Turk xalqaro tarixi, madaniyati, siyosati va iqtisodiyoti

Atoqli otlar
Atoqli otlar, aslida, ma’nosiz so‘zlardir. Chunki bir predmetga qarab turib, uning nomini aytish mumkin (masalan: kitap (kitob), ganta (sumka), televizyon (televizor), lekin bir insonga qarab, uning ismini topib aytishning iloji yo'q. Masalan, turdosh ot bo‘Igan bir meva (olma) ga qarab turib, uning qanday meva (ya’ni, olma) ekanligini oson aytish mumkin, lekin ismi Ahmet bo‘Igan bir kishiga qarab turib, uning ismini aytib berishning iloji yo‘q. Shu bois atoqli otlar ko‘p ma’noli ham bo‘Ia olmaydi.
Agar atoqli ot turdosh otdan o‘zlashgan bo‘lsa, asliga ko‘ra ma’noga ega bo‘ladi, lekin bu o‘sha atoqli otning ma’nosi emas, u o‘zlashgan turdosh otning ma'nosi hi~ soblanadi. Masalan, Yildmm (erkak ismi) - «chaqmoq», Deniz (qiz bolaning ismi) - «dengiz», Mert (erkak ismi) - «mard», Ozgiir (erkak ismi) - «ozod» va h.
Turdosh otlar
Turdosh otligida matnoga ega bo‘lgan bu so‘zlar keyinchalik atoqli otga aylangan. Atoqli ot o‘zlashtirilayotganda, uning turdosh otligidagi ma’nosi ko‘zda tutilgan. Ya’ni inson o‘z farzandiga Mert (mard) yoki Ozgiir (ozod) ismini qo‘yayotganda bu otlaming asl ma’nosidan kelib chiqqan. Atoqli otlar turdosh otlar bilan aralashib ketmasligi uchun katta harf bilan yoziladi: Oguz, Ugur, Istanbul, Turkiye, Pamuk (hayvonga qo‘yilgan nom), Qahku^u (roman) va h. So‘z birikmasi shaklidagi tashkilot va muassasa nomlari, turli nashr va asar nomlari tarkibidagi so‘zlar haro bosh harf bilan yoziladi: Istanbul Universitesi Edebiyat FakUltesi,
Tashkent Devlet §ark§inashk Enstitusu, Hurriyet Gazetesi kabi. Shuningdek, millat, til nomlari ham atoqli otlar sifatida gapdagi o‘rnidan qat’iy nazar bosh barfbilanyoziladi: Ozbek, Ozbekge kabi. 23 www.ziyouz.com kutubxonasi Turdosli otlar (Cins Acllan). Turdosh otlar, asosan, har xil, birdan ortiq turga ega bo‘lgan predmet yoki hodisa nomidir. Turdosh otlar har tilda ot turkumiga oid so‘zlaming asosiy qismini tashkil etadi. Ular asl ma'noga ega va nutqda shu ma'nolari bilan qoTlanadi: kitap (kitob), eser (asar '), dag (tog ‘), gemi (kema) kabi. Turdosh otlarning atoqli otlardan farqi shundaki, ularda so‘z bilan uning ma’nosi orasida uzviy bogTiqlik, munosabat mavjud.
Tilshunoslikda turdosh otlar ikkiga boTinadi: birlik va ko‘plik otlari. Birlik otlari (Tekil Adlar) faqat bir narsaga nom boTib kelgan so'zlardir: bal (asal, bol), elma (olma), gigek(gid), kent (shahar) kabi, Ko‘plik otlari (Qogul Adlar) bir xil jinsda va miqdori bittadan ortiq boTgan narsalarga nom boTib kelgan so‘zlardir: okullar (maktablar), kuglar (qushlar), masallar (ertaklar) kabi. Ko‘plik otlari birlik otlariga -ler (-lar) qo‘shimchasini qo‘shish yoTi bilan yasaladi. Guruh otlari (ToplulukAdlan). Ba’zi otlar ko‘plik qo‘shimchasi olmasdan ko‘plikni ifodalaydi: ordu (armiya, qo‘shin), bdluk (bo 'linma), takim (jamoa, guruh, jamlamna), cday (diviziya, polk), surii (suntv), dizi (tizim, serial), genglik (yoshlik, yoshlar) kabi.
Turk tilida guruh otlariga ko‘plik qo‘shimchasi qo‘shilishi ham mumkin. Unda bir nechta guruh anglashiladi: ordular (qo ‘shinlar•), bolukler (bo ‘Unmalar), tahmlar (jamoalar, guruhlar), suruler (suruvlar) kabi. Sanab o‘tilgan ot turlaridan faqat atoqli otlar ko‘plik qo‘shimchasi olmaydi. Lekin, ba'zan bir shaxs yoki narsaning o‘xshashlarini anglatish uchun ularga ko‘plik qo‘shimchasi qo‘shilishi mumkin. Ko‘plilv qo‘shimchasi mashhur shaxs yoki asar qahramonlarining ismlariga qo‘shilganda o'xshashlik ma'nosini ifodalaydi: Bugim Oguzlar sizde misafir olctcak (Bugun 0 ‘g‘uzlar siznikida mehmon boTishadi). Alifir Nevai 'ler, Ulugbey ’ler ya§ami§ bizim zeminde (Alisher Navoivlar, Ulug‘beklar yashagan bizning zaminda) kabi.