Tuzuvchi: Ashurov Ahtam

Agar ijtimoiy sharoit cho‘qur va ilmiy jixatdan yoritib berilsa, uning ta’sir kuchi yanada ortishi mumkin.

• Agar ijtimoiy sharoit cho‘qur va ilmiy jixatdan yoritib berilsa, uning ta’sir kuchi yanada ortishi mumkin.
• Ijtimoiy akseleratsiya nazariyasi. Bu ilmiy nazariyaning asoschilaridan biri, yirik fiziolog olim AAMarkosyandir. Uning ta’riflashicha, xozirgi kishilardagi bilimlar xajmini yigirmanchi asr yarmidagi kishilarning bilimlari g‘ajmiga takkoslash orkali bolalardagi usish jarayonini aniklash ijtimoiy akseleratsiya deyiladi. Bolalardagi akseleratsiyaning sababi: birinchidan, ota-onalarning umumiy saviyasi yo‘qsalgani, umumiy urta ta’limning amalga oshgani; ikkinchidan, ijtimoiy turmushda axborot vositalari tarmoganing kengaygani, ya’ni radio, televizor, teatr, kino, kontsert zallari, madaniyat markazlari, o‘quvchilar saroylari va uylari, yosh texniklar va tabiatshunoslar stansiyalarining, ulardagi ishtirokchi-larning kupaygani; uchinchidan, kitob, jurnal, maxalliy matbuot kulami va sifatining uzgarishi, informatika kulami kengayishi, internet tarmoga jadal o‘sish va xokazolardir.

Bizningcha, mana shu omillar katoriga shaxslararo munosabat-larning tugri yulga kuiilishi, odamlarning okilona, odilona muloqotga urgangani, jamoa va guruxlarda ijobiy psixologik muxit yaratilgani, asabiylashish, parokandalik kamayganini xam kushish maqsadga muvofikdir.Yo‘qrrida kurilgan akseleratsiya nazariyalarini aloxida olib karalsa, mazkur jarayonni tushuntirish imkoniyati torayadi. Shuning uchun ularning ijobiy jixatlarini tanlab, muayyan tizimni barpo etish va shu yaxlit tizimdan foydalanib, akseleratsiyaning moxiyati va uni keltirib chikaruvchi omillarni tushuntirish mumkin.

Akseleratsiya. Akseleratsiya yosh avlodning ruhan va jismonan tezlashuvidir. Hozirgi davrda keyingi 100-150 yil ichida bolalar va o’smirlar akseliratsiya jarayonlari kuzatilmoqda. Bunday akseleratsiya O’zbekistonda ham ko’zga tashlanmoqda. Yangi tug’ilgan chaqaloqlarning bo’yi 5-6 smga, kichik va o’rta maktab yoshidagi bolalarning bo’yi 10-15 smga, 8-10 kg ga ortdi. Akseleratsiya ruhiy va jismoniy rivojlanishda kuzatilmqda.

• Akseleratsiya. Akseleratsiya yosh avlodning ruhan va jismonan tezlashuvidir. Hozirgi davrda keyingi 100-150 yil ichida bolalar va o’smirlar akseliratsiya jarayonlari kuzatilmoqda. Bunday akseleratsiya O’zbekistonda ham ko’zga tashlanmoqda. Yangi tug’ilgan chaqaloqlarning bo’yi 5-6 smga, kichik va o’rta maktab yoshidagi bolalarning bo’yi 10-15 smga, 8-10 kg ga ortdi. Akseleratsiya ruhiy va jismoniy rivojlanishda kuzatilmqda.
• XIX asr oxiri ХХ asr boshlarida ko’p mamlakatlarda bolalarning bo’yiga o’sishi tezlashganligi aniqlangan va bu haqida ma’lumot 1876 yilda matbuotda e’lon qilingan. 1935 yilga kelib nemis olimi E Kox rivojlanishdagi bu tezlashuvni akseleratsiya deb atagan. Akseleratsiya- lotincha so’z bo’lib, acceles –tezlashuv degan ma’noni bildiradi. Akseleratsiya yosh avlodning oldingi tengdoshlariga nisbatan ruhan va jismonan rivojlanishidir, 100 yil ya’ni bir asr ichida yaqqol ko’zga tashlanganligi uchun uni keng ma’noda “sekulyaoniy trend” ya’ni asriy tendensiya deyiladigan bo’ldi. Keyingi 100- 150 yil ichida yer yuzida akselerasiya jarayonlari kuzatilmoqda jumladan O’zbekistonda ham.

Rivojlanishdagi akselerasiya muammosi va butun dunyo biologlar, tibbiyotchilari va sotsiologlari diqqatini jalb qilib kelmoqda. Akselerasiyaning ijtimoiy va biologik turlari o’zaro farq qilinadi.
Biologik akselerasiya deganda, insonning biologik rivojlanishiga ta’luqli barcha o’zgarishlarni tushunish kerak. Bunga odamning morfologik va fuhksional rivojlanishini tavsiflovchi bir qator ko’rsatkichlar kiradi. Ushbu o’zgarishlar ma’lum bir ijtimoiy muhitda sodir bo’ladi va ko’p jixatdan ijtimoiy sabablar bilan belgilanadi.
Ijtimoiy akselerasiya deganda, bolalar bilimlarining hajmini ulardan 50-100 yil ilgari yashagan tengdoshlarinikiga nisbatan ortganligini tushunish kerak.
ХХ asrning 20- yillaridan boshlab Shvetsiya, Angliya, Germaniya, AQSh, Yaponiya va boshqa mamlakatlardagi 6-14 yoshdagi bolalar o’z rivojlanishida, ulardan yuz yil ilgari yashagan tengdoshlariga nisbatan ancha o’zib ketganligi to’g’risidagi ma’lumotlar paydo bo’la boshladi. Kichik va o’rta yoshdagi bolalarning bo’yi 10-15 sm, og’irligi esa 8-10 kg ortgani aniqlandi. Ushbu hodisa- bo’y va og’irlikni asriy ortishi degan nom oldi.