Türkmenistanyň Bilim ministrligi

---

5 
Türkmenistanyň Bilim ministrligi 
Halkara türkmen – türk uniwersiteti 
Türki ýurtlaryň taryhy 
Synag okuw kitaby 
Taýýarlanlar: HTTU-nyň dosenti M.Öwlüýägulyýew, 
uly mugallym A. Annaberdiýew 
Türkmenistanyň Bilim ministrligi tarapyndan 
hödürlenildi 
Aşgabat -2010 

---

6 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

7 
Giriş 
 
XX-nji asyryň ahyryna çenli dünýä kartasynda eke-täk 
türki döwlet Türkiýe respublikasy bolupdyr. Häzirki wagtda 
olaryň sany köpelip alta ýetdi. SSSR-iň dargamagy bilen Aziýa 
regionynda Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan ykrar 
edilen ýene-de bäş sany: Türkmenistan‚ Gazagystan‚ 
Özbegistan we Azerbeýjan ýaly garaşsyz özbaşdak türki 
döwletler peýda boldy. Bu döwletleriň halklarynyň taryhy 
köklerindäki‚ medeniýetlerindäki‚ dillerindäki we dinlerindäki 
umumylyklar olaryň biri-birine has ýakyn halklardygyny subut 
edýär. Oguz han‚ Gorkut ata, Görogly we ş.m. beýik 
şahsyýetleriň ol döwletleriň halklarynyň halk döredijiliginde‚ 
taryhynda we edebiýatynda gaýtalanmagy hem muňa doly güwä 
geçýär. 
1552-nji ýylda ruslar Kazan hanlygyny ýykýarlar. Kazan 
hanlygynyň ýykylmagy bolsa Russiýa döwletiniň Merkezi 
Aziýa topraklaryna süýşmegine ýol açýar. XIX asyryň ikinji 
ýarymyndan başlap Merkezi Aziýadaky türki halklaryň Russiýa 
patyşalygynyň‚ soňra XX asyryň başlaryndan başlap tä 90-njy 
ýyllara çenli Sowetleriň täsirine düşmegi ol halklaryň biri-birine 
ýakynlaşmagyna we ykballarynyň meňzeş bolmagyna getiripdir. 
Bu topraklar ilki Russiýa patyşalygynyň‚ soňra bolsa Sowetleriň 
çig mal bazasyna öwrülipdir. Elipbiý meselesinde hem bu 
halklar araplaryň aralaşmagy bilen arap elipbiýini ulanan 
bolsalar‚ Sowetler döwrüniň ilkibaşynda latyn soňra bolsa krill 
elipbiýlerini ulanypdyrlar. Elipbiýleriniň umumylygy bolsa bu 
halklaryň biri-biriniň medeniýetini‚ edebiýatyny‚ dilini we ş.m. 
öwrenmekde özüniň oňyn täsirini ýetiripdir. 
XX asyryň ahyrlarynda Sowetleriň dargamagy bilen täze 
türki döwletleriň Garaşsyzlyk eýýamy başlanýar. SSSR-iň 
düzümindäki Merkezi Aziýa Respublikalary, şeýle-de 

---

8 
Zakawkazýadaky 
Azerbaýjan 
Respublikasy 
yzly-yzyna 
özleriniň özbaşdaklyklaryny yglan edýärler. Bu bolsa ol 
döwletleriň ähli ugurlarda ykdysadyýetde‚ syýasatda we 
medeniýetde ýokary göterilmegine getirmek bilen özbaşdak 
döwlet derejesinde dünýäniň iň möhüm meselelerini çözmäge 
mümkinçilik döretdi.