Туризм салоҳияти

Эътибор қилиниши керак бўлган тамойиллар
Барқарор ва ақлли туризм
Сўнгги пайтларда “туризм” атамаси қулоғимизга “барқарор” ва “ақлли” (sustainable tourism, smart tourism) сифатловчилари билан бирга тез-тез чалинмоқда. Барқарор туризм (sustainable tourism) фойдани кўпайтириш ҳамда туризмнинг қадамжоларга кўрсатадиган салбий таъсирини камайтиришни мақсад қилиб олади. Бу одамлар ва бизнес юритувчи компаниялар мажбуриятларини яхшироқ англаб олиши билан характерланади. Гап ривожланиш мақсадлари, атроф муҳит ва иқлим хатарларига бефарқ бўлмаган кишилар ва ташкилотлар ҳақида кетяпти. Бундай туриcтлар саёҳати мамлакат ривожланиши ва унинг маданий меросига қанчалик ҳисса бўлиб қўшилишини баҳолайди. Улар яна бунда саёҳат иқлим ўзгаришига ва табиий муҳитни сақлаб қолишга қандай таъсир этиши мумкинлиги ҳақида ҳам бош қотиради.

Яқинда илгари сурилган “Европанинг ақлли туризм пойтахти” ташаббуси (The European Capital of Smart Tourism initiative) “ақлли туризм” воситалари, чора-тадбирлари, шаҳарларда тўртта тоифа: бақарорлик, ногиронлиги бор инсонлар учун махсус имкониятлар яратиб бериш, рақамлаштириш, маданий мерос ва ижодкорона ёндашув бўйича амалга оширилаётган лойиҳалардан хабардорликни оширишни назарда тутади. Туризмни ривожлантириш стратегияси маҳаллий ҳамжамиятларни айни соҳа орқали қанчалик кўп қўллаб-қувватласа, у мамлакатда шунчалик барқарор бўлади. Олинадиган даромадлардан фойдаланишнинг энг яхши йўли ёдгорликларни таъмирлаш, ҳамжамиятни қўллаб-қувватлаш, одамларга ҳуқуқ ва имкониятлар бериш, камбағаллик даражасини пасайтириш[8]. Барқарор туризм ҳам меҳмонларнинг, ҳам уларга мезбонлик қилувчи шаҳарларнинг хавфсизлигини таъминлаши, атроф муҳитнинг ифлосланишига ва аҳоли тиқилинч бўлишига йўл қўймаслиги керак. Туристлар оқимини адолатли тақсимлаш ҳам барқарорлик учун муҳим аҳамиятга эга. Бу ривожланган мамлакатлар учун ҳам, ривожланаётган мамлакатлар учун ҳам бирдай муҳим.

Гастрономик туризм
Туризмга иштиёқ туғдирувчи сабаблар ҳақида гап кетганда, мазали таомни татиб кўриш музейни томоша қилиш ва меъморчиликлар завқ олиш билан баробардир. Бугунги кунда энг оммабоп амалиётлардан бири гастрономик туризмни ривожлантиришдир. Ушбу соҳада бошқа мамлакатлар қатори Испания билан Италия ҳам жуда олдинлаб кетган. 2017 йил Испаниянинг Сан-Себастиaн шаҳрида Жаҳон туризм ташкилотининг гастрономик туризмга бағишлаб ўтказилган 3-умумжаҳон форумида гастрономик туризмнинг барқарор туризм принципларига амал қилиши хусусида фикрлар билдирилди^[9]. Тасдиқланишича, гастрономиянинг сайёҳлик қадамжоларини бошқариш, маданиятларни қўллаб-қувватлаш ҳамда қишлоқ ҳўжалиги ва озиқ-овқат ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлаш борасида кучли салоҳияти бор. Туризм ҳақида гап кетганда, Ўзбекистон ўзининг таомлари билан машҳурлигидан ҳам фойдаланиши зарурлигини, шу билан бирга бошқа нарсаларни ҳам таклиф эта олишини ва уларни муайян бозорлар талабига мослаштириши лозимлигини эслатиб ўтиришнинг ҳожати бўлмаса керак[10].
Саломатлик ва диний туризм; Саргузашт
Қуёшда тобланиш, озиқ-овқат ва шароблардан татиб кўриш сингари жисмоний лаззатлардан ташқари туризм иш жойидан бошқа ёққа боришдан бошқа нарсага ҳам айланмоқда. Одамлар янги ҳиссиётлар ва мияга дам бериш йўлларини ахтаради. Улар болалигида кўрганларидан бутунлай бошқа бўлган ҳиссиётлар каби янги нарсаларни қидиради. Ривожланаётган мамлакатлар яширин дурдоналари, унутилган ибодатхоналари, табиати ва бошқа воқелиги, жумладан, анъаналарини тарғиб қилиш билан бундан энг кўп фойда олиши мумкин. Янги жойларга саёҳат қилишни истаган инсонлар сони ортиб бормоқда.
Диний туризм, яъни одамларнинг маънавий эҳтиёжи ҳам меҳмонлар сони ортишига хизмат қилади. Мусулмон мамлакатлар аҳолисининг ортиб бориши ва ҳамда ривожланган мамлакатлардаги мусулмонлар диаспораси кўпаяётгани ушбу омилга эътибор қаратиш зарурлигини англатади. Шу муносабат билан Британия мусулмонлари Истанбулдан Бухоро ва Самарқанд шаҳарларига янги ва тўғридан-тўғри рейслар борлигини эшитиб хурсандлигини бекитмайди. Марказий Осиё, хусусан, Ўзбекистон туризмнинг ушбу соҳасига индивидуал ёндашувдан фойда кўриши аниқ. Зиёрат туризми ҳақидаги бир неча ташаббуслар бу ҳақида бош қотирилаётганини кўрсатмоқда[11].
Саргузашт ҳам трендга чиқди. Фаол ва “экстремал” туризм – ёш ва ўрта ёшдаги кишилар учун жозибали. Яқинда мен учрашиб қолган корпоратив юрист танишим дам олишнинг икки тури: оилавий саёҳат ва экстремал саёҳатга чиқиб туришини айтиб қолди. У экстремал саёҳат қилганда, дунё харитасидаги бирор “хавфли” жойни танлашини ва ўша жойга ўзи боришини айтди. Шу сабабли у Европанинг исталган мамлакатида мавжуд бўлган қулайликларсиз Туркманистон, Ўзбекистон ва Қирғизистонга саёҳат қилибди. Марказий Осиёдан сўнг Суданга борибди. Минтақамиз унга мутлақо хавфсиз бўлиб туюлган бўлса ажаб эмас..
Одатий бўлмаган жойларни зиёрат қилиш ва ўша ерлардаги саргузаштлар сайёҳлиқ қадамжоларини зиёрат қилишдай муҳимдир. Эҳтимол, одамлар кўпроқ адреналин ва ноодатий ҳиссиётларни туйишга интилгани учун ҳам ушбу тренд қизиқарли бўлиб туюлаётгандир.