳақида якдил фикр билдирмоқда, у янги иш ўринлари яратиши баробарида (ICAO маълумотига кўра, 2017 йилда ҳар 10 иш ўрнининг биттаси шу соҳага тегишли бўлган) ижтимоий ривожланишга эш бўлади. У кўплаб кишилар ва соҳаларни ўз ичига олувчи ижобий циклдир. Туризм хизмат кўрсатишга асосланган иқтисодиётни яратиш ва ривожлантиришни рағбатлантиради ҳамда Тошкентдаги йирик меҳмонхоналардан тортиб, Самарқанддаги кичик ҳостеллар[1], халқаро аэропортлардаги бутиклар, Бухоро ва Хиванинг хушманзара кўчаларидаги кичик ҳунармандчилик дўконларигача қамраб олади. У кўникмаларни оширади, ҳам меҳмонлар, ҳам мезбонларнинг билим уфқларини кенгайтиради. Бугунги кунда аксарият мамлакатларда, жумладан, энг ривожланган 10 та мамлакатда бутун саъй-ҳаракатлар чет эллик сайёҳларни жалб этишга қаратилмоқда. Туризм ривожланаётган мамлакатлар учун, айниқса, пул оқимини оширишда фойдали бўлиши ҳaммага маълум.
Туризм ривожланишига қандай омиллар ва энг яхши амалиётлар ёрдам бериши мумкин?
Визасиз саёҳат
Грузия сўнгги бир неча йилда чет эллик туристлар сонини уч марта оширгани билан мақтовга сазовор бўлди[2]. Барчамиз ушбу мамлакатнинг ажойиб таомлари, ноёб маданий мероси, халқи самимий ва ҳаётсевар эканини биламиз. Бироқ бошқа кўплаб мамлакатларнинг гастрономик ва маданий мероси ҳам шундай ноёб бўлишига қарамай, улар дунё сайёҳлари мўлжалидан анча четда қолмоқда. Шуни таъкидлаш керакки, Грузия аксарият дунё мамлакатлари ватандошлари учун визани бекор қилгани тўғри иш бўлди. Бу сайёҳлар сонининг кескин ошишига сабаб бўлди – илгари мамлакатга ҳар йили 100 мингдан камроқ сайёҳ келган бўлса, улар сони сўнгги қарийб 20 йилда 6,5 миллион кишига етди. Аҳолининг кам таъминланган қисми 2006 йилдаги 32,5 фоиздан 2017 йилга келиб, 1,63 фоизга қадар, яъни икки баробар қисқарди. Мустақил кузатувчилар фикрича, бунга, асосан, туризм соҳаси ривожланиши сабаб бўлган ва 2018 йилда мамлакатнинг ялпи ички маҳсулоти 7,5 фоиз ўсган.
Европага, айниқса, Франция билан Испанияга дунёда энг кўп туристлар келиб-кетаётганига 90-йиллар бошида eвропаликларга чегаралар очилгани сабаб бўлди. Европа Иттифоқи кўплар, жумладан, Марказий Осиё учун намуна бўлмоқда. Буюк Британиянинг етакчи газетаси “Financial Times” Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комиловнинг “Буюк ипак йўли” виза тизими Европа моделига ўхшашлиги ва уни қўллашдан мақсад минтақага сайёҳлар оқимини кўпайтириш эканига оид сўзларидан иқтибос келтирган эди. Ушбу мақолада Ўзбекистоннинг 2019 йилда мамлакатга 30 кунгача сафар қилаётган европаликлар учун виза чекловларини бекор қилгани олқишланади[3]. Мамлакатнинг олдинроқ электрон виза режимини таклиф этиш тўғрисидаги қарори у ерга келиб-кетувчилар сонини оширган эди. 2017 йилда Ўзбекистонга 2,6 миллон турист меҳмон бўлиб келган бўлса, 2018 йилга келиб, бу кўрсаткич 5,4 миллион кишига етди[4].
Арзон саёҳат
Туризмни ривожлантиришга чипталари нархи паст авиакомпаниялар -лоукостерлар (lowcosters) ҳам таъсир кўрсатади. Умуман олганда, бундай авиакомпаниялар шаҳар ёки минтақада туризмни ривожлантириш омили ҳисобланади, улар йўқлигига эса ривожланишдаги асосий тўсиқлардан бири деб қаралади. Бундай авиакомпанияларнинг Польшада туризм ривожланишига таъсири ўрганилган тадқиқотда хулоса қилинишича, лоукостерлар унчалик машҳур бўлмаган жойларда туризмни ривожлантиришга хизмат қилади ҳамда кичик шаҳарларда ушбу соҳани тараққиётига таъсир кўрсатади. Ўша тадқиқотда бошқа мисоллар ҳам келтирилган. Масалан, қишқи туризмга талаб катталиги ҳамда янги йўналишларга хизмат кўрсатувчи лоукостерларнинг янги маршрутлари пайдо бўлгани сабабли 2005 йилда Норвегияга келувчи сайёҳлар сони ошган[5]. 2005 йилда туризм манзиллари ўртасида улкан муваффақият қозонган шаҳарлар сифатида Валенсия ва Барселона (Испания) ҳамда Дубровникни (Хорватия) мисол қилиб келтириш мумкин. Сайёҳлар сонининг жадал ошишига чипта нархлари паст авиакомпаниялар сонининг жадал ортиши сабаб бўлди, натижада Буюк Британиядан келувчилар сони икки баробар ўсди[6].
Ҳозирги пайтда ушбу амалиёт нисбатан кам ривожланган бозорларга ҳам тарқалаётгани умид уйғотади. Масалан, Россия туризмни ривожлантириш мақсадида Европа лоукостерларининг Санкт-Петербургга қатновига рухсат берди. Россия транспорт вазирлиги EasyJet, WizzAir, Volotea, AirBaltic ва Fly One сингари компаниялар Пулково аэропортидан 22-та мамлакат, жумладан, Британия, Германия ва Францияга парвозларни йўлга қўйишга қизиқиш билдираётганини тасдиқлади. Арманистон ҳам Wizz Air авиакомпанияси ўз бозорига кирмоқчи эканини эълон қилди. Арманистон ҳукумати хабар қилишича, бу мамлакатга келиб-кетувчи сайёҳлар сони ошишига хизмат қилади. Илк парвоз 2020 йил мартида амалга оширилиши режалаштирилмоқда. Айни пайтда Ўзбекистонда давлатга қарашли Humo Air авиакомпаниясини ташкил этиш масаласи муҳокама қилинмоқда, бу йўловчиларга чўнтакбоп нархларда вилоятларга саёҳат қилиш ҳамда мамлакатнинг салоҳиятидан фойдаланиш имконини беради. Европа лоукостерларининг мамлакатга қатнашига рухсат берилса, бу туристлар сони ўсиши учун муҳим омиллардан бири бўлиши мумкин.
Хавфсизлик ва қулайлик
Tуристларни жалб қилиш учун яратиладиган яна бир қулайлик кўпроқ одамлар учун шароит (accessibility) яратиб беришдир. Инклюзив муҳит туризмни ривожлантиришда ёрдам беради. Муҳимлиги шундаки, саёҳат қилиш учун ҳам вақти, ҳам маблағи бўлган кекса кишилар кўпинча инклюзив, яъни ногиронлиги бор одамлар учун ҳам муҳит бўлишини талаб қилади. Қулайлик ва шароит бўлмаган тақдирда бундай сайёҳлар сони қисқаради. Шунинг учун туризмни ривожлантириш учун мамлакатларда ногиронлиги бop кишилар учун шароит яратилган бўлиши керак.

Венеция сингари кўҳна шаҳарни эсга олайлик. У гарчи Италиянинг ўрта асрларга тааллуқли ва кўприклари кўп шаҳри бўлса ҳам, у ерда ногиронлиги бор кишилар сайр қилиши учун йўллар кўп, бу саёҳатни анча енгиллаштиради. Sage Traveling ташкилоти эътирофича, шаҳарнинг 50 фоиз қисми ногиронлар аравачаси юриши учун мослаштирилган. Венеция кўчаларига Италиянинг бошқа шаҳарларидан фарқли ўлароқ, чағиртош ётқизилмаган. Албатта, Венециядаги қулайликни рисоладагидай деб бўлмайди, бироқ у шу ҳолича ҳам Тошкент сингари пойтахт шаҳарлардаги жуда чекланган шароитдан кескин фарқ қилади[7].

Эҳтимол Ўзбекистонда шаҳарларни яхшироқ режалаштириш ногиронлиги бор одамлар учун инклюзив муҳит яратишда ёрдам берар. Жаҳон банкининг Ўзбекистондаги фаолиятига оид олдинроқ ўтказилган тадқиқотдан маълум бўлишича, гарчи туризмни ривожлантиришга йўналтирилган муайян ташаббуслар бўлмаса-да, шаҳарларни ривожлантириш ва инсон ресурсларини ривожлантиришга мўлжалланган лойиҳалар мавжуд. Тадқиқотчилар тахминича, ушбу лойиҳалар билвосита Ўзбекистонда туризм саноати ўсиши ва уни ривожлантиришга ҳам таъсир кўрсатиши мумкин.