Türkmenistanyň Bilim ministrligi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

21 
II BÖLÜM 
Azerbaýjan VIII-XV asyrlarda 
 
Ýerli ilatyň arap basybalyjylaryna garşy göreşi. 
Babegiň gozgalaňy 
IX asyryň ortalaryndan başlap Azerbaýjanda feodalizm 
has çalt ösüp başlaýar. Agalyk ediji synp bolan feodal topary 
güýçlenip başlaýar. Feodallar daýhanlary has güýçli ezip 
başladylar. 
Azerbaýjana araplaryň gelmeginiň ilkibaşlarynda salgyt 
ulgamynda uly bir üýtgeşiklik bolmandyr. Emma soňra esasy 
salgydyň daşyndan dürli goşmaça salgytlar we borçlar girizilip 
başlanýar. Emirleriň we çinownikleriň eden etdilikleri daýhan 
köpçüliginiň we ownuk feodallaryň esasy böleginiň tozamagyna 
getiripdir. Bu ýagdaýlar bolsa ýurtda synpy gapma- 
garşylyklaryň ýitileşmegine getiripdir. VIII asyryň ortalaryna 
çenli daýhanlaryň bir bölegi öz nägileliklerini bildirip ýerlerini 
taşlap giden bolsalar‚ beýleki bir bölegi daşarky duşmanyň 
ezişine garşy gozgalaň turzupdyrlar. Şeýle gozgalaňlar VIII-IX 
asyryň sepgidinde has hem ýitileşip başlapdyr. Gozgalaňlaryň iň 
ulularynyň biri 816-837-nji ýyllarda bolup geçen Babegiň 
ýolbaşçylygyndaky gozgalaňdyr. Bu gozgalaň häsiýeti boýunça 
arap agalygyna we ýerli feodallaryň ezişine garşy 
gönükdirilipdir. Gozgalaňa täjir maşgalasyndan gelip çykan 
Babek atly daýhanlaryň serdary ýolbaşçylyk edipdir. Ol eýýäm 
18 ýaşyndaka gozgalaňlara gatnaşyp‚ özüni ýolbaşçy‚ 
guramaçy‚ belli goşun serkerdesi we syýasy işgär hökmünde 
tanadypdyr. 
Babegiň ýolbaşçylygyndaky gozgalaňa diňe bir daýhanlar 
gatnaşman eýsem şäher garyplary hem gatnaşypdyrlar. Onuň 
goşunynda halk tarapyndan meýletin düzlen 20 müň adamdan 
ybarat atly goşun we köp sanly pyýada goşun bolupdyr. 

---

22 
Gozgalaň gysga wagtyň içinde tutuş Azerbaýjany öz içine 
alypdyr. Gozgalaňçylaryň hataryna döwletiň özbaşdaklygyny 
isleýän feodallaryň hem bir bölegi goşulypdyr. 
819-829-njy ýyllaryň dowamynda gozgalaňçylar araplaryň 
gozgalaňy basyp ýatyrmak üçin iberen atly armiýasyny derbi-
dagyn etmegi başarýarlar. Bu söweşleriň gidişinde Şirwan we 
Nahiçewan ýerleri şeýle hem Ardebil‚ Balaýkan we Barda 
şäherleri azat edilýär. Gozgalaňçylar 830-njy ýyla çenli bütin 
Azerbeýjany diýen ýaly öz ellerine almagy başarypdyrlar. 
IX asyryň 20-30-njy ýyllatynda Babegiň gozgalaňy has 
uly gerime eýe bolup diňe Azerbaýjanyň günorta böleginde we 
oňa degişli dagly oblastlarynda 300 müňden gowrak adam 
bolupdyr. 
Emma gozgalagyň gidişinde ýerli feodallar Babege 
dönüklik edip‚ araplaryň tarapyna geçip başlaýarlar. 
Araplar 
Babegi 
tutup 
berene 
2 
milion 
dirhem 
berjekdiklerini wada berýärler. Netijede‚ öň gozgalaňçylaryň 
tarapynda duran ýerli feodallaryň biri Babegiň onuň öýünde 
gizlenýändigini araplara habar edip ony tutdyrýar. Babek ol 
feodalyň öýünden ýesir alynyp‚ 838-njy ýylyň 4-nji 
ýanwarynda jezalandyrylyp öldürilýär. Babegiň gozgalaňy 
adamalaryň aňynda uzak wagtlap saklanyp‚ tä IX asyryň 
ahyryna çenli halk gozgalaňlary dowam edip durupdyr. 
Gozgalaňlaryň taryhy ähmiýeti onuň tutuş arap halyflygyna uly 
zarba urup düýpli gowşadandygyndan ybaratdyr.