Tuygular shartli ravishda ikki turga bulinadi: Tugma

2-guruxiga (ular psixotik turi deb xam yuritiladi),ya’ni ogir xillariga deliriy,oneyroid,amenstiya va sumerik shakllari kiradi. Ong buzilishining ogir turlari klinik manzarasi uchun umumiy belgilarining xosligidan tashkari yana ikkita alomat teztez uchrab turadi. Ulardan biri sarosimalik (rasteryannost) ikkinchisi ipermetamorfoza belgisidir.Sarosimalik xolatida bemorlarning tashki kurinishi bezovtarok kuzlari karashlari besaronjom gap suzlarida ma’no bulmaydi gapirib turib birdan tuxtab kolishadi.Bemorlar uzlarida va xaellarida bulaetgan, ichki kechinmalarini eki atrofda bulaetgan xodisalarni tushuna olmaydilar,xavotirlanib xayratda buladilar.Bu xol gipermetamorfoza belgisi bilan kushilib keladi.Bunda bemorning dikkat e’tibori yana kandaydir yangiliklarga tezda kuchib,undan Yana Kasalxonaga biror xodim kirsa,xonaning eshigi ochilib epilsa eki gaplashib turgan vrach u eki bu ekka karasa-shular xammasi bemorning e’tiborini uziga tortadi. Bir oz gapini tuxtatib, uning e’tiborini yana boshka narsalarga karatadi.Gipermetamorfoza sarosimalik xolatining tarkibida yukorida aytilgan, unga xos bulgan boshka belgilari bilan uchraydi. Sarosimalik xolati esa uz navbatida fakat ongning ogir buzilishlarigagina xos bulmasdan, balki xamma utkir boshlanadigan psixotik sindromlarning xam tarkibida uchrayveradi. Ong buzilishining jiddiy turlari yukorida kayd etilgan kasallarda kuprok uchraydi va ular kuyidagi nomlar bilan ataladi;deliriy, oneyroid ,amenstiya xamda sumerik xolatlar. Ular nemis,rus va boshka millat olimlari tomonidan atroflicha urga Ammo 20 asrning boshlarida yashagan atokli nemis olimi Yaspers ularning xammasiga xos psixopatologik belgilarini tula va chukur urgangan. Uning fikricha, ong buzilishining turiga karamasdan ularning xammasida asosan turtta alomatlar uchraydi. Shulardan birinchisi;

1. Bemor bilan atrof-muxit(kishilar bilan vaktga ,makonga bulgan munosabat) urtasidagi muomala,mulokot buziladi(otreshennost ot deystvitelnosti). Tashki dune idrok etilmaydi, u tula va tukis anglashilmaydi eki uzgargan,kurkinchli va mantiksiz idrok etiladi(vosprinimaetsya izvraщenno).Bu belgi elgiz xolda katatoniya,apatiya eki akli zaiflik sindromlari tarkibida xam uchraydi.

2.Kasallarda vaktga,makonga (turgan joylariga)va kishilarga bulgan aniklik (orientirovka)uzgaradi va butunlay buzulib ketishi mumkin.Xozirgi kunni,oyni,yilni,turgan joylarini va atrofdagi yakin kishilarini anglay olishmaydi(dezorientirovka).Bu belgi xam xotira jiddiyrok buzilganida,asteniya sindrominining ogirrok turida va yukorida aytilganidek apatiya xolatida kuzatilada.

3.Fikrlash kobiliyati uzgiradi,buziladi(imkogerentnost).Muloxaza yurgizishda fikrlarning ketma-ketligi,mantiklash jaraeni buziladi.Taxlil bilan umumlashtirib tugri mazmunli xulosa chikarish imkoniyatlari yukoladi.Bemorlar nutkida va suzlaganlarida"uzuk-yutuklik"seziladi.Ya’ni ularning gaplarida mantik yukolishi bilan birga grammatik koidalarga xam amal kilinmaydi.Mutaxasis xar kancha e’tibor bilan ularning nutkini taxlil kilishiga karamasdan,ular fikrini tushunibbulmaydi.Bu belgi xam shizofreniya utkir boshlanganida,sensor afaziyada va maniyaning ogir("sputannaya"maniya)turida kuzatiladi.

4.Bemorlarda orientirovka buzilganligi xamda tashki muxit ta’siri bosh miyada tugri aks etolmaganligi natijasida kechaetgan tashki vokealar va ichki patalogik kechinmalarning xammasi ularning xotiralarida saklanib kolmaydi.Bemor ogir axvoldan chikkandan sung ularning xammasini uz xotiralarida saklab kolib,sungra tula ravishda gapirib bera olmaydi,ya’ni ularda amneziya xolati namoen buladi.Bu sunggi belgi xam aloxida xotiraning buzilishi natijasida kelib chikadi.(Korsakov sndromida xam uchraydi).Demak,ongning jiddiy buzilish turlarini aniklaganda,yukorida kursatilgan xamma belgilarning mujassamlashgan xolatlari mavjud bulishi shart,chunki ularning xar biri aloxida eki bir-ikkitasi birgalikda boshka sindromlar tarkibida xam uchrashi mumkin ekan.

DELIRIY-ong buzilishining tez-tez uchraydigan turi.Asosan intoksikastiya, infekstiya, travma xamda tashki muxitning boshka sabablari natijasida kelib chikadigan ekzogenik kasalliklarida uchraydi .Uning karaxtlikdan farki shundaki,karaxtlik va uning boshka ogir turlarida ongning tarkibiy kismi kashshoklashadi,deliriyada esa,bemorlarda patalogik kechinmalar xisobiga ongning tarkibi "boyishi"mumkin.Kasallik natijasida paydo bulgan soxta xamda patalogik kechinmalar xisobiga.Albatta,bunda illyuziya,gallyustinastiya va vasvasalar buladi.Bemorning xatti-xarakatlari asosan kuruv gallyustinastiyalariga baglik.Eshituv gallyustinastiyalari xam bulishi mumkin.Vasvasalarning asosiy xissietga boglangan turlari namoen buladi.Affekt juda xam uzgaruvchan bulib,bemorlar besaramjon,bezovta va kuzgaluvchan xolatda buladilar. Deliriyaning uzi ogirligiga karab engil (aborotivniy),urta(klassik)va uta ogir (mussitiruyushiy xamda proffesional)turlari buladi.Engil xili bir necha soat eki bir kecha-kunduz davom etib,kuprok kuruv illyuziyalari xamda gallyustinastiyalar bilan bezovtalik kechkurun zurayib tez utib ketadi. Klassik turi 4-5 kun davom etadi,uning tula klinik manzarasi bir necha boskichlarda ifodalanadi. Umuman nosoglikka xos bulgan belgilar bilan uyku buziladi,bemorlar sergap bulib boshlariga xar xil uylar kela boshlaydi,ularning xotiralari utkirlashib (gipemneziya),utmishdagi xar xil vokealarni ixtiersiz eslaydilar,ukigan eshitgan va edda kolgan xotiralar tugrisida tuxtovsiz gariradilar.Avvalo ularning xammasida mantikan bogboglaniщlar buladi,sungra udar nutlidagi mano yukola boshlaydi . Fikrilashda tarkoklik (eylishlik) paydo buladi, atrofmuxiddagi tasodifiy narsalar ularning e’tiborini uziga karatib, unda kup tuxtamay yana boshka bir narsaga kuchadi.Ya’ni bemorlarning dikkat e’tiborlari bir narsadan Yana boshkasiga,undan yana boshkasiga kuchib uchib (otvlekaemost) yuradi. Gap-suzlarida mantikan boglanish yukoladi. Ularning kayfiyati uzgaruvchan buladi,ruxlarida asabiylashish,injiklik alomatlari namoen buladi.Fikrlash (assostiastiya) jaraenlarining telashishi va gipermneziya bilan bir katorda giperesteziya belgisi xam kuzatiladi. Bemorlarda umumiy sezgirlik ortib ketadi, shovkin-suron kattik ovozlar,sun’iy va tabiy eruglik,utkir xidlar -bularning xammasi bemorga ekmay koladi va ularning gashiga tegadi. Yukorida kursatilgan belgilarning xammasi kechga tomon zurayadi, uyku buzilib,bemorlar daxshatli tushlar kurishadi,xatta-xarakatida bezovtalik xamda kuzgaluvchanlik alomatlari kuzaeitiladi. Kasallikning ikkinchi boskichida kursatilgan alomatlardan tashkari,yana gallyustinastiyalar, ayniksa kurkuv xili bilan fantastik illyuziyalar katta joy egallaydi. Devordagi doglar, gilamdagi mayda gullar va boshka kuzga tashlanadigan buyumlar bir butun manzara, saxna kurinishida tuyuladi. Gallyustinastiyalar kurkinchli, xayvonlar, ilonlar yoki kichik xajmda xamda rangli xarakatlanuvchi xar xil maxluklar sifatida kuzatiladi.Kayfiyatuzgaruvchanligicha kolavervdi.Giperestiziya kuchayb boradi,shovkindan bemorlar chuchiydigan bulib kolishadi,gap-suzda mantik buziladi,saivollarga mazmunli javob olib bulmaydi. Ong xolati uzgarib turadi.Vakti-vakei bilan bemorlar xushiga kaytib,atrofdagilarni taniydilar. Kaerdalikliklari tugrisidagi savolga tugri javob berishadi. Bundai xolat-xushga kaitish (merstanie soznanie-lyustidnoe okno)-"yolkin daricha" uzok davom etmaydi. Uyku sayozlanadi,vaxima,kurkuvkuchayadi,kechalari bezovtalik bilan alaxlash zurayadi,ertalab bushashib, kiska muddatli chukur uykuga ketadilar.Kuruv gallyustinastiyasining ortib borishi bilan birga,eshituv gallyustinastiyasi va xissiyotga boglangan vasvasalar paydo buladi. Vaxima bilan kurkuv alomatlari kuchayadi,ularning bezovtaligi xatti-xarakatlarida xakikatdan xam shunday vokealaru xodisalarni boshidan kechirayotgandek tuyuladi. Bunday belgi-alomatlar kechga borib kuchayadi, orientirovka kilish kobiliyati yukolgan bulsada,xushiga kaytib turishlari mumkin. Sungi boskich kamrok uchraydi, ammo u bemorlarda ogir kechadi. U intoksikastiya, yukumli yoki somatik kasalliklar bilan kushilib kelgan xolatlarda kuzatiladi. Deliriyaning bu turini''musitiruyuщiy''deb yuritiladi.Bemorlar jismonan darmonsiz, bexol,kupincha uringa mixlangandekyotishadi.Ulardagi atrof-muxitda bulayotgan xodisalarni anglab olish kobiliyati tula yukoladi,vaktga va kishilarga munosabat salbiy buladi.Berilgan savolga xech kanday javob olinmaydi.Ammo bemorlar uzlariga biror bir mavzuda tushinib bulmaydigan darajada tungillab gapirishlari mumkin.Shu bilan birga urinlarida yotgan xolatda tartibsiz ravishda(xoreyasimon) xatti-xarakatlari ularning bezovtaligidan darak berib turadi. Sungra giperkinezlar ortib, karaxtlik xolatiga tushib, u uz navbatida komaga aylanadi va bemorlar uziga kelmay xayotdan kuz yumishadi. Bundan tashkari,deliriyaning yana bir turi''kasb''deliriyasi nomi bilan yuritiladi.Bemorning ongi juda chukur buzulgan buladi, musbat psixopatologik belgilar-gallyustinastiyalar,vasvasalar bulmasligi mumkin,u bezovtalanadi,tashki tomondan kuzatilganda namoyon buladi:duradgor uzining ishiga,temirchi yoki ketmonchi shu kasbga xos kiliklar va xatti-xarakatlar bajaradi.Deliriyaning bu turi xam ilgarigi xiliga uxshash bosh miyaning ogir organik kasalliklarida va jiddiy somatik bemorlarda uchraydi. I.M.Sechenov evolyustiyasi asoslariga tayangan konundan foydalangan xolda deliriyaning keyingi xilining mexanizmi tugrisida uz fikr-muloxazalarini aytgan edi.U degan edi,bir tanish faylasuf olim bilan suxbatlashganda ,biror bir jiddiy muammolar ustida baxslashganda xar doim ikki kulini bir-biriga kovushtirib turishni odat kilib olgan edi.I.M.Sechenovning malumoti buyicha tasodifan usha olimni ulim tushagida yotib,jon berishdan oldin kullari bilan yana odatiy xarakatni kaytarganini kurgan ekan. Xar xil sabablar orkali bosh miyadagi patologik jarayon ekstensiv ravishda tarkaladi.Shu bilan bir vaktda miyaning tubidagi markazlar funkstiyasi kasallikning ilk davrida kuzgala boshlaydi. Ammo patologik jarayon kasallikning ogirlashib borishi bilan pastki kavatlarga xam tusha boshlaydi. I.M.Sechenovning fikricha, xarakat fakat xayvonlarga xos bulmay,evolyustiya narvonining birinchi pogonasidan eng yukorida turgan insonga xam xosdir. U tiriklikning asosiy belgisidir. Bundan tashkari, insonning mayli, xoxishi,maksadiyu-murodi,orzu-xavasi xammasixarakat orkali namoyon buladi. Tugilgandan to sungi nafasgacha xarakat tuxtamasdan kaytarilaveradigan jarayondir. Shuning uchun xam ruxiy jarayonni boshka murakkab tomonlariga karaganda kishilarda xarakatni boshkaruvchi markazlar patologik jarayonga birmuncha chidamli bulib, kasallik zuraygandan sungina ularning faoliyati buziladi.Shunday taxminlarga asoslangan xolda deliriyada kuzatiladigan patologik manzaraning patofiziologik mexanizmini shunday farazlar bilan tushintirishga urinadi.Olimning bu taxmini xakikatga yakin bulishi mumkin. Oneyroid turi. Bu shakl utgan asrning boshlarida franstuz olimi Eskirol tomonidan e’tiborga olingan. Tadkikotchilarning ba’zilari katatonik kuzgalishning utkir xolatida ong buzilib fantastik kechinmalar bilan kuzatiladi deyishgan edi.Yana boshkalari esa,shunga uxshash manzara kasallarning kuzgalgan xolati utkir vasvasalar bilan kushilib kelishi mumkin degan fikrni bildirishgan.Oneyroid xolati ta’rifi S.S.Korsakovning kullanmasini umumiy kismida xam uz urnini olgan.Keyingi vaktda chet el olimlaridan Mayer-Gross bu masalaga yana kaytadan uz e’tiborini jalb ettirdi.Shundan sung bu muammoga olimlar urtasida yanada kuchlirok kizikish paydo buldi.Keyingi vaktlarda Vengriyalik Meduna degan vrach xar xil kasalliklarda uchraydigan oneyroid xolatlarni urganib,ularning yigindisidan mustakil kasallik,ya’ni nozologik birlik sifatida karashni tavsiya etmokchi bulgan.Lekin bu xil fikrlar deyarli ma’kullanmadi,chunki oneyroid xolati kupchilik sindromlar singari xar xil xastaliklarning xar xil davrlarida uch raydigan xolat edi. A.V.Snevjenskiy va uning shogirdlari tomonidan bu masala jiddiy urganilgan bulib,uning fikri buyicha ong buzilishining oneyroid turi bemorlarda uchraganda tezlik bilan aniklash ancha musheuldir.Uni fakatgina dikkat bilan malakali mutaxassis kuzdan kechirgandagina bemorda shu xolat borligi aniklanishi mumkin. Bemorlarning tashki kurinishi ikki xil manzara bilan ifodalanadi.Kasallar esdan oggan yoki sexrlangandek maxliyo bulib kurinadilar.Ba’zan bezovta bulib,ba’zan esa urinda kuzgalmasdan,savollarga javob xam bera olmasdan yotaverishadi.Ammo tashki kurinishdan shunday kuzatishga karamasdan bemorlar ichki kechinmalarga juda xam boy buladilar.Ularning ongi fantastik xayollarga tula buladi.U xayollar tashki muxitning ta’siri natijasida paydo bulgan tasavvurlar bilan gayri tabiiy xolda kushilib,bemorlar ongida galati ruxiy xolatlar yuzaga keladi.Ularning kulami keng va bir-biriga uzaro boglangan va birin-ketinlik bilan tasavvurdan utaveradi.Shu bilan birga daxshatli tush kurgani singari ular fojeali kurinishda bulishadi. Bemorlarda uz-uzini taxlil etish kobiliyati (ongi-samosoznanie)ning buzilishi ong buzilishining boshka turlariga karaganda kuchlirok zarar kuradi.Misol uchun deliriyani boshdan kechirayotgan bemorda ongning uzligini anglatuvchi kismi ma’lum bir darajada saklanib,uzining kasallik tajribasidan kelib chikib, soxta tasavvurlardan uz-uzining kamchiligini farkiga borib etadi.Oneyroid xolatini boshdan kechirayotgan bemorni uz-uzini anglatuvchi kobiliyati buzilganligi uchun fantastik xayollar bilan xamda tashki muxit ta’sirida yuzaga kelayotgan xar xil tasavvurlar bilan aralashib,daxshatli va kulami keng kechinmalarga aylanadi va bemor shunday vokealar va ajoyib xodisalarda uzi bevosita ishtirok etadi. U kaxramon sifatida bosh rolda uynaydi. Franstuz psixiatrlari deliriya bilan oneyroid xolatlarining ustida gap yuritishganda deliriy xolatini kechirayotgan bemor tomoshani parterdan utirib kuzatayotgan kishiga uxshatadi.Oneyroid xolatida esa tomoshabinning uzi saxnaga kuchib, uzi bosh kaxramonning rolini uynay boshlaydi deyishadi.Bemorlarning sub’ektiv dunyosida kechadigan vokealar galati va ajib buladi.Ular uzga ayyoralarga uchish,u erda xar xil vokealarni boshidan kechirish,utmishga sayoxat kilish yoki xozirgi kunning uzida garoyib va fantastik vokealarni boshidan kechirishlari mumkin.Affektiv uzgarishlar ikki kutbli bulishi mumkin.Rux uta kutarinki (maniakal) yoki juda past (depressiv) xolatda kuzatilishi mumkin.Depressiv kayfiyat bemorlarda Kotar sindromining manzarasiga uxshash belgilar bilan kushilib keladi.Xayajon,kurkuv,daxshat xissiyotlari bemor yashayotgan mintakada yoki undan xam katta kenglikda xammayok buzilib xonavayron bulayotgandek yoki xayot tugab kiyomat boshlangandek tuyulishi mumkin.

Oneyroidning deliriyadan farki yana shundaki,deliriyada bemorlarning bezovta xatti-xarakatlari kuzgaluvchanlik va besaranjomliklari,ularning ichki sub’ektiv dunyosida kuzatilayotgan psixopatologik belgilar (fantastik illyuziyalar,kupincha yolkin kuruv gallyustinastiyalari,extirosli utkir vasvasalaar)ning mazmuniga mos keladi.Oneyroid xolatida bemor yoki jim,kuzgalmasdan joyidaa yotaveradi (stuporda) yoki besaranjom (rasteryanno) patetik kuzgalgan xolatida bulib,ularning sub’ektiv dunyosida fantaziyaga boy va rang-barang xayollar va kechinmalar kuzatiladi.Deliriyada kuzatilganidek, bemorlarning tashki kurinishi ichki kechinmalariga mos bulmaydi, ya’ni oneyroid xolatida kasallarning tashki kiyofasi bilan ichki boy va rang-barang belgilar urtasida nomutanosiblik buladi. Lekin tezda ularning xajmi,kulami kuchayib borib shaklan va mazmunan fantaziyaga aylanib ketadi.Ukigan va eshitgan ma’lumotlar,kurgan va guvoxi bulgan vokealar xammasi bir galati fantastik tukimaga aylanib bemorning ichki dunyosini tuldira boshlaydi.Oneyroid xolatning bu davrida fantastik kechinmalar bilan reallikning ta’siri ular xayolida bir vaktda baravar joy olishi mumkin.Kasallikning oldingi boskichida vaktga,makonga va umuman tashki muxitga orientirovka saklanib koladi va shuning uchun bemorlarda kuzatiladigan xolatning shu davrini orientirli oneyroid deb ataladi.Keyinrok fantastik xayollar kuchayib tashki muxitdan olingan taassurotlarni xam uz ichiga yutib yuboradi. Atrofdagi kasallar yoki xodimlar usha fantastik kechinmalar ichida boshka shaxs sifatida patologik vokealarning ichida ishtirok etishadi.Shuning uchun xam bu xolatni ilgari utkir va extirosli vasvasalar sindromi deb karalgan edi.Lekin tashki muxitning bosh miyaga (uning kasallik natijasida murakkab faoliyatlari buzilgani uchun) ta’siri notugri bulib,bemorning orientirlash kobiliyati zararlanib,sungra amneziyalar kuzatilgani uchun bu xolatni ong buzilishining oneyroid turi deb kabul kilinadi. Bemorlar deliriyadan chikkandan sung kasallik vaktida boshidan kechirgan kuruv gallyustinastiyalardan ba’zi bir kismlarini eslashlari mumkin.Oneyroidni boshidan kechirgan bemor atrof-muxit tugrisida xech narsani eslay olmaydi. Ammo uzlarining xayollaridan kechgan xamma vokealarni tula-tukis yodlaridan chikarmasdan, ular tugrisida mufassal suz yuritishlari mumkin. Umuman oneyroid tugrisida xulosa chikaradigan bulsak,xayoliy va fantastik xamda keng kulamli mazmundagi vasvasalar kuzatiladi, rang-barang xamda galati vokealarga boy kechinmalar bemorning bir xil bulgan tashki kurinishiga mos kelmaydi. Undan tashkari,ularning ongi, uzini-uzi taxlil etish kismi chukurrok zaarlangan buladi.Deliriyada bemorning ichki xolati bilan tashki kurinishidagi nomutanosiblik bulmaydi, uz-uzini taxlil etish xususiyati oneyroid xolatini kechirayotgan bemorga nisbatan chukur zararlanmaydi, shuning uchun deliriy bilan xastalangan kasal uzligini bilib soxta patologik kechinmalarga uzini karshi kuya oladi. Amenstiya ong buzilishining bu turiga inkogerentnost(tafakur buzilishining ogir va utkir turlaridan biri)bilan sarosimalik kushilib keladi. Bemorlarda orientirovka buziladi. Kurinishlari ojiz,nochor,sarosima xolatiga tushgan, dovdirab kolgan buladilar. Tashki muxitdan olingan taassurotlarni taxlil etib(analiz), ma’lum bir xulosaga kelish(sintez)kobiliyati yukoladi. Bemorlar bexol, bushashgan bulib, urinlarida yotgan bulishadi. Gaplarini tushinib bulmaydi, nutklarida gramatik va mantikiy koidalar saklanmagan bulib, uzuk-yuluklik xolati yuzaga keladi. Ammo ularning nutki prof.A.C. Chistovich tomonidan taxlil etilganda bir muxim xulosaga kelingan edi. Uning fikricha, ma’lumki, bolalik davriga xos nutkda fe’l bilan anik suzlar kuprok xos ekan. Bemorlarning xam gaplarida shunday suzlar kuprok uchrab, katta yoshli kishilarga xos abstrakt suzlar kam uchrar ekan. Bu muloxaza bosh miyadagi patofiziologik uzgarishlar uning ustki kavatidagina keng tarkalib kolmay,bosh miyaning pastki kavatlaridagi markazlarga xos funkstiyalarni buzilganidan xam dalolat beradi,shu bilan birga kasallar ogir va jiddiy ekan,degan xulosaga olib keladi.Kayfiyat uta uzgaruvchan buladi,bemorlar ogir axvolda bulishlariga karamasdan ruxlari gox tushkun,gox kutarinki buladi.Bu erda yana bir masalaga etibor berish lozim.Gap-suzlarning mano jixatdan tushunib bulmasligiga karamasdan,yukori kayfiyat bulganda xursandlikka oid,past bulganda xafalikka oid suzlarni bemorlar talaffuz etishadi.Bu belgi-alomatlar katatonik xolatlardan farklashga erdam beradi.Chunki katatoniya bazan  amentiv  0xolatga ulanib ketishi mumkin.Bemorlarda pozitiv belgilardan vasvasalar va gallyustinastiyalar xam kuzatiladi,lekin inkogerent bulgani uchun fikr-muloxazalarni tushunish kiyin buladi.Deliriyada uchraydigan kiska muddatli tuzalishlar bunda uchramasa xam,ammo tartibsiz xatti-xarakatlar(xoreyasimon) va kuzgalishlar kuzatiladi. Bazan katatoniyaga xos belgi(kotma-kuzgalish)alomatlari xam kuzatilishi mumkin.Eki amenstiya deliriyaga utishi mumkin,bunday xollarda deliriyaga xos belgilar paydo buladi.Katatoniyadan farki shundaki,katatoniya xech kachon deliriyaga utmaydi.Amenstiyada kuprok somatik nosoglik kuzatiladi va muddatli xaftaga va oylarga chuzilishi mumkin. A.V.Snejnevskiyning tabiri buyicha deliriyaga rang-barang xar xil illyuziya bilan kuruv gallyustinastiyalari,oneyroidga-xaeliy fantastik keng kulamli ichki kechinmalar,amenstiyaga esa inkogerentlik bilan sarosimalik xolatlari xosdir. Ongning sumerik buzilishi.  Ong buzilishining bu turini yukorida aytilgan turlar singari osonlikcha tariflab bulmaydi. Bu masalaga tadkikotchilar ikki xil nuktai nazardan endoshadilar.Birinchi gurux olimlar-kishilarni korongilik tushgan (gira-shira-sumerki)da kurish kobiliyati pasaygan singari bemorlar ongida xam shunga uxshash xolat kuzatiladi degan fikrlar aytishadi. Kun korayganda uzok-yakinni anik ravshan kurish kobiliyati uzgargani singari kasallarda uzgargan ong bilan muxitni,butun borlikni xamda shu vakt ichida kechaetgan vokealarni idrok etish va taxlil kilish kobiliyatlari buzilgan buladi. Boshka olimlar esa ong buzilishining bu turini uzgaruvchan,bir-biriga uxshamaydigan xar xil xolatlarda namoen buladi deb taxmin kiladilar. Ong inikligining uzluksizligi vaktivakti bilan kutilmaganda buzilib,yana uz soglom xoliga kaytib turadi.Bu xolat bemorlarda tusatdan boshlanib tez utib ketishi,bazan esa bir necha soatlar eki kunlar davom etishi xam mumkin.Nogaxon ong uzgarib bemorlar boshkacha xolatga tushib koladilar.Kasallarning tashki kurinishi besaramjon,bezovta,gazabli buladi.Shunga karamasdan,ularning xatti-xarakatlarida gayritabiiylik bulmaydi,lekin ularga ovozlar eshitilib xar xil kuruv gallyustinastiyalari namoen buladi. Extirosli vasvasalar zaxarlanish, kuzatuv tazyik utkazish eki biror bir vosita orkali ular shaxsiga ta’sir etish xolari) kuzatiladi. Ong buzilishining bu turi klinik manzarasi jixatidan xar xil kechishi mumkin. Ba’zan extirosli vasvasalar kuprok kuzatilib klinikasida asosiy joyni egallasa,uning vasvasali turi, gayri tabiiy xamda xavfli xatti-xarakatilar bilan gazabli affekt kushilib kelsa, uning kuzgaluvchan (ajitiovanniy) turi va bak’zan musbatpsixopatologik belgilar bilan kuzatilishiga karamasdan bemorlar uzlarini kaerdaliklarini, atrofdagi kishilarning kimligini bila oladilar va shuning uchun xam ong sumerik buzilishining bu turini orientastiya kilingan shakli deb kabul kilingan. Umuman bemorlar ongini uzgarish turlariga karamasdan, ular xushlariga kelgandan sung ularning ishtirokida patologik ruxiy kechinmalar natijasida sodir etilgan kungilsiz xatti-xarakatlar, vokealarga bemorlarning munosabati uzgargan buladi, ya’ni sodir etilgan xavfli xatti-xarakatlarni ular emas, boshka kishilar tomonidan uyushtirilgandek tuyuladi. Ongning birligi bilan uzluksizligining buzilishi bemorlarning shu munosabatlaridan kurinadi. Odatda sumerik xolatdan kasallar chikkanda amneziyaning tula turi kuzatiladi. Ya’ni bemorlarning xotirasida xech narsa saklanmaydi. Lekin ba’zi bir kasallar tekshirilganda sumerik xolatdan chikishi bilan uzuk-yuluk bulsa xam, patologik kechin

malardan ba’zi bir vokealarni suzlab berishadi. Bu xol ruxan soglom kishilarda daxshatli tushdan sung ma’lum vakt uning ta’sirida bulib, sungra kundalik vokealar ta’sirida ularni eddan chikib yuborgandek buladi. Bemorlarda xam shunga uxshash xoll kuzatiladi va kiska muddatutgandan sung tula amneziya xolati namoen buladi. Bu manzarani mugombirlikka yuyib bulmaydi, chunki bu kasallarda uchrashi mumkin bulgan chunki bu kasallarda uchrashi mumkin bulgan belgilarning biridan buladi. Bu alomat kechikkan (retard) amneziya deb ataladi. Bu belgini bemorlar xavfli xatti-xarakati natijasida jinoyat sodir etib, ularning ruxiy soglomligini aniklash uchun sudpsixiatriya ekspertizasi ga yuborilganda axamiyati katta buladi.