Turizmda marketing xizmatini tashkil etish

2.1 Turism bozorida marketing tadqiqotlari
Marketing tadqiqotlar ma’lumotlarni doimiy to’plab qayta ishlash va tahlil qilishga asoslangan marketing yechimlarini qabul qilish jarayonida noaniqlikni kamaytirish va xavf-xatarni eng kam darajaga olib tushishga imkon beradi. Marketing tadqiqotlarining boshlang’ich nuqtasi bu yechimga muhtoj bo’lgan muammoning xususiyatidan kelib chiqadigan maqsadlari va vazifalarning aniq shakllanishidir.
Turistik korxona faoliyati sharoitlari butunligidan kelib chiqqan holda, uning oldida bozor imkoniyatlari, ya’ni faoliyatning imkoniy yo’nalishlari ochiladi. Bozor imkoniytlarini aniqlashda marketing muhitining tahlili ko’maklashadi. U ikki asosiy yo’nalishda amal qilishi mumklin.

1. 
   Tashqi muhit holatini va rivojlanish yo’nalishlarini o’rganish.
   
2. 
   Turistik korxona ichki salohiyati (ichki muhit) ning tahlili va baholanishi.
   

Shuni aytib o’tish kerakki, servis va turizm sohasining korxonalari korxonaning bevosita tashqi muhit bilan aloqa qilish tafsiloti va mazmuniga sezilarli ta’sir o’tkazishlari mumkin. U qo’shimcha imkoniyatlarni shakllanishida va uning kelgusidagi hayotda tahdidlarni bartaraf qilishda faol qatnashishi mumkin. Tashqi tahlilning asosiy vazifasi bugungi kunda yoki kelajakda firma uchun vujudga keladigan imkoniyatlar va tahdidlarni aniqlash.
Turizmda marketing – turistik mahsulot sifatini oshirish va hisobga olish asosida foyda olish maqsadida turistik va ekskursiya xizmatlarining yangi, yanada samarali turlarini ishlab chiqish, ularni ishlab chiqarish va sotish bo’yicha sayyohlik kompaniyalari faoliyatini boshqarish va tashkil etish tizimi, jahon turizm bozorida sodir bo’layotgan jarayonlarni hisobga olish.
Turizmda marketing tadqiqotlarini o’tkazuvchi bo’limlar:

1. 
   Bozor sig’imi va uning salohiyati
   
2. 
   Aholi daromadlari
   
3. 
   Bozor ulushlarining korxonalar o’rtasida taqsimlanishi
   
4. 
   Iste’molchilarning xatti-harakatlari va motivatsiyasi
   
5. 
   Reklama va uning samaradorligi
   
6. 
   Narx siyosati va narx egiluvchanligi
   
7. 
   Axborot oqimlari
   
8. 
   Tovar harakatining kanallari
   
9. 
   Ish faolligining tendentsiyalari
   
10. 
    Tovarlar va ishlab chiqaruvchi korxonalarning nufuzi
    

Turistik korxona, o’z bozor imkoniyatlarini aniqlaganidan so’ng, uning har biriga baho berishi zarur. Buning uchun bozor o’lchamini, o’sish salohiyati va imkoniy foydani to’g’ri baholash hamda oldindan aytib berish kerak.
Marketingni rejalashtirish quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi:

1. 
   Turistik mahsulotga bo’lgan talabni, iste’molchilarning xizmatlar sifatiga bo’lgan talablarini, narx darajalarini o’rganish.
   
2. 
   Ishlab chiqarish xarajatlarini, reklama xarajatlarini hisobga olgan holda mahsulotning marketing dasturlarini tuzish.
   
3. 
   Mahsulotlar, xizmatlar va ularni ishlab chiqarish rentabelligi uchun yuqori narx chegarasini belgilash.
   
4. 
   Kompaniyaning assortimenti va investitsiya siyosatini ishlab chiqish.
   
5. 
   Kompaniyaning yakuniy natijasini, daromadini va foydasini aniqlash.
   

Shu bilan birga, sayyohlik kompniyasining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:

• 
  An’anaviy bozorni (mijozlarni) saqlash va himoya qilish;
  
• 
  Yangi bozorni joriy etish, rivojlantirish va kengaytirish;
  
• 
  Mavsumiylikning kengayishi.
  

Ushbu maqsadlarga erishish uchun quyidagilar zarur:

• 
  Har yili bozor rejalarini tuzatish;
  
• 
  Firma faoliyati dasturini ishlab chiqish uchun guruhlar tayinlash;
  
• 
  Turoperator bilan bozorda birgalikda ishtirok etish shartlarida yuklash, ishlab chiqarishni qo’llab-quvvatlash bo’yicha hamkorlik qilish;
  
• 
  Turizm bozorida mahsulotni ilgari surish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar ishlab chiqish;
  
• 
  Yangi mahsulotlar, xizmatlar va boshqalarni sinab ko’rish.
  

Yuqoridagilarning barchasini hisobga olgan holda, turizm kompaniyalari biznesni, bozorni eng ko’p darajada qondirishga yo’naltirish uchun mo’ljallangan murakkab rejalashtirish tizimlarini ishlab chiqadilar.
Shuni ta’kidlash kerakki, bitta sayyohliok kompaniyasida muvaffaqiyatli amalga oshirilgan rejalashtirish har doim ham boshqasida kutilgan natijalarni qondirmaydi. Ko’pincha menejerlar yoki sayyohlik agentliklari rahbarlari katta moliyaviy xarajatlar va ko’p vaqt talab qiladigan marketingni rejalashtirish natijalaridan norozi bo’lishadi. Nima uchun bunbday vaziyatlar yuzaga keladi va marketingni rejalashtirishni to’g’ri ishlab chiqqan va muvaffaqiyatli qo’llagan kompaniyalar tomonidan to’plangan tajribadan qanday qilib to’g’ri foydalanish kerak?
Zamonaviy turistik bozorni faoliyati odamlarning bo’sh vaqtlarida turli xil dam olish va sayohatlarga bo’lgan turli xil va doimiy o’sib borayotgan ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan tarmoqlar va korxonalar guruhlaridan iborat bo’lgan yirik mustaqil iqtisodiy kompleks sifatida tavsiflash mumkin.
Turizm sanoati tovarlar va xizmatlar ioshlab chiqaruvchi korxonalar tomonidan shakllantiriladi, ularning ishlab chiqarilishi turizmsiz ma’nosizdir. Bularga quyidagilar kiradi:

• 
  Transport kompaniyalari;
  
• 
  Umumiy ovqatlanish korxonalari;
  
• 
  Turar joy korxonalari
  
• 
  Turistik, ekskursiya byurolari va kompaniyalari;
  
• 
  Turistik profildagi ta’lim muassasalari;
  
• 
  Axborot vca reklama xizmatlari;
  
• 
  Suvenirlar ishlab chiqarish korxonalari;
  
• 
  Turistik asbob-uskunalar va inventarlarni ishlab chiqarish korxonalari;
  
• 
  Turizm profilidagi ilmiy-tadqiqot tashkilotlari.
  

Har qanday sayyohlik kompaniyasining yakuniy maqsadi tijorat muvaffaqiyatiga erishishdir, bu eng kam xarajat bilan eng ko’p natijaga erisdhishni o’z ichiga oladi. Korxonada yoki sayyohlik kompaniyasida amalga oshiriladigan barcha rejalashtirish biznesning barcha xususiyatlarini hisobga olgan holda har bir kompaniya uchun alohida foyda olish maqsadida ishlab chiqilgan.
Barcha yirik turizm kompaniyalari rejalashtirish usullariga yondashuvni belgilovchi ikkita o’ziga xos xususiyatga ega:

1. 
   Har bir bozor va tarqatish kanali uchun batafsil marketing strategiyasi ishlab chiqiladi. Kichik sayyohlik agentliklari asosan o’z mahsulotlarini bitta, ko’pi bilan ikkita turistik bozorga sotadilar. Yirik sayyohlik kompaniyalari esa yirik agentlar tarmog’idan foydalangan holda turli bozorlarda faoliyat yuritadilar.
   
2. 
   Yirik sayyohlik kompaniyalarida marketing bo’limi nafaqat bozorlar va tarqatish kanallari holatini kuzatishi, balki cheklovchi choralarni ham rejalashtirishi kerak, chunki marketingning o’zi kompaniyaning bozordagi faoliyatiga ta’sir etuvchi harakatlarni nazorat qilmaydi.
   

Turizm dunyosida marketing muvaffaqiyati quyidagilarga bog’liq:

• 
  Bozorni har tomonlama tahlil qilish;
  
• 
  Turistik mahsulot ishlab chiqarish;
  
• 
  Amalga oshirish tizimlari va kanallarini tahlil qilish;
  
• 
  Mahsulot reklamasi.
  

Marketing strategiyasi turistik mahsulotni reklama qilish, ishlab chiqarish va rag’batlantirishga asoslangan. Sayohat kompaniyasida marketologning roli bozorning barcha talablarini tahlil qilish, ularni menejerlarga taqdim etishdan iborat bo’lib, ular ushbu barcha talablarni qondirish strategiyasini ishlab chiqishlari mumkin. Ko’pgina rahbarlar rejalashtirish mashaqqatli mehnat natijasi bo’lishi kerakligini tushunishadi. Biroq, ular ortiqcha yozishni rag’batlantirmaydi, bu ko’p hollarda haqiqiy biznes maqsadlariga erishishga olib kelmaydi. Amalda, tez-tez marketologlar batafsil va ortiqcha tuzilgan rejalashtirish rejasini ishlab chiqadigan vaziyatga duch kelishadi. Bu juda ko’p vaqtni oladi va natija ko’pincha menejerlarning kutganiga mos kelmaydi.
Rejalashtirishda yuzaga keladigan yana bir muammo muqobil strategiyalarni ishlab chiqishdan bosh tortishdir. Turli sayyohjlik kompaniyalarida ishlab chiqilgan rejalarni solishtirsak, ko’p rejalar yangi usulda qayta ishlangan eskilaridan boshqa narsa emasligini ko’rish mumkin. Buning sababi shundaki, marketologlar turizm bozoridagi vaziyatni hozirgi tushunishda to’xtab qolishgan va yangi yondashuvni aniqlay olmaydilar.
Rejalashtirish chuqur tahlil qilishni talab qiladi. Ko’pincha yuzaki tahlil ko’plab marketologlar kompaniyaning raqobatbardoshligini past baholaydilar, yuqori narxlarga, assortimentning etishmasligiga, xizmatlarning past sifatiga e’tibor bermasliklariga olib keladi.
Biznes haqida umumiy tushunchasiz, muqobil strategiyalarni izlash va ishlab chiqish befoyda. Shunday qilib, menejerlar turizm biznesini va ushbu biznes doirasidagi kompaniyani yanada rivojlantirish bo’yicha biur qator strategiyalarni solishtirish o’rniga, ko’pincha faqat bittasi bilan kifoyalanadilar, bu ko’p hollarda eski strategiyaning iborasi hisoblanadi.
Marketingni rejalashtirishni muvaffaqqiyatli amalga oshirgan kompaniyalar tajribasi shuni ko’rsatadiki, strategiyani ishlab chiqishda biznesni mavhum tushunishga emas, balki aniq faktlarga e’tibor qaratish lozim. Martketingni rejalashtirishning muvaffaqiyatli amlga oshirish quyidagilarga bog’liq:

• 
  Menejerlarning rejalashtirish jarayonida ishtirok etishi;
  
• 
  Aniq faktlar va xulosalar asosida Tovar va bozor strategiyalarini ishlab chiqish;
  
• 
  Strategiyani izchil amalga oshirish.
  

Rejalashtirish jarayonida menejewrlarning ishtiroki. Marketingni rejalashtirish natijalari ko’plab kompaniyalarda qo’llaniladi, lekin ular haqiqatdan ham rejalashtirish jarayonida menejer ishtirok etganida har qanday ma’noga ega. Rejalashtirish jarayonida menejerning ishtiroki nmuhim ahamiyatga ega. Muvaffaqiyatli natijalarga erishish uchun menejerlar rejalashtirishda ishtirok etishlari kerak bo’lgan to’rtta usul mavjud: