Turon nashr
G
- Bu sahifa navigatsiya:
- Yk =N/Ох100
| Институционал ишсизликни
|
|
меҳнат бозорининг институтлари вужудга келади. Унинг асосий сабаби – ишсиз кишининг нафақа ҳисобига яшаш имкониятига эга бўлиши ва шу сабабли иш қидиришга рағбатнинг йўқолишидир. Институционал ишсизлик инсоннинг асосий эҳтиёжларини таъминлаш учун ишсизлик бўйича нафақа миқдори етарли бўлганда оммавий ҳодиса сифатида вужудга келади, нафақа тўлаш муддати давомли бўлади. |
Фрикцион ва структуравий ишсизликда маълум ўхшашликлар ва фарқли жиҳатлар мавжуд. Асосий фарқи шундаки, фрикцион ишсизликда маълум малака ва тажриба мавжуд бўлади ҳамда ундан фойдаланиб қисқа вақтда иш топиш мумкин. Структурали ишсизликда ишчи кучи дарҳол ёки қисқа муддатда иш топа олмайди. У малакасини ўзгартириши, қайта малака ошириши, маълумот олиши, касб эгаллаши лозим. Ҳатто баъзи ҳолларда яшаш жойини ўзгартиришга ҳам тўғри келади.
Институционал ишсизликнинг оқибатлари бир хилда бўлмайди. Албатта, ишсиз кишининг муносиб турмуш даражасини сақлаб туриш, қашшоқлик ва унинг ижтимоий оқибатларини бартараф этиш ижобий ҳолдир, унинг салбий томони жамиятдаги ишчи кучи салоҳиятидан самарали фойдаланмаслик, фуқароларда боқимандалик руҳиятини шакллантириш, меҳнатга бўлган сабаб ва рағбатлантиришнинг йўқолишидир. Ишсизликнинг ўз ўлчами мавжуд. У ишсизлик даражаси деб аталади. Ишсизлик даражаси меҳнатга лаёқатли кишиларнинг қандай қисми ишсиз қолганини билдиради ва қуйидаги формула билан ҳисобланади:
Yk =N/Ох100
бунда: Yk – ишсизлик даражаси; N – ишсизлар сони; O – меҳнатга лаёқатли аҳоли сони.
Ишсизлик муддати кўрсаткичи ҳам мавжуд. Бу кўрсаткич ишсизликнинг давомийлигини билдиради. Бу жиҳатдан қисқа муддатли ва узоқ муддатли ишсизлик бор. Уларнинг нисбати иқтисодий ҳолатга боғлиқ. Ҳар бир мамлакат ўзидаги чекланган ресурслардан самарали фойдаланган ҳолда максимал миқдордаги товар ва хизматларяратишга ҳаракат қилади. Бунга эришиш учун эса тўла бандлик ва ишлаб чиқаришни таъминлаш керак.110
Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART A: Chapter 03 «The macroeconomic environment” ўқув-қўлланмасида ишсизликга таъсир қилувчи омилларга қуйидагилар эътироф этилган.
Иш ўринларини яратиш ва ишсизликни камайтириш кўпинча худди шу нарсани англатиши керак, аммо ишсизликни камайтирмасдан кўпроқ иш ўринларини яратиш мумкин.
а) бу иш ўринлари бозорига янги иш ўринлари яратилганидан кўра кўпроқ одам кирганда содир бўлиши мумкин. Масалан, агар 500,000 янги иш ўринлари бир йил давомида яратилган, лекин 750,000 қўшимча коллеж битирувчилари иш излаётган бўлади ва оқибатда ишсизлик 250,000 сонига ўсади.
(б) иш ўринларини яратмасдан расмий ишсизлик кўрсаткичларини камайтириш ҳам мумкин. Масалан, ҳукумат томонидан молиялаштириладиган ўқув схемасига рўйхатдан ўтган шахслар ишсизлик реестридан олинади, гарчи улар тўла вақтли ишларга эга бўлмасалар ҳам.
Ҳукумат иш ўринларини яратиш ёки ишсизликни камайтириш учун бир нечта вариантни синаб кўриши мумкин.
(а) тўғридан-тўғри иш жойларига кўпроқ пул сарфлаш (масалан, кўпроқ давлат хизматчиларини ёллаш);
(б) иқтисодиётнинг хусусий секторида ўсишни рағбатлантириш; ялпи талаб ўсиб бораётганида, эҳтимол, фирмалар талабни қондириш учун ишлаб чиқаришни кўпайтиришни хоҳлашади ва шунинг учун кўпроқ ишчи кучи ёлланади;
(в) иш кўникмаларини ўқитишни рағбатлантириш, чунки малакасиз ишчилар орасида юқори даражадаги ишсизлик бўлиши мумкин ва шу билан бирга малакали ишчилар етишмаслиги - ҳукумат фирмаларга керак бўлган кўникмаларга эга бўлган ишчиларни билан таъминлаш учун ўқув схемаларини молиялаштиришда ёрдам бериши мумкин;
(г) асосий минтақавий соҳаларда иш берувчиларга грант ёрдамини таклиф қилиш;
(д) жисмоний шахсларга кўчириш харажатлари бўйича молиявий ёрдам таклиф қилиш ва бўш иш ўринлари тўғрисида маълумот оқимини яхшилаш орқали меҳнат ҳаракатчанлигини рағбатлантириш;
Бошқа сиёсатлар реал иш ҳақини бозор клиринг даражаларига камайтиришга қаратилган бўлиши мумкин.
(а) касаба уюшма аъзолари учун маълум ишларни чеклайдиган ёпиқ дўкон шартномаларини бекор қилиш;
(б) бундай қоидалар мавжуд бўлган енг кам иш ҳақи қоидаларини бекор қилиш.111
Умуман олганда бир қанча олимларнинг иқтисодий қарашлари турлича, лекин умуий хулоса қиладиган бўлсак, ишсизлик келиб чиқишнинг энг муҳим омиллардан бу инфляциянинг кўтарилиши ва маҳсулот ишлаб чиқаришнинг куввати камайиб боришидан иборат. Шу боис, иқтисодий мувозанатни ушлаб туриш ва бизнес секторланинг кўпайиши учун шарт-шароитлар яратиб бериш ҳар бир давлатнинг биринчи вазифалардан бўлиб ҳисобланади.
Download 1.73 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
