Turizmda marketing xizmatini tashkil etish

Sayyohlik agentligi xodimlarining asosiy faoliyati quyidagilardan iborat: mijozlarga ma’lumot berish; miojozlar bilan ishlash; bron qilish va chiptalarni sotib olish; turlarni sotish; marketing va reklama; turoperatorlar bilan ishlash; ma’muriy funktsiyalarni bajarish.
Turoperator xodimlarining vazifalari: turlarni rejalashtirish; turlar narxini hisoblash; chiptalarni bron qilish va sotish; mehmonxonani bron qilish; ekskursiyalar va boshqa qo’shimcha xizmatlar uchun dasturlarni tayyorlash; gidlar va haydovchilarga ko’rsatma; turistik hujjatlarni rasmiylashtirish; markerting va reklama; sayyohlik agentliklari va boshqa tashkilotlar bilan hamkorlik qilish; turpaketlarni to’g’ridan-to’g’ri sotish; agentlik bilan boshqa shartnomalar tuzish; ma’muriy funktsiyalarni bajarish.
Aksariyat turistik tashkilotlarning shtat jadvallarida menejerlar va bo’lim boshliqlariga bo’linish yo’q. Buning sababi shundaki, lavozimga menejer unvonini berish orqali tashkilot rahbariyati amaldagi ish tuzilmasidan kelib chiqadi, unga ko’ra barcha rahbarlar, korxona va tashkilotlarning direktorlari, boshqa yo’nalish rahbarlari, tarkibiy bo’linmalar rahbarlari:yuqori va o’rta bo’g’in menejerlari hisoblanishi mumkin. Ushbu bo’limda keltirilgan namunaviy ish tavsiflari menejerlarning o’rtacha darajasi uchun mo’ljallangan:
Savdo menejeri sayyohlik agentligidagi turistik mahsulotlar; sayyohlik agentligida sayohat mahsuloti menejeri; turoperatorda turistik mahsulotni shakllantirish bo’yicha menejer. Agar menejerga ma’lum bir yo’nalishda bo’ysinuvchi xodimlarni boshqarish ishonib topshirilgan bo’lsa, unda, qoida tariqasida, “bosh” yoki “yetakchi” unvoni beriladi.
Menejerlarning taxminiy lavozim tavsiflari turistik tashkilotlar bo’linmalari rahbarlarining lavozim tavsiflariga bo’ysinuvchi xodimlarni boshqarish, bo’limlar faoliyatini rejalashtirish va uchinchi malaka darajasidagi xodimlar uchun belgilangan boshqa qoidalar, malaka talablari uchun javobgarlikni belgilovchi bandlarni kiritish orqali aylantirilishi mumkin.
Turistik tashkilotlar faoliyati nafaqat turli darajadagi menejerlarga, balki boshqa mutaxassislarga ham asoslanadi. Shunday qilib, turistik guruhlarning rahbarlari, sayohatlar va ekskursiyalar tashkilotchilari, gidlar turistlarga bevosita xizmatlar paketini taqdim etayotgan yoki uchinchi tomon tashkilotlari tomonidan amalga oshirilishini muvofiqlashtiradigan turistik agentliklarining xodimlaridir.
Sayohatning xususiyatiga ko’ra, tur guruhi rahbarlarining ikki turi mavjud. Birinchisi, turistik industriyaning barcha muassasalari – mehmonxonalar, sog’lomlashtirish markazlari negizida tashkil etilgan chiqish sayohatlari uchun xosdir. Bunday sayohatlarni tashkil etishda tur guruhlari rahbarlarining vazifasi tashuvchilar, mehmonxonalar, sayyohlik agentliklari va boshqalar ishini muvofiqlashtirishdan iborat.
Barcha turistik tashkilotlar faoliyatining samaradorligi bevosita uning egalarining boshqarish qobiliyatiga, shaxsiy savdoda o’z vaqtida va asosli qarorlar qabul qilishiga bog’liq. Shaxsiy savdoni boshqarishning asosiy vazifalari: sotish hajmini rejalashtirish; byudjetni aniqlash; strategiyani ishlab chiqish; optimal tashkiliy tuzilmani yaratish; xodimlarning muvaffaqiyatli faoliyati uchun shart-sharoitlarni tashkil etish; samarali tijorat siyosatini yaratish; tahlil qilish.
Hozirgi vaqtda shaxsiy savdo ayniqsa yuqori darajada amalga oshirilishi kerak, chunki turizm sanoati faol rivojlanmoqda va iste’molchilarning talablari doimiy ravishda oshib bormoqda. Shuning uchun menejment bo’yicha mutaxassislar shaxsiy savdoni boshqarishning quyidagi bosqichlarini ajratib ko’rsatishadi:

• 
  Strategiya ta’rifi. Savdo strategiyasi shaxsiy sotish bilan bog’liq faoliyat uchun ma’lumot nuqtasi. U maqsadlarni, ularga erishish usullarini va maqsadlarga erishish jarayonini boshqarishga yordam beradigan oraliq “ko’rsatkichlarni” belgilaydi.
  
• 
  Strukturaning rivojlanishi. Turizm korxonasiga yuklatilgan vazifani qaysi jamoa bajara olishi, qancha odam bo’lishi va qanday mutaxassislar talab qilinishi aniqlanadi;
  
• 
  Shxsiy savdo guruhi bilan ishlash. Odamlarni qidirish, o’qitish va ularni o’z imkoniyatlaridan to’liq foydalanishi va eng samarali ishlashi uchun kelgusi vazifani amalga oshirishga qiziqtirish qobiliyati;
  
• 
  Qoidalar yoki ko’rsatmalar yaratish va hamma uchun ish tartibini o’rnatish. Ichki mehnat sharoitlarining ta’rifi “turli sharoitlarda turistik korxonaning har bir xodimining vazifalarini tavsiflovchi ko’rsatmalar va qoidalar ko’rinishida”
  

Savdo siyosati shaxsiy savdoni boshqarishning muhim tarkibiy qismi va muvaffaqiyatli biznes jarayonlarining asosidir. Savdo siyosati turistik xizmat ko’rsatish, narx va mijozga nisbatan savdo bo’limining biznes jarayonlarining bir qismi bo’lib, rahbariyat tomonidan xodimlarning amaliy qo’llanilishi qoidalari shaklida tasdiqlangan. Savdo siyosatyining asosiy masalalari quyidagilardan iborat: kompaniya nimani, qanday narxda, kimga va qanday sharoiotda sotadi. Shuni ta’kidlash kerakki, savdo siyosati turistik korxona rahbariyati tomonidan tasdiqlanishi kerak. Bundan tashqari, u yozma ravishda tuzilishi va ularning har biriga tegishli bo’lgan qismida xodimlarning e’tiboriga etkazilishi kerak.
Shaxsiy savdoni boshqarish sohasida muammolar mavjud. Ularni to’siqlar deb atash va ularni tashkiliy va iste’molchi to’siqlariga bo’lish maqsadga muvofiqdir. Tashkiliy to’siqlar – bu noto’g’ri xatti-harakatlar natijasida shakllangan samarali shaxsiy sotish jarayonini amalga oshirishga to’siqlik qiladi. Shaxsiy sotish jarayonini amalga oshirishda quyidagi tashkiliy to’siqlarni aniqlash mumkin:
1. to’g’ri strategiyaning yo’qligi. Menejmentning bu to’siqni yengib o’tish vazifasi turistik korxonaning maqsadlariga, resurslari va faoliyat shartlariga javob beradigan strategiyani yaratishdan iborat;
2. optimal tashkiliy tuzilmaning yo’qligi. Menejerning vazifasi sayyohlik agentligi strategiyasiga mos keladigan tashkiliy tuzilmani qurishdan iborat;
3. ushbu strategiyani amalga oshirishga qodir bo’lgan xodimlarning etishmasligi. Rahbariyat tanlangan strategiya va vazifalar talablariga javob beradigan kadrlarni topish, o’qitish va tayyorlashga majburdir;
4. samarali tijorat siyosatining yo’qligi. Sayyohlik korxonasi, uning xizmatlari va mijozlariga nisbatan xodimlarning ishlashi uchun samarali qoidalarni yaratish kerak.
Savdo jarayonidagi ushbu to’siqlarni bartaraf etish uchun turagent tashkilotning savdo vakili sifatida sayyohlik kompaniyasining o’zida samarali savdo jarayonida ishtirok etishi kerak, bu esa unga ushbu funktsiyani bajarishga imkon beradi. Sotishning muvaffaqiyati turistik xizmatlar sotuvchisi faoliyat yuritadigan tijorat sharoitlariga, uning sotilgan xizmatlarga va iste’molchiga bo’lgan munosabatiga bog’liq bo’ladi. Buning uchun turistik tashkilot rahbariyati uchun to’g’ri tanlangan strategiya, optimal tashkiliy tuzilma, xodimlar va sayyohlik agentligining o’zida ishlash qoidalari bo’lishi muhimdir. Iste’molchi to’siqlari – bu turistik xizmatlar sotuvchisi, xizmat ko’rsatish va xaridorning kutishlari o’rtasidagi qarama-qarshiliklar natijasida hosil bo’lgan samarali savdo jarayonini amalga oshirishdagi to’siqlardir. Iste’molchi to’siqlari orasida quyidagilarning yetishmasligini nimlash mumkin: xizmatga, turistik tashkilotga yoki sotuvchiga ishonch; xizmat ehtiyojni qondirishini tushunish; bu kerakli xizmat ekanligiga ishonch; xizmatni haqiqatdan ham hozir sotib olish kerakligiga ishonch.
Menejment va umuman sayyohlik kompaniyasining yuqoridagi iste’molchi to’siqlarini bartaraf etish vazifasi ular tomonidan bir qator izchil harakatlardir. Birinchidan, barcha holatlarda sababni aniqlash, keyin birinchi holatda ishonchga erishish, ikkinchisida – xizmatga bo’lgan ehtiyoj haqida tushuncha hosil qilish, uchinchisida – ishonch paydo bo’lishiga erishish, to’rtinchidan – sotib olishning dolzarbligini isbotlash va shundan keyingina savdoni amalga oshirish. Bu qarama-qarshiliklarni ikki yo’l bilan hal qilish mumkin: xaridor taklifni rad etadi, xizmatlar yoki sotuvchi o’ziga yuklatilgan vazifani bajarishi va xizmatni sotishi mumkin bo’ladi. Ammo xizmatlarni sotish faqat turizm xodimlarini yuqori darajada tayyorlash va mavjud samarali biznes jarayonlar yordamida tashkilioy to’siqlar bartaraf etilgan taqdirdagina amalga oshirish mumkin.
Sayyohlik agentliklari rahbarlarining zamonaviy turizm biznesidagi shaxsiy savdoning asosiy muammolari, turizm sohasida zamonaviy shaxsiy savdoni amalga oshirishdagi asosiy to’siqlar va qiyinchiliklar haqidagi g’oyalari bo’yicha marketing tadqiqotlario’tkazildi. Suhbatdan o’tgan sayyohliok agentliklarining barcha menejerlari zamonaviy tuirizm biznesida shaxsiy savdoni amalga oshirishda bunday muammolar mavjudligini ta’kidladilar. Aksariyat menejerlar shaxsiy savdoni amalga oshirishda bunday muammolar mavjudligini ta’kidladilar, masalan: turistlarning shaxsiy xususiyatlari (30%), savdo sub’yektivligi(20%), ishonchsiz xizmat ko’rsatuvchi provayderlar(20%), raqobat(10%), mavsumiy ish(10%).
Turizm menejeri – turistik mahsulotni shakllantirish, sotish va xizmat ko’rsatish bo’yicha faoliyatni amalga oshiruvchi turizm sohasidagi mutaxassis. Turizm menejerining vazifasi sayyohlik kompaniyasining profilidan uning hajmi, texnologik jarayonlarning tuzilishi va ixtisoslashuvi darajasi va boshqalardan sezilarli darajada farq qiladi. Odatda, menejer o’zining tor yo’nalishini boshqaradi, uning doirasida u kerakli ma’lumotlarni eng ko’p darajada o’zlashtiradi. Turizm menejeriga qo’yiladigan talablar: muliqot qobiliyati, ish jadvalidan chiqmasdan kutilmagan muammolarni tezda hal qilish qobiliyati.
Ish beruvchining fikricha, turizm menejeri bilimdon, ochiqko’ngil, tashabbuskor, yoqimli bo’lishi kerak.
Turoperatorlik kompaniyalarida har bir xodim aniq belgilangan ishi uchun javob beradi: vizani rasmiylashtirish, joyni bron qilish va boshqalar. Ayrim mas’uliyatli ishlar, masalan, yangi yo’nalishlarni ishlab chiqish faqat ko’p bilimga ega va yaxshi kasbiy mahoratga ega mutaxassisga ishonib topshiriladi. Ko’p sonli turistik agentliklarida menejerning vazifasi boshqacha bo’ladi – tayyor turmahsulotni sotish, imkon qadar ko’proq mijozlarni jalb qilish va saqlab qolish. Turagentlik menejeri – bu mijozlar va turoperatorlar o’rtasidagi bo’lovchi bo’g’in hisoblanadi. Aynan ularga mijozlar barcha paydo bo’ladigan savollar bilan murojaat qilishadi. Turagentlik menejerining majburiyatlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Qo’ng’iroqlarni q1abul qilish;
  
• 
  Maslahat berish (shu jumladan telefon orqali)
  
• 
  Bozorni tadqiq qilish va mijoz so’rovi bo’yicha turni tanlash;
  
• 
  Turoperatorlik kompaniyasi menejerlari bilan hamkorlik qilish;
  
• 
  Mijozlar bilan shartnomani rasmiylashtirish.
  

Ayrim turistik kompaniyalar agentlik va operatorlik funktsiyalarini ham bajaradilar. Odatda bu kichik firmalar bo’ladi. Turizm mahsuloti menejeri quyidagilar uchun javobgardir:
1. Ushbu lavozim tavsifida nazarda tutilgan o’z xizmat vazifalarini lozimdarajada bajarmaganligi uchun O’zbekiston Respublikasining amaldagi mehnat qonunchiligida belgilangan chegaralar doirasida.
2. O’z faoliyati davomida sodir etilgan huquqbuzarliklar uchun – O’zbekiston Respublikasining amaldagi ma’muriy, jinoiy va fuqarolik qonunchiligida belgilangan chegaralar doirasida.
3. Tashkilotga moddiy zara etkazganlik uchun – O’zbekiston Respublikasining amaldagi mehnat qonunchiligida belgilangan chegaralar doirasida. Sayyohlik kompaniyasida undan tashqari kotib-referent, sotish bo’yicha menejer; buxgalter; tizim administrator kerak. Shuni ta’kidlash kerakki, yuqoridagi xodimlarning hammasi ham sayyohlik agentligining shtatlarida emas, bu ular bajaradigan ish hajmiga ham bog’liq. Sayyohlik agentligi faoliyatining dastlabki bosqichida ish bilan ta’minlash agentliklari bo’sh lavozimlarga nomzodlarni tanlashning ichki manbalaridan foydalanish ham qiyin, chunki ular pullik ishga yollash xizmatlarini taklif qilishadi. Xodimlarni sayyohlik agentligiga jalb qilishning asosiy usullari orasida:
1. Bosma ommaviy axborot vositalarida reklama (statistic ma’lumotlarga ko’ra, e’longa javoban tashkilotga murojaat qilgan xodimlarning taxminan 20-30 foizi haqiqatda ish beruvchining rasmiy talablariga javob beradi).
Yangi xodimlarni jalb qilish uchun ular odatda gazetalardagi bo’sh ish o’rinlari haqidagi e’lonlardan foydalanadilar. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, ish haqidagi ma’lumotlar uning uslubi, hajmi yoki dizaynidan ko’ra ish e’lonining samaradorligiga ko’proq ta’sir qiladi.
Xodimlarning tavsiyalari va direktorning aloqa doirasi usuli sayyohlik faoliyatida ham juda keng tarqalgan, chunki zamonaviy dunyoda uzoq vaqt davomida turizm sohasida ishlayotgan ishchilar mustaqil biznes ochishga qaror qilishlari va oldingi ish joylaridan hamkasblari va tanishlarini taklif qilishlari juda keng tarqalgan.
Biroq, sayyohlik agentligida ishlash uchun nomzodlarni jalb qilishning faqat ushbu usulidan foydalanish ham salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin va hamkasblar kompaniya rahbariyatini xo’jayinlar sifatida emas, balki eski hamkasbi sifatida qabul qilioshi mumkin.

XULOSA

Turizm hozirgi vaqtda iqtisodiyotning muhim tarmog’i hisoblanadi. Turizm jahonning ko’plab mamlakatlarida jadal rivojlanayotgan sohaga aylangan milliy xo’jalik majmuasining bir sohasidir. Turizm korxonasining samarali ishlashi uchun turistik mahsulotni ilgari surish, reklama qilish va tarqatish sohasida ishlashga tayyor bo’lgan yuqori malakali marketologlar kerak. Hozirgi vaqtda turizm iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlaridan biri bo’lib, o’zining jadal sur’atlari bilan asrning iqtisodiy hodisasi sifatida e’tirof etilmoqda. Turizm murakkab, ko’p qirrali tushuncha bo’lib, u ham faoliyat, ham dam olish shakli, xalq xo’jaligining bir tarmog’I, ham bo’sh vaqtni o’tkazish usulidir.

Tor ma’noda turizm mahsuloti – bu turizm sanoatining har bir o’ziga xos tarmog’i xizmatlari (masalan, mehmonxona mahsuloti, turoperatorning turistik mahsuloti, transport kompaniyasi va boshqalar). Keng ma’noda turistik mahsulot – bu birgalikda turistik sayohatni tashkil etuvchi yoki u bilan bevosita bog’liq bo’lgan tovarlar va xizmatlar majmuidir. Asosiy turistik mahsulot – kompleks xizmat ko’rsatish.
Turistlarni jalb qilish har qanday mamlakat uchun juda foydali, chunki u yangi investitsiyalarni jalb qiladi, shuningdek, demografik darajasini oshirishi va kelajakda ishchi kuchini oshirishi mumkin. Turizm sanoati xalqaro faoliyat va xalqaro aloqalarni rivojlantirishning raqobatbardosh tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Uning kengayishi va rivojlanishining ahamiyati uning iqtisodiyotning boshqa eksport tarmoqlaridan ustunligi bilan ortadi. Turizm qayta tiklanmaydigan resurslarni xorijga eksport qilish bilan bog’liq emas. Zamonaviy turizm global iqtisodiy inqirozni bilmaydigan sohadir. Bunday xulosa, birinchi navbatda, xomashyo sotish mamlakatning energiya manbalarini qisqartirishi va turizm ishlab chiqarishning cheksizz resurslar bilan ishlashi bilan bog’liq. Turizm marketingi nafaqat yakuniy iste’molchi – turistga, balki turistik agentliklarga, sherikliklarga, jamoat turizm birlashmalariga, turizmni tartibga soluvchi davlat organlariga ham qaratilgan. Ularni o’zaro bog’liqlikda ko’rib chiqsak, turistik korxona marketing kontseptsiyasining asosiy bosqichlarini ajratib ko’rsatish mumkin. Bozor barqarorligi marketing strategiyasini qo’llashni talab qiladi. Uning mohiyati amalga oshirish xususiyatlaridan, haqiqiy iste’molchi va har bir potentsial mijoz bilan to’g’ridan-to’g’ri munosabatlardan ko’rinadi. Iqtisodiy nuqtai nazardan turizm deganda ma’lum bir vaqtda ma’lum bir joyda turistik mahsulotni sotib olish va sotish jarayonini ta’minlash uchun talab va taklifni birlashtirgan ijtimoiy-iqtisodiy faoliyat tushuniladi.
Turizm ijtimoiy-iqtisodiy hodisa sifatida iqtisodiy munosabatlarning bozor tomonlarini va jamiyat rivojlanishining ijtimoiy yo’naltirilgan maqsadlarini o’zida mujassamlashtiradi. Hozirgi vaqtda turizm jahon iqtisodiyotining eng jadal rivojlanayotgan va yuqori daromadli tarmog’idir. Turistik faoliyatni hududlarning ijtimoy-madaniy rivojlanishining omili sifatida ko’rish mumkin, bu esa aholi turmush darajasini oshirishga yordam beradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. www.tourlib.net

2. www.moluch.ru
3. www.svastour.ru
4. www.spravochnick.ru
5. www.rusnauka.com
6. www.dissercat.com
7. www.studme.com
8. www.journals.tsutmb.ru
9. www.buklib.net
10. www.collegiumhumanum.uz