Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

LÜKGELEME [lükgölömö], iş ady. Lükgelemek 
ýagdaýy. 
LÜKGELEMEK [lükgölömök], işl. Bir ýere 
toplamak, üýşürmek, jemlemek, ýygnamak. Senem 
şujagaz zatlaryňy pul edipjik lükgeläýseň, bir zat 
bolar-da duruberer! (A. Durdyýew).
LÜKGELETMEK [lükgölötmök], işl. Bir ýere 
toplatmak, üýşürtmek. 
LÜKGELEÝIŞ 
[lükgölöýüş], 
iş 
ady. 
Lükgelemek ýagdaýy. 
LÜKGELIGINE [lükgölüğnö], hal. Tutuşlygyna, 
şol durşuna, bütinleýin. 
LÜL, syp. Alkogolly içgi içip serhoş bolan. Lül 
bolmak. 
LÜLE [lülö],at, ser. Turba. 
LÜLEKEBAP [lülökeva:p], at. Döwlen ýa-da 
üwelen ete duz, burç goşulyp, lüle şekilinde çişe 
düzülip, közüň howruna bişirilýän kebap. 
LÜLGAMMAR [lülğammar], syp. Gaty serhoş, 
lül pyýan. Lülgammar bolmak. 
LÜŇ, at. Ýer paýlaşygynda araçäge goýulýan 
bellik, gum üýşmegi. Çukuryň bir gapdalynda beýijek 
lüň etdi (A. Gowşudow). 
LÜŇLEME [lüňlömö], iş ady. Lüňlemek 
ýagdaýy. 
LÜŇLEMEK [lüňlömök], işl. Lüň basmak, lüň 
arkaly bölmek, lüň edip çykmak. Giň meýdany 
lüňläp, iki böldüler (A. Gowşudow).
LÜŇLEŞMEK [lüňlöşmök], işl. Lüň basmaga 
kömek etmek. 
LÜŇLETMEK [lüňlötmök], işl. Lüň basdyrmak. 
LÜŞI [lüşü], at. Agajy ülje agajyna, miwesi 
itüzüme meňzeş ösümlik 
LÜT: lüt bolmak halys bolmak. Olar uzynly gün 
gezýärler, lüt bolup ýadaýarlar (Halk ertekisinden). 
Lüt galmak bar zadyňy utdurmak, utulmak. Lüt 
düşmek maddy taýdan tozmak, halys dagamak, hiç 
zatsyz galmak, bütinleý harjyň gutarmak. Lütüň 
çykmak gaty ýadamak.  
LÜTJEK [lütjök], at,gepl.d.Nöker. Lütjekleri 
serkerdeleriniň buýrugy boýunça biziň ellerimizi 
arkamyzda daňdylar (A. Gowşudow). 
LÜTI [lütü], at, ösüml.d.Jülgelerde ýere ýazylyp 
ösýän ot. 
LÜÝK, at. Suwuk palçyk. Ýagan ýagyşdan soň, 
köçe lüýk bolup ýatyrdy (B. Kerbabaýew). 
LYBAS [lyva:s], at. 1. Egin-eşik, eginbaş, geýim. 
Täze milli lybasa geýnen gelin-gyzlar toýa barýardy. 
2.göç.m. Bezeg, zynat. Bu gün Aşgabat toý lybasyny 
geýip otyr. 
LYGYRDAMA [lyğyrdama], iş ady. Lygyrdamak 
ýagdaýy. 
LYGYRDAMAK [lyğyrdamak], işl. Çala, 
ýuwaşja lygyr-lygyr edip seslenmek, lygyrdyly ses 
çykarmak. 
LYGYRDAŞMAK[lyğyrdaşmak], 
işl. 
Oduň 
üstünde goýlan tüňçelerdäki, kitirlerdäki suw, 
atarylan nahar çalaja gaýnap durmak. Tüňçeler 
lygyrdaşyp gaýnaýardy. 
LYGYRDATMAK [lyğyrdatmak], işl. Lygyrdyly 
seslendirmek. Çekdirmäni lygyrdadyp, howlukman 
bişirmeli. 
LYGYRDAÝYŞ 
[lyğyrdaýyş], 
iş 
ady. 
Lygyrdamak ýagdaýy.
LYGYRDY [lyğyrdy], at. Suwuk ýa-da goýurak 
zat siňňin, ýuwaş gaýnadylanda çykýan sesiň ady. 
LYGYR-LYGYR [lyğyr-lyğyr], s.ş.aňl.söz. Oduň 
üstünde goýlan tüňçelerdäki, kitirlerdäki suw, 
atarylan nahar çalaja gaýnap durka çykýan 
sesler.Suwly tüňçe lygyr-lygyr gülende, Tüýdügini 
dolap goýdy ýaşuly (M. Myşşyýew).
◊ Lygyr-lygyr etmek ser. Lygyrdamak.Lygyr-
lygyr edip gaýnamak. 
LYKYRDAMA, iş ady. Lykyrdamak ýagdaýy. 
LYKYRDAMAK, 
işl. 
Lykyr-lykyr 
edip 
seslenmek, lykyrdyly ses çykarmak. Haçan-da 
küýzäniň agzyndan suw girip lykyrdamaga başlanda, 

---

75 
Tilki: – Gap sesiňi, öljegiňe gülýärmiň? – diýipdir 
(

Türkmen halk ertekisi

).
LYKYRDAŞMAK, işl. Bilelikde lykyrdamak. 
LYKYRDATMAK, işl. Lykyrdyly seslendirmek. 
Küýzäniň suwuny lykyrdadyp dökmek. 
LYKYRDAÝYŞ, iş ady. Lykyrdamak ýagdaýy. 
LYKYRDY, at. Suwuk zat agzy dar gapdan 
dökülende lykyr-lykyr edip çykýan sesiň ady. 
LYKYR-LYKYR, s.ş.aňl.söz. Suwuklyk agzy dar 
gapdan ýuwaş dökülende çykýan ses. 
LYP-LYP, ser. Lyrp-lyrp.Çyra lyp-lyp edip 
öçjek bolýar. 
LYRK-LYRK, s.ş.aňl.söz. Bokurdagy dar 
küýzeden, çüýşeden suwuklyk dökülende çykýan ses.
LYRP-LYRP, s.ş.aňl.söz. Sönjek bolup duran 
çala ýanýan otdan ýa-da pelteli çyradan yzly-yzyna 
çykýan sesler, lyp-lyp. 
LYRPYLDAMAK [lyrpyllamak], işl. Sönjek 
bolup duran çala ýanýan ot ýa-da pelteli çyra lyrp-
lyrp etmek. 
 
 
 
 
 
 

 
M 
 
 
 
 
M, Türkmen elipbiýiniň on bäşinji harpy. 
MADDA, at. Fiziki we himiki jisimlerden ybarat
barlyk, älem-jahanda bar bolan ähli zatlar. Aýry-aýry 
görnüşdäki ösümlikler özünde reňkli maddalary 
saklaýar.  
MADDA [ma:dda], at, hukuk. Käbir kanun 
ýygyndylarynyň, 
resminamalaryň 
san 
bilen 
görkezilýän aýratyn bölegi. 
MADDY, syp. Üpjünçilige, ykdysady ýagdaýa 
degişli. Maddy hal-ýagdaý. 
MADY-MADY, s.ş. aňl. söz, ser. Madyr-madyr. 
MADYRDABERMEK [madyrda:vermek], işl. 
Madyr-madyr edip başlamak, madyrdap ugramak, 
madyrdyly gürläp başlamak.
MADYRDAMA, iş ady. Madyrdamak ýagdaýy. 
MADYRDAMAK, işl. Çalt-çaltdan ýogyn ses 
bilen gatyrak gürlemek. 
MADYRDAŞMAK, işl. Madyr-madyr edip 
gürleşmek, birnäçe bolup madyrdamak. Turuň, 
madyrdaşyp oturmaň! 
MADYRDAÝYŞ, iş ady. Madyrdamak ýagdaýy.
MADYRDY, at. Çalt-çaltdan ýogyn ses bilen
gatyrak gürlenende çykýan sesler. 
MADYR-MADYR, s.ş.aňl.söz. Çalt-çaltdan 
ýogyn ses bilen gatyrak gürlenende çykýan sesler, 
wadyr-wadyr. Indi madyr-madyr etmäňiz näme? 
MAGALLAK [mağallak],at. 1. Beýik, belent, 
ýokary. 2.kön.s. Başaşak. Magallakdyr tamakiniň 
imany, Niçe serpaý egin-başy gerekmez (Zynhary). 
MAGALLAKLAMA [mağallaklama],iş ady. 
Magallaklamak ýagdaýy. 
MAGALLAKLAMAK 
[mağallaklamak],işl. 
Beýleki zatlardan ýokarda seleňläp görünmek, 
galgamak, belentde saýlanyp durmak.Gadym bir 
döwürde bag-bakjasyz ýalazy meýdanda oturan şu 
obanyň 
ortarasynda 
haýbatly 
beýik 
gala 
magallaklaýardy (A. Gowşudow). Çakym çak bolsa, 
ortarada magallaklap görünýän jaý mekdep bolmaly 
(R. Gelenow). 
MAGALLAKLAŞMAK [mağallaklaşmak],işl. 
Köp sanly beýik zatlar bilelikde magallaklamak. 
Onuň uka meýil eden gözüniň öňünde Köpetdagyň 
beýik gaýalary magallaklaşýardy (A. Gowşudow). 
MAGALLAKLAÝYŞ [mağallaklaýýş],iş ady. 
Magallaklamak ýagdaýy. 
MAGARYF [mağa:ryf], at. Aň-bilim berijilik, 
aň-bilim.
 
Birinji sentýabrda-da mekdebiň dabaraly 
açylyşy boldy. Oňa raýondan, Aşgabatdan magaryf 
ugrunyň 
wekilleri 
geldi 
(Gurbanguly 
Berdimuhamedow, Döwlet guşy). 
MAGARYFÇY [mağa:ryfçy],at, kön.s. Magaryf
işgäri, bilim işgäri. 
MAGAT [mağat],at. Anyk, açyk, äşgär.
MAGDAN 
[mağda:n],at,geol. 
Düzüminde 
metallar, metallara meňzeş minerallar bar bolan 
gazylyp alynýan tebigy çig mal. Magdan 
kärhanalary. 

---

76 
MAGDANÇY [mağda:nçy], at. Magdan işleri 
bilen meşgul bolýan işçi, magdan senagatynyň 
hünärmeni. 
Salam 
saňa, 
işçi naharhanasy, 
Magdançylaň 
duz-tagamyn 
dadaly 
(B. 
Hudaýnazarow). 
MAGDANÇYLYK 
[mağda:nçylyk],at. 
1. 
Magdan senagaty. 2. Magdan işleri bilen meşgullyk. 
MAGLUM 
[mağlu:m],syp., 
ser. 
Mälim. 
Meňzeýir sen uny giden sanaja, Mojuklygyň maglum 
boldy Halaja (Zynhary). 
MAGLUMAT [mağlu:ma:t],at. 1. Bir zat
hakynda berilýän habar. 2. Bir iş hakynda toplanan 
sanlar, deliller, tutaryk. Ol gerekli maglumatlary 
tapmak ugrunda meşguldy (A. Gowşudow). 
MAGLUMATLY [mağlu:ma:tly],syp. 1. Bir zat, 
iş hakynda habary bar bolan, habarly, habardar. 2. Bir 
iş hakynda elinde ýeterlik delilleri bar bolan. 3.göç. 
m., gepl.d. Aň-düşünjeli, bilimli, köp zatdan habarly. 
Ol her bir zatdan maglumatly adam. 
MAGLUMATNAMA 
[mağlu:ma:tna:ma],at. 
Belli hakyky maglumatlar ýazylýan sanaw. Töleg 
maglumatnamasy. 
MAGLUMATSYZ [mağlu:ma:ssyz],syp. 1. Hiç 
zatdan habarsyz, habar eşitmedik. 2. Hiç hili ýeterlik 
delili, subutnamasy bolmadyk. 
MAGNIT [mağni:t], at. Käbir demir we polat 
zatlary özüne çekýän we özünden itekleýän jisim.

Magnit meýdany fiz. magnitiň ýa-da elektrik 
togunyň töwereginde özüniň täsirini jisime ýetirip 
bilerlik ýagdaýda döreýän giňişlik. Eger simden 
elektrik togy geçýän bolsa, onda simiň töwereginde 
magnit meýdany döreýär. Magnit ýaly göç.m. özüne 
çekiji.
MAGNITLEMEK [magni:tlemek], işl. Bir 
jisime 
magnitiň 
häsiýetini 
bermek. 
Demri 
magnitlemek.
MAGNITOFON 
[magnitafo:n], 
at. 
Elektromagnit usuly bilen sesi ýazmak we eşitdirmek 
üçin ýörite gural, enjam.
MAGNIÝ [ma:ğniý], at. Ak ýalynly lowlap 
ýanýan kümüşsöw-ak reňkli ýumşak hem ýeňil 
metal, himiki element.  
MAGRAÇ [mağra:ç], at, k.d. Gök,asman. Luw 
ýyly an hazret Magraja çykdy, Ol Semadan arslan 
ýüzügin aldy (

Nejep oglan

). 
MAGRUP [mağru:p], syp. Meşhur, belli.
MAGRUPLYK [mağru:pluk], at. Meşhurlyk,
bellilik. Dostlar, dört gözeliň waspyn sözlesem, 
Dördüsi-de magruplykda bellidir (Şabende). 
MAGRUR [mağru:r], syp., k.d. 1.Tekepbir, 
ulumsy. Magrur olup, gezme ömrüň gülüne, Saralar 
sen bir gün hazan ýeline (Magtymguly). 2. Aldanan. 
Magrur olma pany dünýä, Gezekli nobata meňzär 
(Magtymguly). 
MAGRYP [mağry:p], at, kön.s. Günbatar, Günüň 
ýaşýan, eňýän tarapy, aşak tarap. Onuň husnunyň 
owazasy Kapdan Kaba, Magrypdan Maşryga, 
asmandan Zemine ýetişip, älem-jahana doldy  
(

Zöhre – Tahyr

).