Türkmenistanyň Bilim ministrligi

 
Temirleriň, garagoýunlylaryň we akgoýunlylaryň 
Azerbaýjanyň ýerlerine ýörişleri 
1386-njy ýylda Temiriň goşuny Töwrizi basyp alýar. 
Müňlerçe azerbeýjan hünärmenleri teýmirleriň paýtagty 
Samarkanda sürgün edipdirler. Halk basybalyjylyklara garşy 
göreşmegini dowam etdiripdir. Duşmana garşy göreşde 
Nahiçewanyň Alynjak galasyny goraýjylary gahrymançylygyň 
iň ýokary nusgasyny görkezipdirler. Ony goraýjylar 14 ýylyň 
dowamynda Teýmiriň we onuň ogly Mizan şanyň goşunynyň 
garşysyna gaýduwsyz göreş alyp barypdyrlar. 
1397-nji ýylda Şeki hökümdary gruziýanyň otrýady bilen 
bilelikde galany goraýjylara kömege barýarlar we duşmanyň 
goşunyny uly ýeňlişe sezewar edýärler. 
Şirwan şasy Ybragym I (1382-1417) Temir bilen 
gepleşikler geçirip‚ Temiriň öz üstüne çozmagynyň öňüni alýar. 
Ol gepleşik mahaly Temire gymmat baha sowgatlary hem 
getiripdir. 
Bu gepleşigiň netijesinde Temiriň talabyna laýyklykda 
şirwanlylar Altyn Orda hany Togtamyşyň we türk soltany 
Baýezit I garşysyna ýörişe gatnaşypdyrlar. 1405-nji ýylda 
Teýmir ölenden soňra Azerbaýjanyň ýerlerinde hem onuň 
häkimýeti gowşap başlapdyr. Töwrizde‚ Maragada‚ Garabagda 
we beýleki welaýatlarda halk hereketleri başlanypdyr. Şu 
pursatdan peýdalanyp Ybragym I öz goşunyny Kura 
derýasyndan geçirip Genje şäherini we Garabagyň ep-esli 
bölegini eýeleýär. Ol 1406-njy ýylda temirleri Azerbaýjandan 
gysyp çykarýar we Töwrizi eýeleýär. Emma Azerbaýjanyň bu 
gezekki birleşigi berk bolmaýar we tiz wagtda Ybragym I 
Töwrizi goýup demirgazyga tarap çekilmeli bolýar. 

---

27 
Garagoýunly türkmenler oguzlaryň iwe taýpasundan gelip 
çykandyr. Garagoýunly döwletiniň baýdagynyň ýüzünde gara 
goýnuň şekili ýerleşdirilipdir. Döwlet Gara Ýusubyň 
hökümdarlyk eden döwründe (1410-1420) has güýçlenýär‚ ol 
Azerbaýjanyň ep-esli bölegini we tutuş Ermenistany eýeleýär. 
Gara Ýusup 1408-nji ýylda Temiriň ogly Mizan şany‚ soňra 
bolsa Bagdadyň häkimi Soltan Ahmed Jelaýyzy ýeňlişe sezewar 
edýär. Ol 1410-njy ýylda Garagoýunly türkmen döwletini 
esaslandyrýar. Döwletiň paýtagty Töwriz şäheri bolupdyr. 
Garagoýunlylar döwletiniň düzümine Azerbaýjanyň Kuradan 
günortadaky ýerleri‚ Ermenistan‚ Kürdistan‚ Yrak girýär. 1420-
nji ýylda Temiriň ogly Şahruh köp sanly goşuny bilen Hyratdan 
garagoýunlylaryň üstüne ugraýar. Uruş mahaly Gara Ýusup 
ýarawsyzlygy sebäpli aradan çykýar. Gara Ýusubyň ogly Jahan 
şanyň 
hökümdarlyk 
eden 
döwründe 
(1435-1467) 
Garagoýunlylar döwleti has berkeýär. Boýun bolmaýan çarwa 
begzadalarynyň merkezi döwlete boýun bolmagyny gazanýar. 
Jahan şa 1467-nji ýylda Muş diýen ýerde akgoýunly taýpasynyň 
ýolbaşçysy Uzyn Hasan bilen bolan çaknyşykda ölýär we 
Garagoýunly döwleti ýaşamagyny bes edýär. 
Gargoýunly döwleti ýykylanyndan soň‚ onuň ýerlerinde 
Akgoýunly türkmen döwleti döreýär. Akgoýunly türkmen 
döwleti hem Töwriz şäherini öz paýtagtyna öwürýär. 
Akgoýunly 
türkmen 
döwleti 
Azerbaýjandan 
daşary 
Ermenistany‚ Kürdistany‚ Yragy we Eýranyň bir bölegini özüne 
birikdirýär. 
Akgoýunly taýpa birleşiginiň esasyny türkmeniň baýandyr 
taýpasy düzüpdir. Döwletiň baýdagynda ak goýunyň şekiliniň 
bolandygy sebäpli oňa Akgoýunly türkmen döwleti diýipdirler. 
Akgoýunly döwleti Uzyn Hasanyň dolandyran döwründe 
(1453-1478) has gülläp ösýär. Ol Italiýa‚ Wengriýa‚ Awstriýa‚ 
Polşa we beýleki Ýewropa döwletleri bilen diplomatik hem-de 

---

28 
söwda gatnaşyklaryny ýola goýupdyr. Bu döwletler Azerbaýjan 
hökümdaryny türk soltany Mehmet II garşysyna göreşde 
özleriniň ýarany hökmünde görüpdirler. 
Hatda Uzyn Hasan Osmanlylaryň garşysyna söweşmek 
üçin Wenesiýa bilen ýaranlyga hem giripdir. Akgoýunlylaryň 
paýtagty Töwrizde Wenesiýa ilçileri- Lazaro Kwirino‚ Katarino 
Zeno‚ Jozeppa Barbara‚ Abrojo Kontarini hemişelik diýen ýaly 
bolup, olar özleriniň Azerbaýjana syýahatlary barada gymmatly 
ýazgylary galdyrypdyrlar. 
Uzyn Hasanyň ejesi Sara hatyn hem Ýewropada we 
gündogarda diplomat we döwlet işgäri hökmünde özüni 
tanadypdyr. 
1472-nji ýylda Akgoýunly döwleti türk soltany Mehmet II 
Fatihyň goşuny bilen çaknyşýar. Bu söweşde Wenesiýa 
akgoýunlylara kömek etmek maksady bilen öz flotyny 
Turkiýanyň kenarlaryna iberendigine garamazdan Uzyn 
Hasanyň goşuny ýeňilýär. Emma muňa garamazdan türk soltany 
Azerbaýjany alyp bilmeýär. 
1478-nji ýylda Uzyn Hasan ölenden soňra Akgoýunly 
döwletiniň içinde tagt ugrynda söweş başlanýar. Netijede, 
Akgoýunly türkmen döwletiniň ýerine Uzyh Hasanyň gyzyndan 
bolan agtygy Ysmaýyl I şa sefewiler döwletini döredýär.