Turon nashr

2.3.Меҳнат муҳофазаси

Бир пайтлар ишчилар иш билан боғлиқ хавфсизлик ва имтиёзлар бўйича ишчиларни, ёллаш ва реклама акциялари ҳақида ҳеч нарса дейишмаган. Бироқ, 20-асрда ходимларнинг ҳуқуқларини ошириш тезлашди, натижада бугунги кунда миллионлаб америкаликлар ишонадиган меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича бир қатор муҳим қонунлар пайдо бўлди.

Бошқа ҳимоя воситалари каби агентликлар томонидан назорат қилинади Ақшнинг тенг иш билан таъминлаш бўйича комиссияси.
Амалдаги федерал энг кам иш ҳақи соатига 7,25 долларни ташкил этади ва 2009 йилдан бери оширилмаган.
Ишга қабул қилиш ва ишдан бўшатиш тўғрисидаги қонунлар ишчиларни иш берувчилар томонидан адолатсиз хатти-ҳаракатлардан ҳимоя қилиш, молия бозорларидаги ишчиларнинг иш жойларини йўқотишдан суғурта қилишни чеклайдиган камчиликларга қарши туриш ва фирмага хос инсон капиталини сақлаб қолиш учун мўлжалланган. Аммо фирмаларнинг талаб ва технология ўзгаришига харажатлар киритиш орқали бандликни муҳофаза қилиш тўғрисидаги Қонунчилик нафақат иш жойларини йўқ қилишни, балки иш ўринларини яратишни ҳам камайтириши мумкин, бу эса меҳнат ва унумдорликнинг самарали тақсимланишига тўсқинлик қилади.⁵³
FIA - Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART A: The business organization, its stakeholders and the external enveroment” қисмида Буюк Британия меҳнат мухофазаси кўпгина Қонунчилик асосида бандликни ҳимоя қилиш ғоясига қаратилган деб эътироф этилган. Натижада, иш шаклларидан қатъий назар ва ишчи ходимнинг меҳнатга лаёқатлилигига эҳтиёткорлик билан қаралади.
Масалан пенсия ёшига етган ходимларни Буюк Британияда, кўп ходимлари корпоратив микдорини камайтириш натижасида эрта пенсияга чиқадилар. кўп одамлар ҳали ҳам катта ёшда иш излайдилар ва ёшни тақиқлашга интилаётган босим гуруҳлари мавжуд бўлиб, ишга қабул қилиш жараёнлари анча мураккаб. Эркаклар ва аёллар учун пенсия ёши тенглаштирилмоқда.
Ташкилотлар турли сабабларга кўра пенсияга чиқишни рағбатлантирадилар.

• 
  Ривожлантириш имкониятлари ёш ишчилар учун яратилган;
  
• 
  Эрта пенсия-бу ортиқча нарсаларга алтернатива;
  
• 
  Ташкилотнинг ёш таркиби мувозанатсиз бўлиб қолиши мумкин;
  
• 
  Пенсия билан таъминлаш қиймати ёшга қараб кўтарилади.
  

Одамлар шахсий ва касбий сабабларга кўра истеъфога чиқадилар. Айниқса қимматли бўлган ходимлар жойида қолишга ундаш керак. Ходим бошидан қилинган алоҳида муаммолар (масалан, иш ҳақи етишмаслиги ёки вақтида тўланмаслиги) мумкин. Ҳар доим ҳам қисқа муддатда бўлмасада, ҳал қилиниши мумкин. Ҳар қандай ҳолатда ҳам, яхши ишлаётган ходимлар учун тўғри қарорларни қабул қилиш ва ходимлар билан суҳбат ўтказиш муҳим бўлиб ҳисобланади. Агар ходим бирон бир сабабларга кўра ўзига боғлиқ бўлмаган ишлаш принципларига ва одоб-аҳлоқ этикасини бузган бўлса, ходимнинг кетиши учун зарур бўлган огоҳлантириш муддати меҳнат шартномасида белгиланиши керак. Лекин баъзи холатларда бу муҳокама қилиниши мумкин.
Буюк Британия қонуни асосида ишчи ходимнинг лавозимидан озод этишнинг уч шакли бор.
(а) иш берувчи томонидан ходимнинг шартномасини бекор қилиш;
(б) худди шу шартлар янгиланмасдан муддатли шартноманинг тугаши: аслида йўқ муддатли меҳнат шартномаси каби нарсалар;
(c) иш берувчининг хулқ-атвори шартномани бузадиган ходим томонидан истеъфога чиқиш ёки конструктив ишдан бўшатиш.
Юқорида келтирилган холатларда компания устави огоҳлантириш вақтини белгилайди. Ⱪуйидаги холатлар шартномада келтирилиши мумкин. Ҳар икки томон, яъни иш берувчи билан ишчи ходимнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари инобатга олиниши зарур. Ходимни ишдан бўшатиш сабаблари тўғрисида ёзма ариза ёки билдиришномада ёзиб беришга ҳақлидир.
Ғайриқонуний равишда ишдан бўшатиш-бу меҳнат шартномасини бузадиган ишдан бўшатиш. Масалан, синов муддатини шартномада белгиламасдан ишдан бўшатиш қонунга зид бўлган холат билан боғлиқ.⁵⁴
Британия мамлакатидаги компаниялар қонунчиликда назарда тутилган ходим учта ҳолатда компенсация олиш ҳуқуқига эга емас.
(а) иш берувчи муносиб муқобил иш таклиф қилди ва ходим асоссиз рад этса;
(б) ходим пенсия ёшида ёки камида икки йил қолган бўлса;
(в) огоҳлантирмаган ҳолда ишчига бошловчи мукофотлар тарқатиши.
Ёши ва иш стажига қараб компенсация учун маълум қонунда белгиланган минимал тўлов турлари мавжуд.
Компания учун ортиқча ишчи ходимларни бўшатиш йўллари:
-Оддий пенсия ёшидан ходимларни нафақага чиқариш;
-Оддий пенсия ёшига яқинлашган ходимларни эрта нафақага чиқариш;
-Иш кучини вақт ўтиши билан табиий исрофгарчиликка камайтириш учун ишга қабул қилиш бўйича чекланишларни амалга ошириш;
-Парттиме ёки қисқа муддатли шартномаси бор ходимларни ишдан четлаштириш;
Ташкилот доирасида қайта тайёрлаш ва қайта жойлаштиришни таклиф этади. Мувозанатни сақлай билишда, агар бошқарувчи бир хил ишни бажарадиган шахслар ўртасида танлов қилиши керак бўлса, улар ишдан бўшатилиши мумкин камроқ ваколатли ёки одамларни иш учун қайта мурожаат қилишни талаб қилади. ЛИФО принципи қўлланилиши мумкин, шунинг учун янги келганлар узоқ муддатли ходимларга нисбатан ишдан бўшатилади. Кўпгина фирмалар ортиқча ишчиларга иш топишда ёрдам бериш учун маслаҳат ва ташқи жойлашув бўйича маслаҳат беришади. Баъзи гуруҳлар озгина ёки умуман асосланмаган ҳолда камситилади. Бу, айниқса, меҳнат масалаларга ва тенг имкониятларга зиддир. Бунинг олдини олиш ва мувозанатни тиклашга ёрдам берадиган қонунлар ва қоидалар мавжуд.⁵⁵
Хулоса шундан иборатки, Европа мамлкаталарида меҳнат мухофазаси ҳам бизнинг мамлакатимиз каби Ⱪонун билан ҳимоя қилинади. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва ноҳақ ишдан бўшатиш асло йўл қўйиб бўлмайдиган холат бўлиб ҳисобланади. Фақат баъзи омиллар натижасида, яъни бизнеснинг банкротга учраши ёки ишдаги ходимларнинг қисқариши, ходимларнинг муайян турдаги ишларни бажариши учун бизнеснинг талаблари тўхтатилиши каби иқтисодий омиллар билан боғлиқ холатларда ишчи ходим олдиндан огоҳлантирилади ва барча тур тўловлари компенсация тўловлари амалга оширилади. Компенсация юридик ҳуқуқдир ва ходимларга ортиқча зарар етказмасдан тўлаб берилади.