Tuygular shartli ravishda ikki turga bulinadi: Tugma

Depressiv sindrom.

Klinik shakllari. Nevrotik va psixotik depressiyalar, affektiv sindromlarning somatovegetativ namoen bulishi (Protopopov triadasi). Turli kasalliklar va turli eshdagi davrlarda affektiv buzilishlarning xususiyatlari. Sindromlarning yirik (murakkab) turlari affektning buzilish natijasida kelib chikadigan belgilarining soni, salmogi, sifat va xususiyatlariga karab yana ikki turga ajratiladi. Birinchisi-aralash (smeshanniy) sindromlar. Ikkinchisi esa notipik sindromlar deb ataladi. Kichik sindromlar maniakal eki deprissiyaga xos belgilarning yigindisidan yuzaga keladi. Aralash sindromlarda ikkala karama-karshi maniakal va depresiya xolatlarida uchraydigan belgilarning xar-xil mutanosiblikda bir xil (maniakal eki depressiya ) sindromlari ichida kushilib keladi. Notipik sindromlar aralashib keladigan xolatlardan xam murakkabrok buladi. Affektiv buzilishiga xos alomatlar boshka xar xil sindromlar ichida kuzatiladigan belgilar bilan kushilib, ular bilan boglangan xolda bulib, bir butin manzarani tashkil etadi. Bu erda nevrotik, gallyustinastiya, vasvasali, Kandinskiy, katatonik va boshka sindromlarning belgilarining maniakal eki depressiv xamda aralash effektiv sindromlari ichida kuzatilishi nazarda tutilayapti. Depressiv xolatning aralash xillari asosan kaygu-xasrat va sikilish xislari bilan namoen buladi. Adinamik depressiyada bemorlar kam xarakatda bulib, xech narsa bilan kizikishmaydi. Bezovta (ajitirovannaya ) depressiyada kasallar besaramjom bulib, uzlarini kuyishga joy topolmay doim xarakatda bulishadi. Anestetik depressiyada - ulrning xis -tuygi, sezish kobiliyatlari yukolib, kuvonchli eki tashvishli xolatlarni sezmaydilar va shuning uchun xam ichki kechinmalari ogir xolatda utadi.  Disfotik depressiya norozilik va tajanglik kayfiyati bilan utadigan xolat. Kinoyali depressiya (ironicheskaya)-past kayfiyat, piching, masxara kilish bilan kuzatiladi. Yigloki depressiya kayfiyatning tushishi va yigi bilan aralashgan xolda kechadi. Vaximali depressiya-tushkunlik ruxi, kurkuv va kuchli xavotirli xissietlar bilan kushilib keladi. Depressiyaning murakkab turlariga yukorida kayd etilgandek, senestopatik ipoxondriya, derealizastiya va deporsonalizastiya, bredlarining xar xil turlari, gallyustinastiyalar va boshka sindromlarga xos belgilar bilan kushilib keladi. Shulardan eng murakkabi va tez-tez uchraydiganlaridan depressiv-paranoid sindromidir. Tushkunlik kayfiyati bilan tay’zik va uzni-uzi ayblaydigan bredlarning utkir turlari bilan kushilib ketadi. Xastaliknng rivojlanishi bilan ustiga yana ongning oneyroid buzilishiga xos belgilar, katatoniyaga oid alomatlar, chin va soxta gallyustinastiya va Kandinskiy sindromida uchraydigan ruxiy avtomatizmlar kushilib murakkab manzarani tashkil etadi. Depressiya, maniakal xolatlar va ularning xar xil turlari MDPda, shizofreniya, epilepsiya, simptomatik, intoksikastion psixozlarida xamda bosh miyaning jiddiy zararlangan paytlarida (organik kasallarda) uchraydi.

DEPRESSIYaNI U YoKI BU BUZILIShIGA KURA TURLARI:

adinamik; anankastik; yashirin; endogen alkogolli involyustion reaktiv tomirli postravmatik

senestopatik; yumshok (matovaya); depressiv-paranoid. organik nevrotik narkomanik somatik paralitik.

Kotar Sindromi - melanxolik parafreniya, melanxolik bulmagur narsalar, megalo-melanxolik bulmagur narsalar

Boshka emostional buzilishlar:

1. 
   apatiya;
   
2. 
   emostional noadekvatlik;
   
3. 
   ambivalentlik;
   
4. 
   emostional kungil bushlik;
   
5. 
   emostionalnaya utmaslashish.
   

Irodaning buzilishi

Iroda - ongli ravishda ma’lum va anik maksadga karatilgan faollikdir. Kishilarning faoliyatlari va xarakatlari xar doim bevosita ularning onglarining darajasiga boglikdir. Ongning tarkibi, mazmuni, umuman odamlarning ruxiy xolati tashki atrof-muxit va ijtimoiy sharoitlarning doimiy bosh miyaga ta’sir etib turishi bilan shakllanadi. Shuning bilan birga psixofiziologiya, psixopatologiyaga xos umuiy koidalarni biz bu erda esdan chikarmasligimiz kerak. Gap shundaki, kishilarning umuman olganda butun ruxiy faoliyati, shu jumladan ularning ongi, akl-idroki, tafakkuri, irodasi va boshka tamonlari uzaro mustaxkam boglangandir. Uz navbatida ixtierning tarkibi bir biriga mustaxkam boglangan ikki boskichli jaroen bilan kechadi. Birinchisi-bu mayl, extiej kism - bular instinkt eki shartsiz refleks darajada buladi. Shuni xam aytish shartki, bu shaxsda paydo bulgan talablar anik maksadga karatilmagan buladi. Demak, kishilar mayli noanik xavas turkumiga kiradi, kishilarning ongli faoliyatiga bevosita boglanmagan buladi. Ikkinchisi - irodaning odamlarga xos oliy boskichi xoxish orkali ifodalanadi. xoxish-bu kishilar ongiga bevosita boglangan intilishdir. Xoxish anik bir yumishga karatilgan va muayyan maksad bilan uzviy boglangan buladi. Xoxishni amalga oshirish jaroeni imkoniyat bilan anik sharoitda baxolanib, akl (ong,tafakkur, tankid va ruxning boshka tomonlari) tarozisida tortiladi, ijobiy eki salbiy xal etilishi muloxaza vosita asosida kurib chikiladi. Sungra amalga oshirilishi eki oshirilmasligi xal etiladi. Sharoit takozo etmasa, xoxish ijro etilmaydi. Sharoit bulib xoxish amalga oshadigan karorga kelinsa, uning ijrosi xarakat orkali amalga oshadi.

Shu urinda ulug rus fiziologi I.M.Sechenovning bosh miya reflekslarga asoslangan.
Xarakatlar asosan ikki turda buladi:

1.Ixtiersiz.

2.Ixtieriy.

Birinchisi shartsiz reflekslarga boglik. Issik buyumga kul tekkanda bexosdan chuchib tortib olishlik misol bulishi mumkin. Ixtieriy xarakatning turlari yukoridagiga karaganda kuprok va cheksiz buladi va ular tugilgandan sung paydo buladigan shartli reflekslar asosida yuzaga keladi. Maksadga muvofik ixtieriy xarakatlar fakatgina ruxiy soglom kishilardagina sodir buladi. Amaliy psixiatriyada uchraydigan xilma-xil alomatlarni chukurrok urganib, kaysi belgi ixtiyorini, kaysi bir kismini buzulishi natijasida kelib chikishini bilishni tokozo etadi. Bunday taxlil uz navbatida tipik psixopotologik xolatlarning bir-biridan farkini anglab, pirovard natijani- nozologik diagnozni aniklashning zarur omillaridan xisoblanadi. Ixtierning buzilishi uning xar xil kismlariga xos bulishi mumkin.  Mayl  (tugma sezgi, nasldan utadigan biologik xususiyat-instinkt) ochlik, chankovlik, jinsiy, uz-uzini muxofaza etish tuygulari shular jumlasidandir. Mayl va irodaning buzilishi, anoreksiya-ochlik tuygusining sustlashishi yoki butunlay yukolishi. Asabiy anorekstiya(anorexia nervosa). Semirib ketishdan kurkib ovkatni kamrok eyishadi, xatto ba’zan emay xam kuyishadi va ozishga intilishadi. Bunday xolat kupincha usmir yoshidagi kizlarda uchraydi.  Ruxiy anoreksiya  anorexia psichia). Bunda kasallarda ochlik tuygusi yukoladi yoki ruxiy xastalikka alokador alomatlarga boglanib bemorlar butunlay ovkat eyishni tuxtatib kuyadilar (depressiv va katatonik xolatlarda yoki bredlarning zaxarlanish turlarida). Ikkilamchi alomat sifatida katatonik stupor xolatida, bredning zaxarlovchi turida buyrukli eshitish yoki yomon xid keltiruvchi gallyustinastiyalar kuzatilgan xolatlarda xam ovkat emay kuyishadi. Agar kurkuv natijasida ovkatdan kolinsa –unday xol dismorfobiya kurkuv ishonchga aylanishi natijasida taomlar iste’mol etilmasa, uni dismorfomaniya deb ataydilar. Anoreksiyaning sunggi turida oldin ovkatni kamrok, sungra "antika" usul bilan parxez kilishadi yoki umuman ovkat eyishni tuxtatib kuyishadi. Ishtaxa kuchayib ketishi (polifagiya) yoki pasayishi mumkin. Ba’zan bemorlar ovkat emay kuyishlari mumkin. Keyingi alomat uzi mustakil - birlamchi belgi sifatida kuzatiladi, misol uchun depressiya xolatida uchrashi mumkin. Ba’zi bir kasallarda chankoklik buladi (polidopsiya). Ma’lum kasallarda ishtaxa buzilib, kishilar tanasidan chikkan narsalarni va boshka eb bulmaydigan buyumlarni ovkat sifatida iste’mol kilinadi (koprofagiya). Kasallar boshka birovlarga yoki uzlari-uzlariga tan jaroxati etkazishlari, xatto uzlarini uldirishlari mumkin. Boshka bir bemorlarda xirs uygonib, uzlarini nojuya xarakatlar va uyat kiliklari bilan namoyon kiladilar. Ochikdan-ochik xodimlar va bemorlar xuzurida nojuya xarakatlar orkali xirsni koniktiradilar.

 Abuliya  - uta xafsalasizlik, umuman xoxish, faoliyatning butunlay yukolib ketishi. Bu xolat apatiya bilan kushilib keladi.

 Gipobuliya  - irodaning pasayib ketishi, xavas susayib, bemorlar bushashib kolishadi, faollik va xarakat, gayrat kobiliyatlari susayadi.

 Giperbuliya  - faollikning ortishi, tashabbus va istaklarga tulgan xolda bemorlar sergap, serxarakat bulishadi.

 Parabuliya  - irodaning uzgarishi salbiy munosabatlarda gayritabiiy va galati xarakatlar bilan namoyon buladi.

 Gipokineziya  - xarakatlanish kobiliyati susayib, ilgari bemorlar shaxsiga xos bulgan yorkin va boy xatti-xarakatlar kashshoklanadi (kamayadi) va sekinlashadi.

 Akineziya  - xarakatlanish kobiliyati yukoladi, bemorlar uz ixtiyorlari bilan xarakatlana olmaydilar, fakat tashki muxit tasiri (turtkisi) natijasida ular kuzgalishlari mumkin.

 Stupor  - serrayib kotib kolish, murdadek, xaykaldek kotib kolishlik.

 Katatonik stupor  - bemorlar kotib kolgan xolatda bulishlari bilan bir katorda mushak tonuslari ortib ketadi xamda ular savollarga javob berishmaydi (mutizm). Javob bermasliklaridan tashkari, uzlarining axvollarini tushunmagandek bulishadi va xar kanday tashkaridan bulaetgan ta’sirlarga, xodisalarga xech kanday reakstiya berishmaydi. Yotgan joylari xul bulib kolsa, och kolsalar va chankasalar xam eki ularning xayotlari uchun xavfli bulgan biron xodisa sodir bulsa (misol uchun shifoxonaga ut ketsa) xam ular bir xil pozada kuzgalmasdan yotaveradilar. Yuz-kuzlarida kurkuv yoki xayajon alomatlari bulmaydi. Kul-oyok mushaklari taranglashgan xolati davom etadi. Ularning badaniga kul tekkizsangiz, issiklik yoki xatto igna sanchilganda xam xech kanday javob olinmaydi. Bunday xollarda odatda kuz korachiklari kengaygan bulur edi, ammo bemorlarda bunday reakstiya kuzatilmaydi (Bumke alomati). Bemorlar bunday xolatda savollarga javob berishmaydi va vrachlar bilan xodimlarning iltimoslarini bajarishmaydi. Undan tashkari, ularda negativizm alomatlari xam kuzatiladi, yani iltimosga teskari kilib javob berishadi. Kotma (kotish) xolatiga, ya’ni mumsimon (voskaya gibkost - katalepsiya) belgisi xam xosdir. Bemorning tanasini yoki kul-oeklarini nokulay vaziyatga kuyilsa xam, kasallar uchun ungaysiz vaziyatda bulsa xam ular uzok shu pozani saklab turishlari mumkin. Kotish xolati turlicha buladi. Bazan kotish mushaklarning tarangligi bilan kurkinch, daxshat, sarosimaga tushish va uzini tutish kobiliyatlarining uzgarish alomatlari bilan kushilib keladi. Boshka bir xolda u sababsiz zavklanish xolati va shu tuyguga mos keluvchi xayollar (fantastik) bilan kuzatiladi. Yana boshka belgilari xam kushilib namoyon bulishi mumkin. Unda gallyustinastiya va bredlar buladi.

Katotonik stuporga xos simptomlar:

Dyupre(xavoli yostik simptomi), embrion pozasi, xartum,kapyushon, Bernshteyn, Pavlov Bumke Mutizm

 Kichik stupor  - substupor xolati. Xarakatlar cheklangan bulib, mulokotda xam javoblar kamrok va mumsimon xolat ularda kuchli bulmasa xam kuzatilib turadi.

 Depressiv stupor  - xarakatlanish kobiliyati pasayib, sekinlashib depressiya kuchga kirib yukori nuktaga borganda, u bemorlarda stuporga xos xamma alomatlar yuzaga chikadi.

 Psixogen stupor  - kurkuv, daxshatli xodisalar, kuchli falokatlar va ba’zan yakin kishilarning ulimi natijasida odamlarda xarakatlanish yukolib koladi.

 Ekzogen stupor  - stupor xolati zaxarlanish va infekstiya yoki boshka omillar bilan va bosh miyaning organik kasalliklari bilan xastalanganda uchraydi.

 Apatik stupor  - uzining shaxsiy turmushiga va umuman xaetining kizikarli tomonlariga xafsala, xoxish, umid-intilishlar bilan faollik yukolib ketadi; kuch-kuvvat, darmon kurib, uykusizlik paydo buladi. Kuzlarida xayotga kizikish sunadi, savollarga "xa" yoki "yuk" deb kuchsiz ovoz bilan zurga javob kaytarishadi.

 Ruxiy (xarakatlar) kuzgalishlar turlari :

 Raptus - kuzgalishlarning ogir turiga kiradi. Gazabli kuzgalish. Depressiv yoki stupor xolatidan tusatdan kutilmaganda bemorlarda kuchli bezovtalik boshlanadi. Ovozi boricha bakirishadi. Atrofdagilarga tashlanib, sababsiz urishishlari yoki uzlariga tan jaroxati etkazishlari, yo bulmasa uzlariga suikasd kilishlari mumkin.

 Depressiv kuzgalish  (melanxolik raptus). Bema’ni xarakatlar bilan namoyon bulib, kuchli kaygu-xasrat va parishonlikdan chika olmasdan xayotdan umid uzilgandek ruxiy xolat bilan kushilib keladi. Bemorlar ingrashlari, ovozi boricha yiglashlari va uzlariga jaroxat etkazishlari mumkin.

 Vaximali kuzgalish  - umumiy xarakat bezovtaligi (ajitastiya) vaxima va kurkuv bilan kushilib keladi. Bunday bemorlar uzlariga joy topa olmasdan u yokdan bu yokka yugirishlari mumkin, chukkalab utirib ikki kullarini tizzalariga urib yiglashadi, kiyimlarini yirtmokchi bulib, boshlarini devorga urishadi.

 Maniakal kuzgalish  - yukori kayfiyat bilan serxarakatlik kushilib keladi. Bir ishni boshlab uni oxiriga etkazmasdan boshkasiga utish, sergap bulish bunday bemorlarga xosdir. Xarakatlarida va faoliyatlarida tartibsizlik paydo buladi, nutklarida uzuk-yulukliklar namoyon buladi.

 Katatonik kuzgalish  - xatti-xarakatlari bilan gap-suzlarida bir xillik paydo buladi, ixtiyorsiz ravishda ba’zi bir xarakatlarni kilib, suzlarni bir necha marotaba kaytaradilar. Aftlarini bujmaytirib galati kiliklar kilib uzlarini notabiiy tutadilar. Ularning tashki kiyofalari ichki kayfiyatlariga tugri kelmaydi. Katatonik kuzgalishlarda kutilmaganda tushinib bulmaydigan xarakatlar (impulsivnost), kulgiga uxshash xolatlar, masxarabozlik kiliklari kuzatiladi. Ular bir xil xarakatlart va bir xil iboralarni bir necha bor kaytarishadi (exopraksiya,exolaliya). Bemorlar yakin kishilarining yoki tib xodimlarining iltimosini, buyrugini, topshiriklarini bajarishmaydi yoki xar xil sovuk kiliklar bilan teskarisini bajarishadi (negativizm). Intilishlarida karama-karshilik yoki ikkilanishlar (ambivalentnost) seziladi. Fikrlash kobiliyati xam buzilib, gaplarida mantikan uzuk-yuluklikxamda nutklarida bir vaktda grammatik konunga zid gaplar paydo buladi (ingogerenstiya).

 Epileptik kuzgalish  - uzokrok davom etadigan xarakatlar bezovtaligi disforiya yoki ongning sumerik buzilishi bilan kushilib keladi. Jaxl va uta zardali kayfiyatda daxshatli xarakatlar sodir etib, atrofdagi kishilarga tan jaroxati va xatto ularni uldirishlari xam mumkin. Bazan bunday xolat kutarinki kayfiyatga yakin va xar xil gallyustinastiyalar bilan kushilib xam namoyon buladi.

 Gallyustinastiyali kuzgalish  - kuzgalish bemorning uzi va atrofdagi kishilar uchun xavfli xarakatlar bilan kuzatiladi. Gallyustinastiyalarning kurkinchli xillari natijasida bemorlar uz-uzini ximoya kila boshlaydi va ba’zan ximoya etish boshka birovlarga xujum kilish bilan tugaydi.

 Panik  (psixogen) kuzgalish - mantiksiz, ma’no ifodala maydigan xolatlarda sodir buladi (ozodlikda uchib yurgan kushning xonaga tasodifan kamalib kolgandagi xolatiga uxshagan xarakatlar). Bunday xol kishilarda kutilmaganda yoki tusatdan ruxiy larzaga, kuchli iztirobga soladigan sabablar natijasida (kuchli er kimirlashi, ut tushishi, kemadagi falokatlar), xayot xavf ostida kolganida paydo bulgan sindromdir.

 Impulsiv xolatlar. Impulsiv xolatlarining ikki xil turi bor:

1. Impulsiv xatti-xarakatlar.

2. Impulsiv mayllar.

Impulsiv xatti-xarakatlar ruxiy kasaliklarning jiddiy ogir turlarida uchraydi va ular ongning nazoratidan tashkari xolatda kuzatiladi, gayriixtieriy buladi. Ular kutilmaganda shiddat bilan, sababsiz xamda matiksiz xarakatlar bilan ifodalanib kupincha atrofdagilarga xavf tugdirishadi. Bemorlar tusatdan ashula aytishlari, bakirishlari, turgan odamlarni kaltaklashlari, buyumlarni otib yuborishlari eki urib sindirishlari mumkin. Eki erga dumalab etishlari, boshlarini devorga urib uzlariga tan jaroxati etkazishlari va xatto uzlariga suikasd xam kilishlari mumkin.

 IMPULSIV MAYLLAR . Bunday xolatlar vakti-vakti bilan, ammo birdaniga boshlanib, bemorlarning ongi, es-xushlari uzgarib, ularning mayllari, xatti-xarakatlari ma’lum narsalargaintiladi. Bu mayllar bemorlaning fikrini, tankidini, tasavvurini va xoxishlarini yukka chikarib, ulardan ustunlik kiladi. Shu vaktda sodir etilgan xatti-xarakatlari tugrisidagi xotiralar bemorning esida tula saklanmaydi va ular uzuk-yuluk xolda buladilar.

Bularning turlari kuyidagilar:

DIPSOMANIYa- spirtli ichimlikka engib bulmaydigan mayl. Bunday xolat boshka impulsiv mayllar singari bemorlarda uktin- uktin bulib turadi. Undan boshka paytlarda spirtli ichimlikka extieji bulmaydi.

DROMOMANIYa. Vakti-vakti bilan turgan joylarini uzgartirishga bulgan mayl, daydilikka intilish. Okibatini uylamasdan bemorlar oilasini, ruzgorini, ishini eki ukishini tashlab pulsiz, mablagsiz poezd eki avtobuslarda boshi okkan tomonga saexat kilishadi.Daydilik kunlar va xaftalar davom etish mumkin.

KLEPTOMANIYa. Vakti-vakti bilan, lekin birdan paydo buladigan ugrilikka extiros. Sababsiz, ma’nosiz biror-bir buyumni ugrilagandan sung, bemorda unga kizikish yukoladi, undan foydalanmaydi xam va uni tashlab yuboradi eki egasiga kaytarib beradi.

PIROMANIYa-biror-bir kishiga ozor berishlik eki zarar kursatish, maksadi bulmasa xam bemorlarda ut kuyib yuborishga kuchli intilish paydo buladi va ut ekib ularni kuydirib yuborishlari mumkin.

PLYuShKIN BELGISI. Bemorlar tashlandik, xech narsaga yaramaydigan, ba’zan axlatlarning ichidan xar xil buyumlarni yigib yurishadi.

Ong Xakida tushuncha Ong - bosh miyaning jamlovchi, muvofiklashtiruvchi murakkab funkstiyasi bulgani tufayli turli ruxiy faoliyat soxalardagi buzilishlar ongni sifatiga ta’sir kiladi. Shu sababls umumiy amaliet shifokori ong tinikligi kriteriylari, ongsiz ruxiy faoliyat belgilari, ong darajalarini aniklay bilish lozim. Mutaxassisligidan kat’iy nazar shifokor Zigmund Freydning klassik psixoanaliz asoslari bilantanishishi ong buzilishining asosiy psixopatologik sindromlarini tashxislay olish, xamda ushbu patologiyada lozim bulganda tezkor erdam kursata bilishi kerak. Ong odam ruxining eng murakkab jaraenlaridan xisoblanadi. Bir vaktning uzida akl-idrok, xotirayu fikr muloxazalarni dikkat markazida mujassamlashtirib, kishilarni, oliy darajada vaktni, atrof-muxitni xamda uz-uzini anglashga imkon beradigan ulug vositadir.

Ong inson ruxining eng oliy va murakkab kismi bulgani uchun uning kup kirralari va katlamlari bor, uning ustki, tepa xamda pastki, tub katlamlari buladi. Ongning ustki katla mining tarkibi deyarli uzgaruvchan bulib, uz-uzini sezish xissieti va atrof-muxitni xamda undagi bor ma’lumotlar xamda shu vakt ichida kishilar oldiga kuygan maksad va zifalarga muvofik kechaetgan vokealarga boglik buladi. Ongning paski katlamida insonning yashash jaraenida olingan, ammo uzok vakt ishlatilmay digan ma’lumotlarutaassurotlar zaxira sifatida va xotiraga boglangan xolda chukur urin oladi. Ong buzilishining jiddiy turlari xamma ruxiy kasallik turlarida uchramasdan,ularning ma’lum xillaridagina kuzatiladi. Shuni xam esda tutish kerakki, ongning ustki katlami ikki kismdan iborat: uzini-uzi (bu erda "men" degan tushuncha kuzda tutilyapti) anglash. Ma’lumki, "men" degan tushunchadan tashkari, ongni, atrof-muxit va butun borlikni anglatuvchi kismi xam bor, u predmet(lar) ongi, ya’ni uzganing ongi deb yurittiladi. Shuni xam aytish lozimki,"men"degan tushunchaning uzi ikki kismdan iborat bulib, vujud (tana-somatika)ni sezish tuygusi bilan shaxsning ruxiy kismini tasavvur etuvchi kishilar shaxsining boshka tomonlari bilan uzviy boglangan buladi."Odamlar "men"degan suzni talaffuz kilganlarida u bir butun (ular uzlari shuni uylamagan takdirda xam) tushuncha sifatida anglashadi. Binobarin biz ong deganimizda, u kishilar ruxini shu jarayonlardan uzaro uzviy boglanib kelib chikadigan tana bilan shaxs ruxini anglatuvchi tushuncha bilan kishilarda uzi ustida paydo buladigan butun tasavvur deb tushunish kerak. Butasavvur uz navbatida atrof-muxitni anglaydigan kobiliyat bilan ajralmas xolda uzviy boglanib, bir-biri bilan mujassamlashib ongning tula birligini tashkil etadi.

Ongning buzilish turlari xilma-xil buladi.Ularning engilrok va ogirrok kechadigan turlari bor.Birinchi turiga dipersonalizastiya bilan derealizastiya xolatlari kiradi.Bunda kasallikning utkir va dagal belgilari kuzatilmasligi bilan bir katorda uz-uzini va atrof-muxitni taxlil etish kobiliyatlari nisbatan buzilmaydi.Aksincha,ong buzilishlarining jiddiy turlarida eng avvalo uz-uzini anglash kobiliyati bemorlarda yukolib,vaktga,makonga va sodir bulayotgan vokea xodisalarga nis batan xam taxlil etib tushunish kobiliyati yukoladi xamda xar xil psixopatologik belgi va alomatlar kuzatiladi. Mashxur rus psixiatri S.S.Korsakov ongni "Bilimimizni utmishdagi bor tajribalarimizga boglovchi omildir",-deb ta’riflaydi. Ongning buzilishidan kelib chikadigan xolatlar bilan psixozlar urtasida ma’lum darajada uxshashliklar bor va shu bilan birga ular oraligida kattagina farklar xam kuzatiladi. Yukorida kursatilgan ikkala xolatda xam atrof-muxitdagi xakikiy borlikni kishilarning bosh miyasida aks etishi jarayoni buziladi. Lekin ongning buzilishi natijasida kuzatiladigan xolatlarda odamning uzini anglash kobiliyati bilan birga atrof-muxitni anglash va ularni taxlil etish kobiliyatlari xam uzgaradi (buziladi). Yukorida kayd etilganidek,ongning buzilishi natijasida kelib chikadigan xolatlar ularning xususiyatlariga va ogirlik darajalariga karab asosan ikki gurux (sinf)ga bulinadi.

1-guruxga kuyidagi xillari kiradi:karaxtlik (oglushenie),sopor (subkoma) va koma deb nomlangan xillari.Karaxtlik da bemor urinda bexol yotgan buladi.Tashki kurinishi,kiyofasi jonsiz,ma’nosiz bulib,uykuda yotgan kishilarni eslatadi.Tashki muxitning ta’sirini sezish kobiliyati deyarli ppasayadi. Sekin yoki urta tovush bilan muomalaga xech kanday javob olinmaydi.Kuchli ovoz bilan berilgan murakkab savolga xam javob olinmaydi. Tashki muxit ta’sirida kuzlarini ochganda fakatgina yakin kishilarinigina tanishlari mumkin.Atrof-muxitni anglash kobilichti uta susayadi, kasalxonada yotganliklarini tasdiklashlari mumkin,lekin bu erga kachon va kanday kilib kelib kolganliklari ustida ulardan ma’lumot olib bulmaydi.Ularning ongi tuygu-xislardan va fikr-muloxazalardan xoli bulib koladi,kashshoklashgan ongidagi fikrlash jarayoni uta sekinlashadi. Karaxtlikning engilrok turini ongning obnubilyastiyasi deyiladi. Bemorning xamma reakstiyalari sekinlashadi,e’tibor bilan fikrning tarkoklik alomatlari borligi uchun xozirjavoblik yukoladi,savolning mazmunini tushunmaganliklari uchun javoblari xatolarga tula buladi,bu xolat fakat narkoz berilganda uni raush davridagina kuzatilmasdan,ba’zi bir ruxiy xastaliklarda xam uchrashi mumkin.Misol uchun bizning kundalik yumushlarimizda bemorlar insulin bilan davolanganlarida,zaxm kasalliginin kechki davrida kuzatiladigan progressiv falajligida va bosh miyaning usma kasalliklarida xam ongning obnubilyastiyasi uchrashi mumkin. Karaxtlikning keyingi ogirrok kechadigan davri sopor xolati deyiladi.Sopor ong yukolishining urta darajali xili.Kuz korachigining yoruglik ta’siri ancha susaygan buladi.Pay va teri reflekslari susaygan buladi,patologik reflekslar doim bu lavermaydi.Yuz-kuzlari kizargan yoki okargan buladi,ter bosgan,nafas olishi kiyinlashib,yurak urishi tezlashgan buladi.Bu axvoldan chikkanda bemor uzining xolatini butunlay esdan chikarib yuboradi. Koma sopordan keyingi,undan xam ogirrok bexushlik xolati.Bemor xech kanday ta’sirga reakstiya bermaydi,kuz korachigi,korneal pay va teri reflekslari chakirilmaydi.Nafas va yurak urishi uzgaradi.Bu xolatlar epilepsiya,diabet,mexanik yoki elektrotravmada,spirtli ichimlikdan zaxarlanganda,uremiya kasalliklarida xamda psixiatriya amaliyotida insulin bilan davolash jarayonlarida uchraydi.