Tvich va diqt ma'ruza lotin

Detallarni vazni bo’yicha tanlash. Dvigatel ishlayotgan krivoship shatun 
mexanizmni dinamik nomuvozanat xolatda bo’lmasligi uchun bir komplektdagi porshen 
va shatunlar vazni bir dvigatelga o’rnatiladigan boshqa porshen va shatunlar 
komplektining vaznidan juda kam (ko’pi bilan 20 gr) farqlanishi lozim. Shuning uchun 
barcha porshenlar va shatunlar uz qopqoqlari, boltlari va vkladishlari bilan birgalikda 
vazni jihatdan guruxlarga bo’linadi. Har bir gurux korxonada qabul qilingan bulgilar 
bilan belgilanadi. 
Detallarning radial va yollanma tepish qiymatiga, shuningdek shovqinsiz 
ishlashiga qarab tanlash. Shesternya maxsus valga tigiz kiygiziladi; val markazlarga 
yoki prizmaga o’rnatiladi; shesternya tishlariing orasiga toblangan rolik joylashtiriladi, 
bu rolik indiqator oyokchasiga tekkizib quyiladi.

---

100
Rolikni bitta-ikkita tishdan keyin qayta joylashtirib va valni burab indiqatorni 
ko’rsatishdagi tafovut aniqlanadi. Shesternyalarning diametrining har 100mm ga 0.03-
0.04mm radial tepishi ruxsat etiladi.
Shesternyalarning yollanma (torrets) tepishi indiqatorning oyokchasini tishli 
gardishining yon sirtiga urintirib, uning 360
0
ga burib aniqlanadi.
Shesternyalarning diametrining har 100 mm ga 0.06-0.08 mm yollanma tepishi 
ruxsat etiladi. 
Komplektlash jarayonida xal etiladigan muxim vazifalardan biri aylanadigan 
detallar va qismlarni muvozanatlashdan iborat. Nomuvozanatlik xodisalari tirsakli 
hamda kardanli vallarda, g’ildiraklarning ilashish muftalarining disklari, maxoviklar va 
boshqalarda sodir bo’ladi. 
Muvozanatlash ikki xil: statik va dinamik muvozanatlashga bo’linadi.
Statik muvozanatlash detal og’irlik markazi O
2
ning aylanish mexvari 0ga mos 
kelmasligi natijasida paydo bo’lgan nomuvozanatlik statik muvozanatlash yo’li bilan 
bartaraf etiladi. Statik muvozanatlashda detal f prizma 2ga o’rnatiladi. Nomuvozanat 
detal muvozanatlanmagan vazn m ta'sirida o’zining aylanish uk chizigi “0” atrofida 
buraladi va uning og’ir tomoni kuyi xolatga kelib tuxtaydi. 
Detalni muvozanatlash uchun m vaznli toshni aylanish markazi 0 dan R masofada 
maxkamlash kerak. Tosh vazni m va masofa Rni shunday tanlash kerakki, bunda 
RM=R
1
m
1
sharti bajarilsin. 
Muvozanatlashda ko’pincha detalning og’ir tomonidan oz miqdorda metall olib 
tashlanadi (parmalanadi, frezalanadi). Odatda unchalik uzun bo’lmagan va nisbatan 
katta diametrli detallar (shkivlar, maxoviklar, ilashish muftasining disklari) statik 
muvozanatlanadi. 
Dinamik muvozanatlash. Buyi diametriga nisbatan ancha uzun bo’lgan detallar 
(tirsakli vallar va kardanli vallar) ning nomuvozanatligi dinamik muvozanatlash yo’li 
bilan bartaraf etiladi. 
Dinamik muvozanatlashda ikkala turdagi nomuvozanatlik yo’qoladi.
Dinamik muvozanatlashda detalga qo’shimcha biriktirilishi lozim bo’lgan tosh 
yoki detaldan kesib olinadigan metall vazni va urni aniqlanadi: shunda detal ham statik, 
ham dinamik muvozanat xolatiga keladi. 

---

101