Tuzuvchi: Ashurov Ahtam

Akseleratsiya nazariyalari

• Akseleratsiya nazariyalari
• O‘smirlik inson shaxsining kamol topishida aloxida urin egallaydi. U inson kamolotining muxim boskichi xisoblanadi. O‘smirlik davrida goyat katta axamiyatga ega bulgan psixologik uzgarishlar ruy beradi, bolaning muayyan ijtimoiy turmush sharoitida keyingi kamol topishi uchun zarur ta’lim-tarbiya ta’sirida barkaror, mustaxkam iz qoldiruvchi, ijobiy xislatlar namoyon buladi. Tadrijiy ravishda izchil vujudga kelayotgan psixik uzgarishlar, shakllanayotgan fazilatlar va shaxsning o‘sish, avvalo, mazkur yoshdagi ugil-kizlar faoliyatlarining (yetakchi va yordamchi faoliyat turlari: o‘qish, mexnat va uyin kabilar nazarda tutiladi) xususiyatiga bevosita bogliklir.

O‘smirning boshka yosh davrlaridan farklanadigan uziga xos xususiyatlari mavjud bulib, ular xis-tuygu va irodaviy sifatlarda uz ifodasini topadi. O‘smir kichik maktab yoshidagi o‘quvchidan farkli ravishda xayotni ilk bor shaxs sifatida faol ilmiy bilishda ishtirok eta boshlaydi, birinchi galda fakat narsa va xrdisalarning ayrim alomatlarini emas, balki ularning umumiy va obyektiv qonuniyatlarini anglab yetish, tushunish imkoniyatiga ega bulib boradi.Shaxsning xar tomonlama, uygun rivojlanishiga mexnat faoliyati salmokli ta’sir kursatadi. O‘smirlarning sinf va maktab yer uchastkasidagi mexnat faoliyati uz moxiyati bilan zarur axborot va ma’lumotlar berib, murakkablashib, ularning kuchiga kuch, gayratiga gayrat kushib, mexnat samarasidan, maxsulidan lazzatlanish xis-tuyrularini shakllantira boshlaydi.

O‘smirlik davrida xam uyin faoliyati ma’lum vaktgacha shaxsning kamolotida uz axamiyatini saklab koladi. Jamoa bulib amalga oshiriladigan uyinlar va ularning keng kulamda utkazilishi utish davrida vujudga keladigan kiyinchiliklarni yengillashtirishga xizmat qiladi. Uyin faoliyati o‘smirda yo‘qsak axlokiy xis-tuygularni vujudga keltiradi, matonatlilik, jasurlik kabi fazilatlar shakllanishi uchun kulay sharoit yaratadi. Mazkur faoliyat o‘smirning akliy jixatdan o‘sishga, fiqo yuritishiga, uz xis-tuygusini boshk,arishiga, jismoniy kamol topishiga turtki vazifasini ugaydi. Uyinning xar xili bilan mashgul bulish o‘smirni faxmlashga, eslab kolishga, biror ishni amalga oshirishdan oldin uni rejalashtirishga va dik;katni bir nechta obyektga taksimlashga odatlantiradi.

• O‘smirlik davrida xam uyin faoliyati ma’lum vaktgacha shaxsning kamolotida uz axamiyatini saklab koladi. Jamoa bulib amalga oshiriladigan uyinlar va ularning keng kulamda utkazilishi utish davrida vujudga keladigan kiyinchiliklarni yengillashtirishga xizmat qiladi. Uyin faoliyati o‘smirda yo‘qsak axlokiy xis-tuygularni vujudga keltiradi, matonatlilik, jasurlik kabi fazilatlar shakllanishi uchun kulay sharoit yaratadi. Mazkur faoliyat o‘smirning akliy jixatdan o‘sishga, fiqo yuritishiga, uz xis-tuygusini boshk,arishiga, jismoniy kamol topishiga turtki vazifasini ugaydi. Uyinning xar xili bilan mashgul bulish o‘smirni faxmlashga, eslab kolishga, biror ishni amalga oshirishdan oldin uni rejalashtirishga va dik;katni bir nechta obyektga taksimlashga odatlantiradi.

Tiyraklik, tezkorlik, farosatlilik kabi muxim xususiyatlar, xislatlar xam uyin va sport mashgulotlarida tarkib topadi.O‘smir kamolotga erishgan sayin uning psixik dunyosida yangi fazilatlar va sifatlar paydo bula boshlaydi, psixikasida keskin k,ayta kurish sodir buladi. Uzgarishlar uning oldiga yangi talablar kuyadi, bu esa uz navbatida kuprok xo‘qo‘q va erk berilishini, eng avvalo mustakil karorga kelish va uz xulk-atvorini makbul deb xisoblab amalga oshirishni takozo kiladi. Psixik takomillashish, kamolotga intilish, nisbiy barkarorlik o‘smirlik davrining eng muxim xususiyatlari xisoblanadi.Xozirgacha balogatga erishish va jinsiy yetilishning jadal-lashishi tugrisida bir butun ilmiy nazariya mavjud emas. Shuning uchun usishdagi jadallashuv, ya’ni akseleratsiya buyicha xam muayyan nazariya yaratilmagan. Ana shu boisdan xar xil ilmiy asosdagi, bir-biridan farkli e’tirozli kator nazariyalar paydo bulgan. Kuyida akseleratsiya muammosiga oid karashlar bilan tanishib chikamiz.