У ч е н ы й X x I в е к а международный научный журнал

 
© 
Ш. Алланазарова
, 2022. 
LEARNING ACTIVITY IN TEACHER-STUDENT COOPERATION 
Sh. Allanazarova
 
The article discusses the importance of the method of discussion in the organization of 
students' learning activities and in the organization of natural individual activities of 
teachers and students, the formation of dialogue between them on the basis of equality. 
Key words: teacher, student, cooperation, debate, emotional, didactics, thought, 
communication. 
© 
Sh. Allanazarova
, 2022. 

---

Ученый XXI века • 2022 • № 3 (84) 
36 
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING MADANIY-GIGIYENA 
MALAKASINI SHAKLLANTIRISH TAMOYILLARI 
 
N.A. Axmedjonova
1
, V.F. Qo`ldoshova
2
Maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy-gigiyena malakasini 
shakllantirish tamoyillari haqida ma’lumot berilgan. 
Kalit so`zlar: gigiyena, sog`lik, pedagogik ta’sir, gigiyenik ta’lim, didaktik o`yin. 
Madaniy-gigiyena ko`nikmalari va qobiliyatlarini rivojlantirish - maktabgacha 
tarbiyachilar uchun sog`lom turmush tarzini shakllantirishning asosiy vazifalaridan 
biridir. Hayotning dastlabki kunlaridan boshlab madaniy va gigiyena mahoratini 
shakllantirishda nafaqat qoidalar va normalarni o`rganish, balki juda katta 
ijtimoiylashuv jarayoni, bolaning kattalar dunyosiga kirishidir. Ushbu jarayonni 
keyinroq boshlash mumkin emas, erta va maktabgacha yoshdagi bolalik davrida 
madaniy va gigiyena malakalarini shakllantirish uchun eng maqbul bo`ladi. Keyinchalik, 
ularga asoslangan boshqa funksiyalar va fazilatlar ishlab chiqilgan. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar orasida o`zini-o`zi ta’minlash va madaniy xulq-
atvorni rivojlantirish jamiyatdagi muvaffaqiyatga moslashuv va sog`liklarini 
himoyalash vazifalaridan biridir. 
Madaniy-gigiyena malakalarini muvaffaqiyatli shakllantirish quyidagi vazifalar 
bilan hal etiladi: Madaniy gigienik mahorat va o`z-o`ziga xizmat qilish mahoratini 
oshirish qobiliyatlarini rivojlantirish; Bolalarni mustaqil bo`lishga rag`batlantirish; 
Maktabgacha yoshdagi bolalarda madaniy va gigiyena ko`nikmalarini tarbiyalash 
uchun o`quv-didaktik yordam kompleksi bilan mavzuni rivojlanayotgan muhitni 
ta’minlash; Maktabgacha yoshdagi bolalarda gigiyena va o`zini o`zi parvarish qilish 
ko`nikmalarini tarbiyalashda ota-onalarning pedagogik mahoratini oshirish. 
Bolalar bilan kundalik ish jarayonida shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish 
ular uchun tabiiy bo`lib qolishi va gigiyenik ko`nikmalar takomillashtirilishini 
ta’minlashga intilish kerak. Ko`nikmalar - bu bolaning erishgan bilimlari asosida 
muayyan harakatlar qilish qobiliyatidir. Qobiliyat - ko`p takrorlash va mashqlar 
natijasida shakllangan avtomatlashtirilgan harakat. Odatning odatiy holga o`tishiga 
ma’lum bir xil yoki o`xshash sharoitlarda muntazam ravishda takrorlash orqali 
erishiladi. Ko`nikmalarni farqli o`laroq, odatdagi xatti-harakatlarni amalga oshirish 
qobiliyatini emas, balki uni amalga oshirishning haqiqatini ta’minlaydi. Majburiyatga 
aylangan ko`nikma odatdir. Farzandlar tomonidan sotib olingan odatlar, uzoq vaqtdan 
beri davom etmoqda va xalqning hikmati, ikkinchi turdagi kabi, aylanib boradi. Qabul 
qilingan odatlar mohiyatli va qayta o`qitish uchun qiyin bo`ladi. 
Madaniy-gigiyena malakasini shakllantirish tamoyillariga quyidagilar kiradi: 
tizim yondashuvi; muntazamlik va uzluksizlik; bolaning yoshi va individual 
xususiyatlarini hisobga olgan holda o`rganishning rivojlanish xarakteri; o`qituvchilar 
va ota-onalarning madaniy va gigiyena malakalarini shakllantirishga yondashuvining 
yaxlitligi. 
Odatlar va ko`nikmalarning shakllanishi kattalar va butun atrof-muhitning 
bevosita pedagogik ta’siri ostida amalga oshiriladi. Ko`nikma va odatlarning 
mustahkamligi, moslashuvchanligi bir qator omillarga bog`liq: shartlar, bu ishni o`z 
vaqtida bajarish, bajarilgan harakatlarga bolaning hissiy munosabati, muayyan 
harakatlarda bolalarni muntazam ravishda amalga oshirish. Maktabgacha ta’lim 
muassasalarida bolalarning yangi mas’uliyatlari, yangi narsalar, bolalarning yangi 
turlarini egallashi kerak bo`lgan yangi mahorat, odatlarning shakllanishiga alohida 
e’tibor beriladi. Shu bilan birga, bolalar nafaqat o`zlari xohlagan narsani emas, balki 
zarur bo`lgan narsalarni ham bajarishadi, turli tabiatdagi qiyinchiliklarni yengishadi. 
Madaniy-gigiyena ko`nikmalari va odatlar odatda maktabgacha yoshda 
shakllanadi. 
1
Axmedjonova Nigora Abduraxmonovna - Shofirkon tuman 6-son davlat maktabgacha 
ta’lim tashkiloti tarbiyachisi (Buxoro, O`zbekiston). 
2
Qo`ldoshova Vazira Farmonovna - Shofirkon tuman 6-son davlat maktabgacha ta’lim 
tashkiloti direktori (Buxoro, O`zbekiston). 

---

Ученый XXI века • 2022 • № 3 (84)
37 
Eng gigienik ko`nikmalar erta yoshgacha va maktabgacha yoshdagi bolalarda 
shakllanadi. Kelgusida erishilgan ko`nikmalar birlashtirilib, kengaytirilishi kerak. 
Maktabgacha yoshdagi davrda gigiyena malakasini yanada muvaffaqiyatli 
shakllantirish va mustahkamlash uchun bolalar bog`chasida gigienik ta’lim olish uchun 
maxsus to`plamlardan foydalanib turli mavzulardagi rasmlarni, ramzlarni tavsiya qilish 
mumkin. Gigiyena haqidagi barcha ma’lumotlar bolalar uchun turli faoliyat va dam olish 
jarayonida beriladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni samarali gigienik ta’lim olish uchun 
kattalarning o`zini tutishi juda muhimdir. Biz bu yoshdagi bolalar juda ehtiyotkorlik 
bilan va taqlid qilishga moyilligini doimo yodda tutishimiz kerak, shuning uchun 
o`qituvchi ular uchun namuna bo`lishi kerak. 
Bolalar bilan kundalik ishlash jarayonida shaxsiy gigiyena qoidalarini hayotga 
tatbiq etish tabiiy bo`lib qolishi va ularning gigiyena malakasi doimo yosh bilan 
yaxshilanishi uchun harakat qilish kerak. Boshida bolalarga asosiy qoidalarga rioya 
qilish o`rgatiladi: ovqatlanishdan avval qo`llarini yuvish, hojatxonadan foydalangandan 
so`ng qo`llarini yuvish, o`ynash, yurish va h.k.
Madaniy va gigiyena ko`nikmalarini shakllantirish uchun alohida tadbirlarni 
baholashda umumiy mezonlarni ishlab chiqish, narsalar, o`yinchoqlar, ularni tozalash 
va saqlash tartibini aniq belgilash kerak. Kichkintoylar uchun kun davomida talab 
qilinadigan har qanday narsaning shartlari, maqsadi va joyi haqida gap ketadi. Masalan, 
yuvinish xonasida kerakli o`lchamdagi eritmalar etarli bo`lishi kerak, ularning har 
birida sovun bor. Sochiqni bolalar o`sishi bo`yicha joylashtirish kerak; Bu bolalarning 
yuvishga bo`lgan qiziqishini oshiradi. 
Gigiyenik ta’lim va ta’lim madaniy xulq-atvorni mustahkamlash bilan uzviy 
bog`liqdir. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda o`z-o`ziga xizmat qilish 
qobiliyatlarini o`rganish jarayonida tarbiyachilar didaktik o`yinlardan foydalanadilar.