Turon nashr

5.2. Maданият.


Тор маънода «Маданият» атамаси кишиларнинг фақат маънавий ҳаёти соҳасига нисбатан ишлатилади.
Европада «Маданият» дейилганда дастлаб инсоннинг табиатга кўрсатадиган мақсадга мувофиқ таъсири, шунингдек, инсонга таълим тарбия бериш тушунилган (лот. cultura — ерни ишлаш, парваришлаш; русчадаги «культура» сўзи ҳам шундан олинган). Маданият фақат мавжуд норма ва урф-одатларга риоя қилиш қобилиятини ривожлантиришни эмас, балки уларга риоя қилиш истагини рағбатлантиришни ҳам ўз ичига олган.²¹⁰
Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART В: Chapter 06 «Organisational culture and committees” қисмида маданият тушунчасига қуймдагича таъриф келтирилган.
Маданият-бу одамларнинг бир тоифаси аъзоларини бошқасидан ажратиб турадиган ақлнинг жамоавий дастуридир (Hofstede). Бу бир гуруҳ одамлар томонидан тақсимланадиган ўзини тутиш усуллари ва тушуниш усуллари сифатида аниқланиши мумкин.²¹¹
Edgar Schein (1985) ташкилий маданиятни гуруҳ тутган ва атроф-муҳит ҳақида қандай фикр юритиши ва унга қандай муносабатда бўлишини аниқлайдиган умумий, қабул қилинган яширин тахминлар тўплами сифатида белгилайди. Шунингдек, у ташкилот маданияти асосчининг асосий эътиқодлари, қадриятлари ва тахминларига асосланган ва вақт ўтиши билан ташкилотга сингиб кетган деб тахмин қилади.
Шунинг учун маданият бир гуруҳ одамлар томонидан тақсимланадиган ўзини тутиш усуллари ва тушуниш усуллари сифатида аниқланиши мумкин. "Биз бу ерда ишларни қандай қилишимиз»- деб юритилади. Schein ташкилий маданият муҳимлигини айтади, чунки маданий элементлар стратегия, мақсадлар ва ишлаш усулларини белгилайди.
Маданиятни турли даражаларда муҳокама қилиш мумкин. Умумий хулқ-атвори ва маънолари маданиятни ташкил қилиши мумкин бўлган одамлар тоифаси ёки гуруҳига қуйидагилар киради:

• 
  Миллат, минтақа ёки этник гуруҳ;
  
• 
  Аёлларга нисбатан эркаклар (гендер маданияти);
  
• 
  Ижтимоий синф (масалан, ишчилар синфи маданияти);
  
• 
  Касб ёки меҳнат;
  
• 
  Бизнеснинг бир тури (масалан, реклама маданияти);
  
• 
  Ташкилот (ташкилий маданият)
  

Агар сиз яшайдиган мамлакатингизнинг маълум бир минтақасида маълум бир бизнес соҳасида фаолият юритадиган ташкилотда эркак (ёки аёл) бухгалтер бўлсангиз (бу сизнинг мамлакатингиз бўлмаслиги мумкин) сизга бу турли хил маданият соҳалари таъсир қилиши мумкин!
Мадинятнинг элементлари мавжуд бўлиб, улар қуйидагилар деб, эътироф этилган:

• 
  Кузатиладиган хатти-ҳаракатлар;
  
• 
  Кузатиладиган элементларга маъно берадиган асосий қадриятлар ва эътиқодлар;
  
• 
  Қадриятлар ва эътиқодларни онгсиз равишда шакллантирадиган яширин тахминлар
  

Schein маданиятни тушуниш мумкин бўлган турли даражалар мавжудлигини таклиф қилади. Schein учун маданият ташкилотнинг ўсиши билан доимий маҳсулотлар, асосчилар ва раҳбарларни ўзгартириш учун энг қийин ташкилий хусусиятлигини таъкидлаб ўтган. Унинг модели маданиятнинг учта детерминантини тасвирлайди.
(а) Биринчи даражали. Маданиятнинг кузатиладиган, ифода этилган ёки аниқ элементлари.
(i) Хулқ-атвор (Behaviour): шахсий ва шахслараро хулқ-атвор нормалари; қабул қилинадиган ёки қабул қилинмайдиган хатти-ҳаракатлар тўғрисидаги урф-одатлар ва қоидалар.
(ii) Артефактлар (Artefacts): архитектура ва ички дизайн кийиниш қоидалари ва рамзлари каби аниқ иборалар.
(iii) Муносабат (Attitudes): саломлашиш услублари, бизнес расмиятчиликлари, ижтимоий хушмуомалалик ва маросимлар каби жамоавий хатти-ҳаракатларнинг нақшлари.
(b) Иккинчи даража. Ушбу кузатиладиган ҳодисалар остида қадриятлар ва эътиқодлар ва хулқ-атвор ва муносабатларга алоҳида маъно ва аҳамият берадиган эътироф этилган маданият ётади. Масалан, офис майдонининг дизайни мақом ва шарафни англатиши ёки маданият ичидаги шахсий ҳаётнинг аҳамиятини акс эттириши мумкин: бу кузатиладиган хусусиятлардан кўпроқ нарсани англатади. Қадриятлар ва эътиқодлар шиорларда ёки миссия баёнотида очиқ ифодаланиши мумкин.
(c) Учинчи даража. Қадриятлар ва эътиқодлар остида тахминлар ётади: энди маданият томонидан онгли равишда тан олинмайдиган ёки сўроқ қилинмайдиган, аммо унинг фикрлаш ва ўзини тутиш усулларини дастурлаштирадиган асосий ғоялар (айтилмаган қоидалар).²¹²
Демак, маданият бизнесда муҳим ролларидан бири бўлиб, ишчи ходимлар билан мулоқотни, мижозлар билан муносабатларини белгилаб берадиган ижтимоий-маданий элемент.