Tuzuvchi : shohruh arabjonov

ICHKI MANBA 
 
ichki manba - tilning o'z ichki imkoniyatlari asosida boyishi

---

1)shevalardan so'z olish 
2)so'z yasash
Es : shevalar adabiy tilning boyib borishida muhim manba sanalsa-da adabiy tildan 
tashqarida. 
AYRIM DIALEKTAL SO‟ZLAR 
g'o'ch - mard, jasur
zang – narvon 
istamoq – izlamoq 
shoti -narvon 
mo‘rcha(Buxoro) – chumoli 
qarindja(Xorazm) – chumoli 
moyak – tuxum 
yumirta(Xorazm) – tuxum 
uchak(Xorazm) – tom 
gavora – beshik 
sigir – uy 
inak(Buxoro) – uy 
takya(Xorazm) – do‘ppi 
kallapo‘sh – do‘ppi 
o‘jak-buzoq 
pakki-pichoq 
sinchalak – chittak 
meng-xol 
huvnon-xonim 
yop-kanal 
Tilni boyitishda so‟z yasashning 3 xil usuli bor
1)Affiksatsion (asos+yasovchi qo‘shimcha) : bog‘bon, paxtakor 
2)Kompozitsion (asos+asos) : gulhamishabahor, beshiktervatar 
3)Semantik (juftlash va takrorlash) : yor-yor, bordi-keldi, dedi-dedi 
So'z ma'nolarining torayishi va kengayishi : 
so'z ma'nosining kengayishi : til taraqqiyoti natijasida so'z o'zi ifodalagan ma'noga 
qo'shimcha ma'no yuklanishi 
M : vatan (tug‘ilib o‘sgan joy, makon), qishloq (qishlab qoladigan joy) 
so'z ma'nosining torayishi - til taraqqiyoti natijasida so'z o'zi ifodalayotgan 
ma'nolarning biridan voz kechishi 
m : dehqon (qishloq hokimi), basir (esi past) 
Es : atoqli otlar asosida paydo bo‘lgan turdosh otlarda so'z ma'nosi kengayadi : 
Iskandar, Madonna, Ford, Mercedes, Rentgen, Husayniy 
Es : turdosh otlar asosida paydo bo'lgan atoqli otlarda so'z ma'nosi torayadi : lola, 
feruza, rayhon, bolta, tesha, qilich 
Ayrim so'zlarning lug'aviy ma'nolari : 
✅Gulrez - gul to'kuvchi 
✅gulbang - yoqimli ovoz 
✅Gulpo'sh - gul yopingan, qizil yuzli 
✅guloroy - gul bilan bezangan 
✅Giryon - yig'lab turgan 
✅chobuksuvor - chavandoz 
✅taxayyul - xayolot 
✅fan - rasm, odat 
✅sheva - rasm-rusum 
✅mufassal - batafsil 
✅xabis - yaramas, nopok 
✅muzmar - muzlagan 
✅xasm - dushman 
✅benavo - kambag'al, faqir 
✅istilo - egallash, bosib olish 
✅istiloh - yangilik kiritish, o'zgartirish 
✅intiboh - ogoh etish 
✅ishtiboh - gumon 
✅muxtasar - qisqa, lo'nda 
✅mumsik - ziqna 

---

✅loppos - to'ladan kelgan, do'mboq 
✅besubut - va'daboz 
✅diyonat - vijdon 
✅manglay - peshona 
✅qanshar - ikki qosh o'rtasi 
✅buromad - chiqim 
✅puchmoq - ovloq joy 
✅quralay - ohu bolasi 
✅xumpar - mushuk bolasi 
✅qulun - ot bolasi 
✅bo'taloq - tuya bolasi 
✅uloq - echki bolasi 
✅sarafroz - yuksak 
✅shuur - idrok 
✅bedov(bedav) - o'ynoqi 
✅tazod - zid 
✅tamaddun - madaniyat 
✅chapdast - epchil 
✅xilqat - yaratilish, bunyodga kelish 
✅xil'at - qimmatbaho to'n 
✅tuyg'un - sezgir, arixo'r 
✅addoyi - duo qiluvchi 
✅chingilin - kelishgan 
✅komronlig' - shodlik, baxtli 
✅afzun - ortiq 
✅arjumand - aziz, loyiq 
✅bahr - she'r vazni, dengiz 
✅chokar - lashkar, askar 
✅ne tong - ne ajab 
✅ankobut - kabutar 
✅diyda - ko'z 
✅bilfe'l - o'zicha 
✅musallah - qurollangan 
✅uchmoh - jannat 
✅na'l - tobut 
✅qali - agar, basharti 
✅xushgo'y - shirinso'z 
✅kulliyot - to'plam 
✅dandana - zirhli kungura 
✅samar - foyda, natija 
✅qurultoy - kengash, majlis 
✅kom - ichida, shodlik 
✅dovot - siyohdon 
✅bod - shamol, revmatizm 
✅bar - okean 
✅barf - qor 
✅zarofat - chiroyli gaplar 
✅olam hodis - garchi, mabodo, ehtimol 
✅andalib - bulbul 
✅olud - qorishgan 
✅e'timod - ishonch 
✅sayyora - daydi, darbadar 
✅tomug' - do'zax 
✅faromush - xayolchan, o'ychan 
✅takallum - so'z, nutq 
✅harzago'y - sergap 
✅maqbara - qabr 
✅suyurg'ol - in'om yeri 
✅tanqa - qumg'on 
✅muftiy - oliy darajali ruhoniy 
✅mistar - chizg'ich