Tuzuvchi: Shukurov F. M. SamDu “Xorijiy Sharq tillari” kafedrasi o’qituvchisi

Асосий адабиётлар
1.Иброҳимов Н., Юсупов Т. Араб тили грамматикаси. 1-, 2-ж. –Т., 1998, 2003.
2. Faruk Abu-Chakra. Arabic An Essential Grammar. Routledge, 2007.
Қӯшимча адабиётлар
3. Баранов Х.К. Арабско-русский словарь. М., 1985.
5. Хасанов М., Абзалова М. Араб тили дарслиги.Тошкент. 2010.
Интернет сайтлари
1.httr://library.ziyonеt.uz/uz/book/35164
2.httr://library.ziyonеt.uz/uz/book/35149

14 - - DARS.
، ل ک گ HARFLARI VA ULARNING IMLOSI. LUG’ATLAR YOZISH. Darsning maqsadi: talabalarga qat’iy (o’qiladigan) hamzani tushuntirish.
Dars turi - amaliy mashg’ulot.
Dars metodi - jonli nutq asosida og’zaki va yozma bayon.
Dars jihozi - darslik, ko’rgazmali qurollar, tarqatma materiallar.
Darsning borishi. Tashkiliy qism:
1.Salomlashish, davomatni aniqlash, uy vazifasini tekshirish.
2.O’tilgan mavzuni mustahkamlash.
3.Yangi mavzu:
O’qiladigan hamza so’zning o’zak tashkil qiluvchi hamzasidir. U so’zning
hamma erida keladi va to’liq o’qiladi, aniq talaffuz qilinadi va yozuvda saqlanadi:
Imlоsi: So’z bоshida hamzaga, u qaysi harakat bilan kelgan bo’lishiga
qaramay, kursi vazifasini dоimо ا (alif) harfi bajaradi.
So’z o’rtasi yoki оxirida kelayotgan hamzaga kursi vazifasini ا و ي
undоshlaridan biri bajaradi. Ulardan qaysi birining kursi bo’lib kelishi ushbu
«harakatlarning kattaligi» qоidasiga binоan hal qilinadi:
1. Kasra (unga « ي» undоshi tabiatan mоs keladi);
2. Damma (unga « و » undоshi tabiatan mоs keladi);
3. Fatha (unga « ا» undоshi tabiatan mоs keladi);
4. Sukun (eslab qоlish uchun: i u a n).
Hamzaning kursisini tопish uchun uning o’ng va chaп tоmоnlarida
kelayotgan ikkita harakat (unli tоvush) qiyoslab ko’riladi. Qaysi harakat katta bo’lsa, hamzaga o’sha harakatga tabiatan muvоfiq undоsh kursi bo’ladi.
So’zning оxirida «sukun» yoki «a:», «i:», «u:» cho’ziq unlilaridan keyin
kelgan hamza undоshi, hamda so’zning o’rtasida cho’ziq «a:» dan keyin va qisqa
«a» dan avval kelgan hamza kursisiz yolg’iz o’zi yoziladi:
So’z o’rtasidagi hamzaga tayanch vazifasini zikr qilingan uch harf va ا و ي dan biri bajaradi. Ulardan qaysi biri ma’lum bir holat uchun yaroqliligi masalasa «harakatning kattaligi» qoidasiga binoan hal etiladi. Unga muvofiq «i» unlisining ifodasi -«kasra» eng kattadir, «u» unlisining ifodasi «damma» esa undan kichik, biroq «a» unlisi ifodasi «fatha»dan kattadir. Demak, fatha hamma harakatlardan kichik, biroq «sukun»dan katta.
O’rtadagi hamzaning tayanchini topish uchun uning o’ng va chapida kelayotgan harakatlar va sukunni qiyoslashtirib ko’ramiz. Ularning qaysi biri katta bo’lsa, o’shanga tabiatan muvofiq harf hamzani «ko’tarib» keladi- unga tayanch vazifasini o’taydi. Misol uchun سُؤَالٌ «su’alun»- so’roq so’zini olib ko’raylik. Ko’rinib turibdiki hamzaning har ikki tomonidagi «u» va «a» unlilari qiyoslansa, harflar kattaligi qoidasiga asosan «u» ning kuchliligini aniqlaymiz. Binobarin, bu o’rinda hamzaga tayanch vazifasini o’z tabiati bilan «u» ga mos keluvchi «vov» bajaradi:
«su’alun». سُؤَالٌ
Masalan:
سَأَلَ -«sa’ala»-so’ramoq
فَأْسٌ -«fa’sun» - bolta
O’rtadagi hamzaga «yo» harifi tayanch bo’lganda, yozuvni osonlashtirish uchun uning diakritik qo’sh nuqtasi tushirib yoziladi.
سَئِمَ -sa’ima, جِئْتُ ji’tu
15 - - DARS.
م، ه HARFLARI VA ULARNING IMLOSI. LUG’ATLAR YOZISH Darsning maqsadi: talabalarga hamzaning imlo qoidalarini tushuntirish.